Lesbók Morgunblaðsins - 30.06.1974, Blaðsíða 4

Ilér á landi munu ekki jafn-
mörg örnefni kennd við neinn
mann sem Guðmund bisku]) góða
(sbr. ritgerð eftir próf. Ölaf
Lárusson f Byggð og saga bls.
244—279). En næstur mun svo
koma Grettir sterki Ásmundar-
son. „I’að er of langt uj>p að telja
öll þau örnefni, sem við hann eru
kennd,“ segir Jón Árnason í bjóð-
sögunum. Fæst af þessum örnefn-
um eru í Grettissögu, en þó skal
byrjað á þeim:
Grettishaf. Svo eru nefndir þrir
stórir steinar, sem Grettir setti „á
hlóðir". Þetta ber að skilja svo, að
hann hóf upp stóran stein og setti
hann ofan á tvo eða þrjá minni
steina jarðfasta, svo hann sykki
ekki niður í jarðveginn. Þessi
Grettishöf eru hjá Sleðaási á
Hrútafjarðarhálsi (>g hjá Fagra-
skógarfjal li og segir sagan svo
frá:
Þegar Grettir var 15 ára að
aldri, reið hann til þings með Þor-
keli kröflu. Og, er þeir riðu af
þingi, áðu þeir uppi undir Sleða-
ási (undir Ármannsfelli). Þá hóf
Grettir stein þann, er þar liggur í
grasinu og nú heitir Grettishaf.
Þá gengu til margir menn að sjá
steininn, og þötti þeim mlkil
furða, að svo ungur maður skyldi
hefja svo mikið bjarg. (Þessi
steinn er nú ekki lengur við al-
faraveg).
á Ilrútafjarðarhálsi, vestur frá
Búrfelli, stendur steinn einn mik-
í 11, er kallaður er Grettishaf.
Ilann fékkst við lengi um daginn
að hefja steininn. (Þá var hann
fulltiða maður).
'Undir Fagraskógarfjalli er
steinn, sem nefnist Grettishaf,
þar sem fundum þeirra Gísla Þor-
steinssonar bar saman (en ekkert
er meira sagt frá honum og
steinninn lfklega týndur nú ).
Vfðs vegar um land eru stórir
steinar, sem standa á hlóðum og
eru þeir nú'allir kallaðir Grettis-
liik. Mönnum hafa þótt steinar
þessir einkennilegir, og vegna
frásagnanna í sögunni uin steina-
t(ikin; hafa inenn litið svo á, að
þarna mundu vera handaverk
Grettis. En náttúran sjálf mun
hafa sett flesta þessa steina á
hlóðir.
Grettisþúfa. Þorbjörn öngull
hjó höfuð af Gretti dauðum í
Drangey og hafði með sér til
lands. Þegar heím í Viðvík kom,
lögðu þeir höf'úðið í salt i útibúri
því, er Grettisbúr var kallað. (Það
nafn er týnt fyrir löngu). Þor-
björn ætlaði að hafa höfuðið ineð
sér til Alþingis, en er þeir komu
suður áStórasand, þorði hann það
ekki og lét grafa höfuðið niður i
sandþúfu eina; það er kölluð
Grettisþúfa. — Seinna segir frá
því, að höfuð Grettis hafi verið
grafið heima að Bjargi að kirkju.
— Nú fer tvennum sögum af,
livar kirkjan á Bjargi hafi staðið,
en í dalverpi norðan við bæinn, á
sléttri grund, var til skamms tíma
stór grasi gróin þúfa, sem nefnd
var Grettisþúfa. Fylgdu nafninu
þau munnmæli, að þar hefði
höfuð Grettis verið grafið, enda
þótt þar hafi aldrei kirkja staðið.
Það kom svo í ljós, þegar átti að
plægja grundina, að þetta var
ekki venjuleg þúfa, heldur jarð-
fastur steinn, með jarðtorfu yfir
sér. — Önnur sögn hermdi, að
Öngull hefði grafið höfuð Grettis
í Viðvíkurtúni og seinna hefði
hann svo urðað hina fjölkunnugu
fóstru sina, er olli dauða Grettis,
þarna hjá höfðinu. Var þar enn,
langt fram á þessa öld, stör þúfa;
sem ýmist mun hafa veriö kölluð
Grettisþufa eða Völvuleiði. En
það fór alveg eins fyrir þessari
þúfu og þúfunni hjá Bjargi, að
undir henni var jarðfastur steinn.
Býst ég því við, að horfin séu
örnefnin á báðum bæjunum.
Grettisoddi er enn til. Það er
tangi, sem myndast, þar sem
lækurinn Talmi fellur f Ilítará.
