Lesbók Morgunblaðsins - 30.06.1974, Síða 14

BLiBiMilM
ROY THOMPSON
Þart var ekki svo mikill vandi ad
verða blaðakóngur í Kamla daga.
Margir af stórmennum blaða-
heimsins byrjurtu sem blartasalar
og endurtu sem blartaeigendur.
Þaö þurfti ekki svo ntikiö fjár-
magn til þess art komast áfram í
hinum gamla, frumstærta blaöa-
heimi.
En er þart yfirleitt hugsanlegt
nú á tímum, eftir sírtari heims-
styrjöldina, að vera blaðakóngur,
ef menn byrja með tvær hendur
tómar og þurfa að bjóða aurthring-
um byrginn? Þart er erfitt art
hugsa sér það. En þó hefur tveim-
ur mönnum tekizt það. Annar
þeirra er Kanadamaðurinn Roy
Thomson, sem var farandsali mert
útvarpstæki í út.jaðri brezka sam-
veldisins, en er í dag sá martur,
sem á flest blöð í Heimi. Hinn
maðurinn er Altonabúinn Axel
Springer, sem byrjaöi mert tóma
vasa í rústum Þýzkalands og er í
dag stærsti blaðaútgefandi á meg-
inlandi Evrópu.
Roy Thomson fæddist í Toronto
árið 1894. Kaðir hans var rakari,
en móðir hans allsráðandi á heim-
ilinu. Eftirlætisbækur drengsins
voru barnabækur Horatio Algers,
sem nær allar fjalla um litla,
fátæka drengi, sem mert iðjusemi
og háttprýði urðu milljónamær-
ingar. Roy tók þá sér tii fyrir-
myndar upp frá því. Hann lauk
skólanámi 14 ára gamall, lærrti
svo hraðritun og fékk vinnu á
ýmsum skrifstofum, en léleg
laun. 17 ára gamall lýsti hann því
yfir, eins og fyrirmyndir hans
höfðu gert, að hann ætlaði að vera
orðinn milljónamæringur, áður
en hann yrði þrítugur. En gagn-
stætt því, sem varð um hinn
fræga landa hans, Beaverbrook,
tók það hann nokkru lengri tíma.
Skrifstofustörfin skiluðu litlum
arði, og hinn ungi Roy hélt nú inn
á aðrar brautir. Útvarpið var
merkilegur hlutur á þrirtja ára-
tugnum, og 1925 lagði hann traust
sitt á hina nýju uppfinningu.
Hann gerðist farandsali með út-
varpstæki, hlóð sleða með hinum
frumstæðu tækjum og hélt af stað
til hinna snæviþöktu norðurslóða
Kanada til að gera íbúana í North
Bay að útvarpshlustendum. Þart
gekk ekki vel, því art engin sendi-
stöð var þar norrtur frá. Thomson
sá það í hendi sér, að þá yrði hann
að koma einni slfkri upp þar
nyrðra. Hann fékk leyfi til að
setja upp einkasendistört, sem
byggrtist á auglýsingum, tók lán
ásamt mági sínum, keypti noturt
senditæki og fékk menn til art
tengja þau og koma þeim í gagnirt,
mertan hann fór sjálfur um á
sleða og safnaði auglýsingum.
1931 hóf hann útsendingar, og þá
komst skriður á sölu útvarps-
tækjanna.
Kanadamenn voru stoltir yfir
því að hafa fengið sína eigin út-
varpsstöð svo norðarlega.
