Lesbók Morgunblaðsins - 02.05.1976, Síða 2

I-'jöld al víörir
á í'imm döMum,
en meir á mánuöi
(Hávamál)
I>oí>ar litiö er yfir liönar aldir,
viröisl svo sem tímans göngulag
hafi veriö seinl on þuní;t, eins of>
Kinar Benediktsson kvaö aö oröi.
Kn nú er iildin iinnur. Nú
íteysist tíminn frant meö ótrúleft-
um hraöa, svo aö árin veröa stutt,
eins í’f; sjá má á |)vi, aö varla er
Jirettándinn f>enf>inn um t;arö,
fyrr en fariö er aö búa undir
næstu jólasölu. Kn hvi skyldi
lslendinjtum lifjfjja svo mikiö á?
k>eir standa svo vel aö víkí, aö
hvert ár er hjá þcim þrefalt í
roöin. Hiö f;amla of> f>óða
húskaparár hefst fyrsta vetrar-
daí;, starlsár kirkjunnar hefst
meö jólaföstu, oj> almanaksáriö
hefst 1. janúar. Auk þessa áttum
vér þjóöhátíöarár í hittifyrra,
kvennárí fyrraofí hlaupár núna.
Ofí svo er hvert ár haröindaár í
viöhót, eóa svo finnst flestum, því
aö óviöa á hyKfíóu hóli mun
veörátta vera jaf'n hvikul o g
óstöóuf! setn hér. Veldur því lefja
landsins noröur undir ishafi, á
mötum kaldra oft hlýrra haf-
strauma ok meö (írænlandsjökul
til hliöar viö sif».
Bjarf>ræöisvef>ir landsmanna,
landhúnaöur of» fiskveiöar, hafa
frá upphafi verió mjöf; háóir
tíöarfarinu. Má jafnvel taka svo
djúpt i árinni aö aö tilvera hinnar
íslenzku þjóöar hafi verið látlaus
harátta viö östuöuf>t tiðarfar. Hér
var aldrei á þaö að treysta að
vorið kæmi þej>ar þaó álti að
konta. Suntrin voru jafn
dutlunftafull of? umhleypinsar á
vetrum bönnuóu stundum fisk-
veiðar á vertíðinni.
Það var því von, aö menn færi
snemma aö huf;sa um, hvort enj;-
ar reglur væri aö finna í
plundroöa veóráttunnar, of> hvort
ekki mætti sjá eitthvað fram i
tímann um hvernif; veðurfar
mundi endast. Er margar
athyfdisveröar söpur um þetta að
finna í þjóðfræóum vorum, en hér
veröur aóeins drepiö á fátt eitt.
I Eddu er Völundur smiður
kallaöur „veðureyþur", og mun
þetta þýða hið sama og veður-
f-löftf'ur. Þetta mun saf>t Völundi
lil hróss, og sýnir aó langt er siöan
menn fóru aö taka eftir veöurút-
liti. Það er því Islendinf;um til
sóma hve marfþr þeirra voru
ótrúlega veðurslöggir á seinni
öldum. Mundi þeim hæfileika
þeirra ekki hafa verið haldið á
loft, nema þvi aðeins að mikið
hafi þótt til hans koma. Þessir
veóurglöggu menn voru dreífðir
um allt land. I hverri einustu
sveit og hverri einustu verstöð
voru margir, sem þóttu skara
fram úr fjöldanum, og slíkir
menn voru uppi á öllum öldum.
Til þess aö verða einhvers
visari um háttu veðurfarsins, var
ekki vió neitt annaö aö styðjast en
athygli einstaklinga og glöggt
minni þeirra um veðurfar margra
ára. Meó því var hægt að gera
samanburð á reynslu margra ára.
og síðan reynt að draga ályktanir
af því.
Islendingar eru í eðli sínu
visindamenn, og þetta var
visindaleg aðferó og hin eina, sem
völ var á, þvi aö þá vissi enginn,
aó hafstraumar og ioftstraumar,
langt aö komnir, réðu mestu um
tíðarfarió. Þá hafði enginn hug-
mynd um aó „lægðir' og „hæóir“
í loftinu væri til Þrátt fyrir þetta
tókst mönnum þó aö úthúa sér-
staka „loftvog". sem þeir notuóu
til spásagna um veöurfar. Ekki
veit ég hvenær eða hvernig þeir
gerðu þessa uppgötvun, en hún
var hæði frumleg og einföld.