Þar barðist Grettir við bændur,
sem ætluðu að ná af honum fé,
sem hann var á leið með til bælis
síns í Fagraskógarfjalli.
Þá eru upp talin þau örnefni, er
sagan getur um. En svo koma
munnmælin með sín nöfn og er
þar um auðugri garð að gresja, og
sýna þau mörgu nöfn, hvílíkt dá-
læti þjóðin hefir haft á Gretti.
Mörg nöfnin eru frá þeim dvalar-
stöðum hans, er sagan getur um,
en sum eru frá stöðum, sem alls
eigi eru nefndir i sögunni, og á
slíkum nöfnum væri ef til vill
nokkuð að græða fyrir þá, sem
rannsaka vilja Grettissögu.
Grettir var einn vetur á Keyk-
hólum og þar eru enn örnefni við
hann kennd. Skammt utar en
gamli bærinn stóð heita Hellishól-
ar. Eru þar tveir klettar og breitt
skarð á milli þeiira. Þetta skarð
kallast Grettishlaup, því að sagt
er, að hann hafi leikið sér að þvf
að stökkva á milli klettanna.
Sunnan í bæjafhólnum, eru
nokkrar heitar uppsprettur og
kallast ein þeirra Grettislaug.
Einhvern tíma i fyrndinni hefir
verið hlaðið i kringum þessa upp-
sprettu og var sú hleðsla talin
handaverk Grettis, en er nú víst
horfin af mannavöldum.
Frá veru Grettis f Vatnsfirði
eru þar þrjú örnefni, Grettis-
hjalli, Grettisvarða og Grettis-
tangi f Selvatni, þar sem bændur
handtóku hann.
i Drangey eru og örnefni við
hahn kennd, svo sein Grettiskofi,
Grettisbrunnur og Grettissteinar.
Hjá Arnarvatni eru örnefnin
Grettishöfði, Grettistangi og
Grettistöftir.
Iljá Sandhaugum í Bárðardal
hafa verið örnefnin Grettislág og
Grettisstöðvar.
I Hitardal eru auk þeirra ör-
nefna er áður var getið, Grettis-
bæli í Fagraskógarfjalli og Grett-
isstillur í Hítará, og mun þar átt
við „stéttir þær“, er þeir Björn
Hítdælakappi færðu í ána og
„aldrei síðan hefir úr rekið,
hvorki með vatnavöxtum né ísa-
lögum eða jöklagangi", eins og í
Grettissögu segir. — Annað Grett-
isbæli er einnig í Suðurárdal f
Dölum, því að þar hafðist hann
við um hríð og sat fyrir íerða-
mönnum, sem fóru Brattabrekku.
Norður í Öxarfirði hefir Grettir
haft aðsetur um hríð, enda þótt
þess sé ekki getið í sögunni. Þar
er merkilegt Grettisbæli í Öxar-
núp, og hjá Vígabjargi suður með
Jökulsá ,er annað Grettisbæli og
þar heiúr líka Grettishiaup, þar
sem hann stökk yfir Jökulsá.
Grettisskarð og Grettisgat eru
örnefni undir Eyjafjöllum og
segja munnmælin svo um þau: A
brún Hrútafellsfjalls norðarlega
var fyrrum heljarmikið bjarg.
Grettir átti eitt sinn léið um
þarna og gerði það þá að gamni
sínu að hann hratt bjarginu fram
af fjallinu og liggur það ennþá
þar fyrir neðan og kallast
Drangur. En skarð varð eftir f
fjallinu og dregur bærinn Skarðs-
hlíð nafn af því, en Drangshlfð
dregúr nafn af bjarginu. Svo
segiri gamalli vísu: „Drangurinn
hjá Drangshlíð, datt hann yfir
Skarðshlíð". — Grettisgat er aft-
ur á móti i Holtsnúp. Það er gat í
fjallsbrúninni og á Grettir að hafa
rekið fingur þar í gegn.
Grettishellir heitir i Kjal-
hrauni. I þeim helli var aldrei
kalt, þvi að þar er jarðhiti.
Gangnamenn leituðu þar oft
skjóls á haustin, en nú hefir fok-
sandur fyllt það skjól.
Grettishlaup eru nokkuð víða.
Eitt er hjá Haffjarðará, annað hjá
Blöndu inni á öræfuin. Um hið
seinna segja munnmæli: Grettir
var þarna á ferð með fjöra hrúta,
sem hann ætlaði sér til matar.
Kom þá að honum tröllskessa og
ætlaði að taka hrútana af honum.
Þetta var þar sem Blanda fellur f
gljúfrum. Grettir hafði snör hand-
©