Lesbók Morgunblaðsins - 11.03.1973, Blaðsíða 11

hefur hann nú horft yfir mann
lausa sveit, en kannsM bíSur
hann enn um stund eftir því,
að hér í Fjörðum fæðist „Nýtt
líf með nýja sorg“
Það er fagurt á Hvítárvöil-
um, þegar vel veiðist. Af er-
indi Bjargar getum við álykt-
að, að eitthvað sé misfagurt í
Fjörðum. í öðrum sveitum lék
á orði að smér drypi hér af
'hverj.u strái, svo væri mál-
nyta hér góð. Sauðarsíðan að-
eins þykkari, ketfaillið ívið
þyngra en í öðrum sveitum.
Enn voru hér reka- og beitar-
fjörur ágætar, svo að til góðra
Munninda mátti telja á þeim
jörðum, er til sjávar áttu. Þó
teygðu íleiri Mnkjur sína
iöngu fingur hingað eftir rék-
anum, svo minna gagn var að
fyrir ábúendurna en elia.
Að síðustu vii ég svo nefna
aðeins blessað heilagfiskið
hennar Bjargar.
Á þnsngiinigar- og humgurtim-
um þjóðarinnar, þótti heilagt
orð betra en annað orð til
lestrar. Var kannski þessi heil-
agi fiskur betri en annar fisk-
ur til átu? Hungurhrjáðum og
efnasnauðum líkamanum gaf
hann, aiveg nýveiddur, f.ylli og
fjörefni, og kannski forða til
næsta vetrar.
Komandi vetur gat orðið
harður vetur, þannig þurfti
fóikið í Fjörð'um að hugsa, hið
góða gerir ekki skaða.
Eftir lýsingu minni haldið
þið svo, að ekki hafi þurft
nokkra búhyggju til að búa
og lifa í Fjörðum. ÞVí vendi ég
mínu kvæði í kross, að háttum
Bjargar, og enda þótt þið kunn
ið erindi hennar alit getið þið
vel haft yfir seinnihluta þess
með mér, en hann hljóðar svo:
En þegar vetur að oss tekur
sveigja,
veit ég enga verri sveit
urri veraldarreit.
Menn og dýr þá deyja.
Satt er það, ekki er hún
bjartsýn hún Björg á haust-
nóttum. Ekki er heldur neitt
ósennilegt, að í vetrartoyrjun
hafi því hvarflað að eldra fólk
inu, að ef til viil iifði það ekki
harðan vetur. Á okkar tækni-
öld erum við hrjáð efnaskorti
yfir alisnægtaborði, og dauð-
inn kom víðar við á útmánuð-
um, og i voráhlaupunum en í
Fjörðum.
Kristján Fjallaskáld yrkir
ekki sinn Þorráþræi þar. Enn
er eftir góan og einmánuður-
inn, ef ekki batnar fljótt, er
hungurvofan við dyrnar. Tak-
ið eftir því hvað hann segir:
„Nú er hann enn á norðan".
Kannski er hann búinn að
blása á norðan allan þorrann,
þannig getur íslenzkt veðurfar
verið á þeim árstima, ekki sizt
i útsveitum norðanlands.
Þorrinn var Iþó kannski ekki
erfiðasti árstíminn i Fjörðum.
Það var ef til vill enn.þá erf-
iðara, þegar vorið kom ekki
þegar það átti að koma
Ef Dumtour konungur þeirr
ar fögru borgar á hafsbotni
tók völdin, og sendi hvern
kólgufoakkann eftir annan upp
á himininn, eða sinn hvíta
flota „Landsins forna fjanda“
inn fyrir iandhelgi, svo haf
og jörð varð samfrosta.