Þessi „loftvog" var ýmist úthlás-
A8 berjast á móti éljunum hefur verið daglegt brauð
I vetur sem leið, a8 minnsta kosti á Suður- og
Suðvesturlandi. Teikninguna ger'ði Eirlkur Smith.
Kengálu í Grettis sögu. Asmund-
ur á Bjargi átti þessa hryssu og
sagði um hana. „Hún er svo vís að
um veðráttu og vatnagang, að það
mun aldrei bresta, að þámun hríð
koma, ef hún vill eigi á jörð
ganga." Sauðkindur, einkum for-
ustufé, vissi líka á sig veður og
eins hundar og kettir. Þá var það
forboði um veðurfar hve snemma
farfuglar komu til Iandsins. Ef
hagamýs flykktust heim að bæn-
um á haustin, þá vissu þær á sig
harðan vetur. Eins boðaði það
áfelli, ef smáfuglar sóttu heim að
bæum þegar leið að vori. Þá mátti
og sjá á háttum rjúpunnar á
haustin hvort harður vetur væri í
aðsigi.
Þá þóttust menn og komast að
því, að í hverjum mánuði væri
nokkrir merkidagir, því af veðr-
áttu þessa daga mætti nokkuð
ráða um tíðarfar á næstunni. En
margt í þessari dagatrú mun hafa
verið komið frá útlöndum og hef-
ir borist hingað með páfatrú, eins
og sjá má á því hve margar „mess-
ur“ eru taldar merkidagar. Nú er
veðrátta svo breytileg hér á landi
eftir héruðum, að veðurfræðin
hefir hlotið að vera sérþekking,
bundin við vissa staði. Hver sveit
átti sína veðurglöggu menn, og
veðurspár þeirra voru bundnar
við þá sveit. A þessu má sjá hve
fráleitt hefir verið að miða veður-
spár fyrir allt landið við „mess-
urnar", og að trúin á það hlýtur
að vera aðflutt og hafa borist
hingað með öðrum kreddum páp-
iskunnar. En íslenzk og frumleg
hefir verið trúin á ýmsa aðra
daga, svo sem sólhvörf og sólstöð-
ur, jafndægur, hundadaga, þorra-
komu (bóndadag)góukomu(konu-
dag) og ýmsa fleiri. Þá eru það og
íslenzk veðurvísindi, „að harðasti
kaflinn á vetrinu sé sá tími, er
hleypingar
og
veðurspár
Eftir Árna Ola
inn rjúpnasarpur eða útblásin
hlandblaðra. Blaðran vartekin úr
nýslátraðri fullorðinni kind, skol-
uð rækilega og siðan blásin út og
þanin sem mest mátti veröa. Svo
var bundið ráekilega fyrir blöðru-
hálsinn meö sevmi og hún hengd
upp í baöstofu. Þar þornaði hún
en skorpnaði ekki, vegna þess hve
þanin hún var. Þessi blaðra hag-
aði sér einkennilega’ Engin áhrif
virtist hafa á hana hvort hlýtt var
eða kalt í baðstofunni. En hún
breyttist eftir þvi hver loftþyngd
var. Stundum var hún þrautþanin
og glerhörð og spáði þá kyrstæðu
veðri og þurkum á sumrin, en
heiðríkju og frosti á vetrum.
Stundum var blaðran eins og
stytta, alveg eins og loftið hefði
sogast úr henni á einhvern hátt,
og þá spáði hún votviðrum og
umhleypingum. Þessi merkilega
loftvog var enn til á mörgum
heimilum fram um seinustu alda-
mót, en þá tóku erlendar loftvogir
við hlutverki hennar.
Menn munu snemma liafa veitt
þvi athygli, að skynlausar skepn-
ur höfðu þann hæfileika, sem
menn voru ekki gæddir, að þær
„vissu á sig veður". Elztu heimild
um það hygg ég vera lýsinguna á

Veðurkort ámóta og þetta mátti oft sjá í vetur: Landsynningurinn
lemur landið, 12 vindstig teiknuð í Vestmannaeyjum, en gaddur á
norðausturhorninu. Eftir fáeina klukkutíma var svo kominn ámóta
hressilegur útsynningur.