Thomson varrt vinsæll martur og
lagði allt kapp á að afla sér
trausts og vinsælda. Hann var
feitlaginn og mjög nærsýnn og
svo sþarsamur í klærtaburði, að
hann var kallaður verst klæddi
marturinn í Kanada. Slíkt var
mjög vinsælt. Hann vakti ekki
öfund erta minnimáttarkennd hjá
neinum manni. Hann klappaði
fólki á axlirnar og barði það á
lær. Þegar l|ann hitti fólk i fyrstá
sinn, sagrti hann alla jafna:
„Ég heiti Thomson." og síðan
flýtti hann sér art bæta við: ,,En
kallið mig Roy.“
Hann kom sér upp fleiri út-
varpsstöðvum í gullnámubæjun-
um og fór nú að græðast fé. En
jafnframt tók hann art finna f.vrir
kulda — frá blartaútgefendum,
sem var meinilla virt hinn nýja
keppinaut. Amerískir blartaeig-
endur keyptu útvarpsstöðvar, svo
art þær gengju ekki af þeim daurt-
um. En Thomson gerrti hirt gagn-
stærta. Hann keypti sér blart,
gamalt og mjög frumstætt viku-
blað. Nú ætlarti hann art gefa út
blart. Hann pantaði þvf 100 blöð
frá bæjum sömu stærðar og hann
ætlarti art þjóna og dreifði þeim á
gólfirt í kringum sig. Þetta tókst
vel. Brátt kom vikublaðið út tvisv-
ar í viku og varð loks að dagblaði.
Þegar enski blaðakóngurinn
Rothermere lávarður, var á ferrt
um Kanada, heimsótti hann
Thomson og varö svo hrifinn af
því, art þart skyldi vera gefirt út
blart virt svo frumstæð skilyrði, art
hann baurt Thomson art ferrtast
meö sér í einkalest sinni.
Thoníson aftur á móti var mirtur
sín af hrifningu yfir því að hitta
alvöru lávarð. Upp frá því hafði
hann fengirt nýlt takmark til art
keppa að fyrir utan auðinn. Hann
ætlaöi einnig að verða aölaður, og
hann fór ekki dult með það, held-
ur sagrti þart hverjum sem var,
eins og hans var háttur. Fólk
brosti, en þart mátti það hans
vegna.
Hann var ekki enn orðinn
milijónamæringur, þegar hann
var 42ja ára, en hann átti fjórar
útvarpsstöðvar og eitt dagblart.
Hann var spurrtur art því, til hvers
hann ætlarti að nota útvarpsstöðv-
arnar og blartirt? Hann svararti: —
Ég ætla að vinna mér inn pen-
inga,_ ekkert annað. Það
vakti gremju margra. Atti blaöa-
útgáfa ekkí að vera í sambandi
við einhverjar skoðanir, afstöðu,
stjórnmál, hugsjónir? Thomson
var alltaf hreinskilinn og svararti:
— Til hvers haldirt þið, art efnirt
frá ritstjórninni sé? bað er haft
til að greina í sundur auglýsing-
arnar... í annart skipti sagrti
hann: — Gott blart er blart, sem
skilar hagnaði. Hann lagöi einnig
áherzlu á, art ritstjórarnir mættu
hafa blöðin alveg eins og þeim
sýndist hann skipti sér aldrei af
einni skrifaðri linu í sínum hlört-
um. Þau yrðu bara að bera sig.
Þessu lýsti hann yfir, hvenær sem
tilefni var til. En eitt sinn, 1945,
þegar blaðamaður nokkur sólti
hart að honum í þessu efni, lét
hann aöeins undan og sagði: —
Ég.býst nú við því, aö ef einhvei
ritstjóra minna tæki upp á því að
berjast gegn gurti erta konung-
dæminu, myndi ég neyðast til að
geta eitthvað i málinu, en
annars ....
A árum sírtari heimsstyrjaldar-
innar keypti Thomson mörg
minni háttar blöð. Þaö leit út, eins
og hann hafrti fengiö kaupdellu.