Þá gat hjörtum fólksins orð-
ið sivoií'tið ihætt, aið verða saim-
Lesendur Morgunblaðsins hafa átt þess
kost undanfarna mánuði að fylgjast með
ferðum Matthíasar Johannessens, ritstjóra,
um Evrópu. í mörgum og fróðlegum grein-
um sínum hefur Matthías „stöðvazt við
það sem tengja má landi voru, íslandi, á
einhvern hátt“, eins og hann sagði í einni
greininni, um leið og hann bœtti við: „Ég
vona það hafi ekki farið í fínu taugarnar
á neinum.“ Hér verður ekki fjallað um.
það, heldur eitt at?úði, sem Matthías hefur
drepið á í a.m.k. þremur greina sinna, þ.e.
útgáfu íslenzku fornbókmenntanna á
heimsmálunum. í grein sinni 22. febrúar
sl. segir hann:
„ . . . Samt tímum við ekki að gefa út
fornbókmenntir vorar á heimstungum í
milljóna útgáfum, sem draga að sér at-
hygli, t.a.m. á bókamessunni í Frankfurt,
þar sem ,stórhúgur okkar var þvílíkur að
bókaþjóðin tímdi ekki að minna á sig. Það
þarf enginn að segja mér að hún hafi ekki
efni á því. íslendingar ættu að pjá þœr
bœkur, þœr gersemar, sem Grikkir hafa
látið gera til að mánna á land sitt, þjóð
sína og sögu, eða ;Gyðingar; landleysingj-
ar öldum saman, en alkunnir fyrir hetju-
dáðir og hugrekki — og það sem meira
er: að hafa aldrei horft.í skildinginn þegar
reisn menningar þeirra hefur verið annars
vegar. í menningu sinni lifðu Gyðingar
af.“
Þeir, sem sótt hafa bókasýninguna í
Frankfurt, vita, að þær útgáfur, er þar
vekja athygli vegna glœsilegs útlits, eru
miklir kjörgripir og einstœð listaverk.
Ekkert eitt islenzkt útgáfufyrirtœki getur
staðið straum af slíkri útgáfu á íslenzku
fornbókmenntunum, sem Matthías hvetur
tjil. Hins vegar gœti það orðið verðugt
verkefni fyrir þá aðila, sem að bókagerð
vinna, að sameina krafta sina í þessu skyni.
Þœr bœkur, sem Grikkir og Gyðingar
„hafa látið gera til að minna á land sitt,
þjóð sína og sögu“, eru vafalítið unnar að
jorgöngu ríkisvaldsins og með fullum
stuðningi þess, enda fátt betur fallið tii
eflingar þjóðarmetnaði en göfug menning.
Ljóst er, að viðhafnarútgáfa á fornbók-
menntunum á heimstungum verður tæp-
lega til þess að kynna bókmenntirnar al-
menningi, er þœr tungur mœla. Ódýrari
útgáfur eru betur fallnar til þess. Á þvi
sviði hefur brezka útgáfufyrirtækið
Penguin unnj.ð merkilegt starf, en það hef-
ur gefið út nokkrar af íslenzku fornsögun-
um í pappírskiljum. Hefur fyrirtœkið
a.m.k. gefið út fimm sögur á þennan hátt,
þ.á m. Njálu, Hrafnkelssögu og Laxdœlu,
og hefur það boðað, að fleiri bœkur séu
vœntanlegar í þessum flokki. Islenzkir
bóksalar segja, að þessar pappírskiljur
seljist mikið hér á landi.
í hinum tilvitnuðu orðum vekur Matthí-
as athygli á þeirri staðreynd, að ekki hafi
verið íslenzk sýningardeild á bókasýning-
unrti í Frankfurt á síðasta ári — en ís-
lenzkir útgefendur sóttu sýninguna. í<s-
lenzk bókagerðarlist myndi vissulega sóma
sér vel á slíkum stað, ekki sízt ef hún gœti
sýnt þar bœði gömul og ný verk í fögrum
útgáfum. íslenzkir útgefendur hafa kynnt
íslenzkar bœkur í Frankfurt áður fyrr með
sérstakri sýningardeild,. Á nœstunni verð-
ur efnt til alþjóðlegrar barnabókasýningar
í Botogna á Ítalíu. Þar verða íslenzkar
barnabœkur sýndar í sameúginlegri Norð-
urlandadeild, sem Norræni menningar-
sjóðurinn mun vœntanlega styrkja.
Síðan kemur spurningin um það, hvort
í.slendingar tíma að kynna menningu sína
og sögu eins og verðugt er. Ágœtt tæki-
fœri til þess gefst nœsta ár, þegar þess
verður minnzt, að 1100 ár eru liðin frá
upphafi íslandsbyggðar. Nú eru þœr yfir-
lýsingar tíðari og vinsœlli, sem krefjast •
þess, að sem minnstu fé verði varið til
stórhuga aðgerða og hátíðarhalda af þessu
tilefni. Fyrirhuguö hátíðahöld á Þingvöll-
um liafa sérstaklega verið gagnrýnd. Auð-
vitað orkar það tvímælis, hvort stefna beri
tugum þúsunda landsmanna til Þing-
valla. Þar œttu náttúruverndarsjónarmið
að koma mjög til álita, einkum þegar haft
er í huga, að ráðgert er, að hátíðahöldin
á Þingvöllum standi lengur en einn dag,
og margir munu því gista vellina. En eigi
að efna til þjóðarhátíðar þetta ár er eðlileg
ast að hún verði á Þingvöllum. Forsœtis-
ráðherra hefur gert Alþingi grein fyrir
kostnaðaráætlun um hátíðina á Þingvöll-
um. Samkvœmt henni eru útgjöld áætluð
80.907.500 krónur en tekjur 73.400.000 og
halhi þvi um 7,5 milljónir.
Þessi kostnaður œtti ekki að vaxa mönn-
um í augum, þegar haft er í huga að á
þeim tvisýnu tímum ,sem við lifum nú,
höfum við haft efni á því að láta einhver
.stœrstu atvinnutœki landsins, togaran'a,
vera bundxn við bryggju.
Björn Bjttrnason.
frosta við frerann utan dyra,
isern oft mun þó hafa náð in.i
eftir löngum göngum aila leið
til baðstofu.
Þá er lika hverju byggðar-
lagi mest þörf að eiga stóra
menn, stórar konur. Stundum
vinnur þetta fólk verk sín í
kyrrþey, enginn stormur, en
verður þó stórt af verkum sín-
um, líkt og litlu dvergarnir
fjórir verða stórir í hugum
okkar í sínum hlutverkum, að
halda uppi himninum.
Og einmitt nú er ég staddur
á hlaðinu á Tindriðastöðum í
Fjörðum. Húsfreyjan þar var
ein af þessum stóru konum, sú
er si'ðust réð hér níkjium.
Hólmfriður á Tindum nefnd
daglega miiium manna. Hún
fæddist á Gili, innsta bænum í
Hvalvatnsfirði árið 1875. For
eidrar hennar voru búandi
hjón þar Hóimfrfður Jóakims-
dóttir og Tómas Guðmundsson.
Ætt hennar verður ekki rak
inn, en af traustum ættum var
hún komin, segir presturinn í
líkræðu hennar. Þetta traust
erfði hún, og brást þvli aldrei
á lifsleið sinni.
Ung flyzt hún með for-
eldrum sínum að Knarareyri á
Flateyjardai, og þaðan gLftist
hún sæmdarmanninum, Guð
laugi Jónssyni frá Brettings-
stöðum þar á dalnum og hófu
þau búskap á Knarareyri.
Um aldamótin flyzt Hólm-
fríður aftur í Fjörðuna með
manni Sínum, og þau búa hér á
Tindriðastöðum tii ársins 1944.
Hér óiu þau upp sín sex börn.
en eitt dó enn í reifum.