Þegar hann hitti menn, spurrti
hann gjarnan kæruleysislega: —
Þér eigið víst ekki blart, sem ég
gæti keypt? Þetta var ein af hans
fleygu setningum, sem menn
hlógu art. En Thomson vissi, hvað
hann var art gera. Efnahagslegar
framfarir í Kanada voru meiri en
nokkru sinni á árum síðari heims-
styrjaldarinnar, og Thomson
vissi, art smábæirnir myndu
stækka, og art þart myndi borga sig
art kaupa smábæjarblöð. Hann
setti aðeins eitt skilyrrti: þau blört,
sem hann keypti, urðu að háfa
einokunaraðstöðu innan síns
sviðs eöa svæðis.
Thomson fylgdist sjálfur mjög
nákvæmlega mert rekstri allra
sinna blaða og útvarpsstööva. Nú
gat hann hagrætt, bætt og endur-
nýjað og fært sér í nyt kosti sam-
eiginlegs rekstrar. Ilann bar stöð-
ugt saman reikninga fyrir-
tækjanna og dró af þeim sfnar
ál.vktanir. Ef eitt biaðanna notaði
meira af einhverju en annart jafn-
stórt blart, þá fékk þart nótu frá
honum eöa heimsókn. Þegár hann
var búinn art kaupa blað í
Toronto, var hann spurður unt
ástæöuna til velgengninnar. Hann
svararti: —Ég tek mér aklrei frí,
og ég nota ekki tímann til
skemmtana.
I strírtslokin var hann orðinn
svo umsvifamikill, að vinstrisinn-
ar héldu uppi árásum á hann fyrir
hringamyndanir. Að venju var
hann fús til að láta í l.jós skortanir
sinar: — Gallinn við mig er sá, að
ég fæddist tuttugu árum of seint.
Ég er enn þeirrar skoðunar, að
það sé allt í lagi meö það, art menn
afli sér fjár, en nú skilst mér,
þegar ríkissósialismi er um þart
bil art koma yfir okkur, art það sé-
synd.
En vofa ríkissósfalismans
hvarf, og Thomson hélt áfram á
hinni syndsamlegu braut. 1952
átti hann 23 blört í Kanada. Hann
var spurrtur: — Af hverju kaupir
Thomson-samsteypan stööugt
fleiri blört? Og hann svararti: —
Af því art sú umsýsla, sem ég
þekki bezt, er art gefa út blört.
En nú varð Kanada brátt of lítirt
land fyrir Thomson eins og fyrir
Beaverbrook áður. Hann heim-
sótti „bjórinn ", eins og Beaver-
brook var oft kallaður, og ráð-
færrti sig við hann um möguleik-
ana á því art komast inn á enska
blartamarkaóinn. Bjórnum leizt
ekki vel á þaö, en Thomson fór
samt til Englands og spurrtist vírta
fyrir um þaö, hvort ekki væri blart
til sölu. Loks fann hann seljanda i
Edinborg og keypti The Scots-
man, en því fylgdi Evening
Disþatch og Weekly Scotsman.
Fyrirtækið var rekirt mert dúndr-
andi tapi. Thomson tók virt stjórn-
inni, bretli upp ermarnar og
byrjaöi eins og Skoti. Blört sín i
Kanada fól hann í umsjá sonar
síns. Hann stefndi hátt. Vinum
sínum sagði hann: — Þart sem
mig langar mest til af öllu í heim-
inum, er að vera aðlaður, og með
Scotsman í eigu minni skal mér
takast þaö.
F-yrirtækið varð honum dýrt
fyrst í start, en art ári lirtnu fór
Scotsman art bera sig, en Evening
Dispatch dró það nirtur, því art
annart kvöldblað í Edinborg,
News, hélt velli, enda sagði
Thomson, að í bæ eins og Edin-
borg væri ekki rúm f.vrir tvö
kvöldblöð ....
En skyndilega birtist björgun-
arflekinn: auglýsingasjónvarp.
Thomson keypti þegar i start veru-
legan hluta í skozka sjónvarpinu.
Hann var framsýnni en starfs-
brærtur hans I Englandi, sem
hæddust art slíku fyrirtæki og
höfrtu engar áhyggjur af því. Það
myndi aldrei geta borið sig.
Thomson vissi, að auglýsinga-
sjónvarpið yrrti mjög dýrt í upp-
hafi, en úr því aö þart hefrti tekizt
svo vel í Bandarikjunum, hlyti
þart að takast í Englandi. Hann
fór á fund Beaverbrooks og bað
hann um að vera meö sér um
skozka sjónvarpið. En bjórinn
sagði nei: — Ég er blaóamaður og
vil ekki skipta mér neitt af sjón-
varpi. Daily Express var skipart að
gera grin art auglýsingasjónvarpi,
og þart gat sigrihrósandi skýrt frá
þvi, art hallinn af rekstri enska
auglýsing’asjónvarpsins næmi
5000 pundum á dag. En myndin
breyttist. 1957 hóf skozka sjón-
varpið starfsemi sfna, og tveimur
árum sfðar hafði Tomson grætt
svo mikla.peninga, art hann komst
svo að orði sem og frægt varrt, að
það að eiga hlut í auglýsingasjón-
varpi jafnartist á virt þart art geta
prentart sína eigin peningasertla.
Scotsman gekk betur og betur,
og sjónvarpsstööin malarti
Thomson gull. Honum tókst
einnig prýrtilega art verrta Skoti,
og hann var dáður og mikið látið
mert hann og honum var bortiö í
beztu samkvæmi. Hann kunni vel
art meta þetta. En alltaf var hann
jafn kumpánlegur og kankvis
virt alla. Margar sögur gengu af
honum, og tilsvör hans mörg urrtu
fleyg. Þegar hann var kynntur
fyrir drottningarmóöurinni, sagoí
hún, art hún hefrti heyrt, aö hann
væri Kanadamartur. Thomson
svararti: — Látirt ekki málhreim-
inn blekkja yrtur, ég er Skoti
núna ... A tizkusýningu, sem
hann var viðstaddur ásamt Mar-
gréti prinsessu, var sýndur gull-
bryddaöur kjóll. Þá gall Thomson
virt: — Nei, sjáirt, yrtar konung-
lega tign, þarna er gull, þart er
minn uppáhaldslitur. Eitt sinn
var hann i samkvæmi með Philip
prins, og sagrti þá virt hann: —Eg
vildi mjög gjarna ía yrtar konung-
legu hátign i stjórn fyrirtækis
míns, en þart brýtur vist i bága við
lögin? Prinsinn svaraði þvi til, að
svo væri reyndar ekki, en aftur á
móti mætti hann ekki taka laun.
Þá sagði Thomson: — Nú, en þá
er heldur ekki mikirt varirt i þart,
er það . . ..?
Thomson hélt, aö Seotsman
myndi afla honum artalstignar, en
hann dugði ekki. Þess vegna var
honum mikil freisting aö taka til-
borti, sem honum barst 1958, og
hann keypti öll blört Kemsleys lá-
varðar, átján talsins, með Sunday
Times í broddi fylkingar. Þar með
var liann orrtinn einn af fjórum
hinum stóru í hinum enska hlaða-
heimi við hlið þeirra Rothermere
II, Beaverbrooks og Cecil King.
Thomson tók nú til óspilltra
málanna virt hagrærtingu og end-
urnýjun hinna nýju blarta sinna,
því aö ;illt þarf að bera sig, og þart
tókst einnig vel. Hann var nærri
búinn að kaupa Odhams Press
með öllu tilheyrandi þegar Cecil
King yfirbauð hann af hreinum
ótuktarskap, þvi að hann móðgað-
ist af þeim orðum, sem Thomson
lét falla í sjónvarpi, að það myndi
enginn í Englandi geta boðið bet-
ur en hann í Odhams Press.
En þá keypti Thomson bara i
startinn blört í Astralíu, Amerfku
og Afríku. I Financial Times stóð