Jörðin Tindriðastaðar var tal
in aligóð engjajörð, en engin
stórjörð, og því var ekki ium
stórbúskap að ræða, en vegna
aiúðar þeirra hjóna beggja við
fóðrun og í öllu atlæti við bú-
peninginn, gaí hann góða af-
urð, og þau urðu vel bjargálna
fólk.
Guðlaugur var verkhagur
maður, torf- og steinsmiður.
Hann var einn af þessum högu
veggjahleðslumönnum, sem
voru hjálpartiellur I sveitunum
á meðan enn var að mestu eða
öllu leyti notað alíslenzkt efni
til húsagerðar yfir fóik og fén
að. Hann kunni að hlaða vegg
úr klömbru og grjóti, torfþekja
eða sin'ydiduhl’aða þak, cig hann
kunni verk sitt vel.
Hann Guðlaugur fluttist
a'ldrei úr Fjörðunum aftur,
'hanin' dó i jianiúarmániuðli 1944.
Hann hiaut leg siðastur i litla
kirkjugarðinum á Þöngla-
bakka i Þorgeirsfirði, ikirkju-
stað þeirra Fjörðunganna.
Þann dag var hann enn á
norðan, hriðarbakki til hafsins
strax um morguninn, fjúk af
norðri þegar á daginn leið og
gekk í foyl með kvöldinu.
Kannski engan Ólafarbyl, en
hann Guðlaugur varð heldur
aldrei ríkur, aðeins vel bjarg-
álna maður.
Þennan kalda skammdegis-
dag var líka 1000 ára gömium
kirkjugarði lokað. Svo var það
um vorið, þetta sama ár, sem
mér barst fréttin, að þrjár síð-
ustu húsmæðurnar væru að
flytjast úr Fjörðunum samtím
is með fjölskyldum sínum, árið
sem Islendingar stofnuðu sitt
lýðveldi.
Þúsund ára byggð var lok-
ið I þessu afskekkta byggðar-
lagi, þar sem hver einstakling
ur virðist hafa tekið sína lifs-
sögu með sér ,í gröfina.
Erindi Látra-Bjargar er
kannski einn af fáum, skýrt
áletruðum bautasteinunum,
sem við ei’gum ium þessa
horfnu toyggð. 1 senn hagsæld
■ar- og Iharmsaga, oig imætiti vel
meitlast i fallegan sæbar-
inn grástein sem lægi við göt-
una á miðjum hálsinum á milli
fjarðanna.
Ég vænti ekki svars, þó að
ég spyrji: Hvenær verður land
numið aftur í Fjörðum?
Hólmfríður á Tindum hlaut
sína lífgjöf árið 1875. Ég segi
lífgjöf, hún sagði mér það sjálf
að lifið væri gjöf. Bernskuár
hennar voru isa- og harðindaár,
þó bar hún þess engin merki,
að hún hefði verið vannærð í
uppvexti. Hún var kjark- og
þrékkona, átti ágæta greind,
sem hún hélt í jiáa elli.
Ég man Hólmíríði, þegar
hún var enn kona á bezta
aldri. Ég kom ásamt fleirum í
Tindriðastaði, við vorum
þvældir úr göngum, og hún
hlúði þá að okkur af aiúð.
Það var -alvara og reisn í svip
hennar, en brá þó fyrir glettni
í augum hennar.
'Baðstofan 'hennar var ekki
stór, gluggarnir litlir, en mér
fannst bæði bjart og hiýtt inni
og mér fannst hka rúm fyrir
marga innan hennar veggja
þennan dag. Kannski fer rými
hússins ekki alltaf eftir
hinni raunverulegu stærð þess
heldur stærð þess hjarta, sem
húsið byggir.
Þeir komu líka oftast til okk
ar á símstöðina á Grenivík,
Fjörðungarnir, þegar þeir
voru innan við, sem kallað
var. Þeir voru þá oft á leið í
eða úr kaupstað, og grennsiuð
ust þá gjarnan um ferðir, og
tóku póstinn sinn.
Framh. á bls. 14