Lesbók Morgunblaðsins - 02.05.1976, Qupperneq 5

| **)
■ >’
■ »>»»»>M i? < »»><<"?>(
|/(C»(it«i»ií
M t<»:/
f»r»'.»»t‘Í»HÍ.<»‘*‘<)<7
»»»i>.»t»» »í>»t»»7
ll<,» (»(»)»>»(»«)>**•'
ll' < »‘U’“|\‘IV'" 1
pí 3
[-(»<» ‘tí'íttáH

MfTv, i’ ttwam
Wmm
k-!< »»,u» w»4»
ML*
Í»)»vii»t»>»‘
:«<»,»«!»

LISTAVERK
ALDARINNAR
Pablo Picasso, hinn frumlegi og áhrifamikli spænski myndlistarmaður, var
einn þeirra, sem flúðu undan ofríki fasista á Spáni. Picasso settist að í
Frakklandi. Hann fylltist viðbjóði og hryllingi við fréttirnar af eyðingu
Guernica og málaði þá mynd, sem er í senn áhrifamikil predikun gegn
styrjöldum og liklega frægasta listaverk, sem gert hefur veriðá þessari öld.
SANNLEIKURINN
ÁTTI ERFITT
UPPDRÁTTAR
j Spánarstríðinu virðist fyrst hafa verið háð meðvitað og harðsnúið „upplýs-
ingastrið" eins og það hefur stundum verið nefnt i landhelgisdeilunni við
Breta. Menn skildu nú. hver áhrif fjölmiðlar höfðu. Heimsblöðin höfðu
starfandi striðsfréttaritara á Spáni, en frásagnir þeirra reyndust ærið litaðar
og litið marktækar. Heimingway þótti t.d. mjög óábyggilegur, og þagði um
ofbeldisverk og fjöldaaftökur, ef kommúnistar stóðu að þeim.
fkveikjuskeytum. Samtfmis
steyptu orrustuvélarnar sér og
hófu vélbyssuskothrfð á þá bæjar-
búa, sem flúið höfðu út fyrir bæ-
inn.“
EKKERT
HERNAÐARLEGT
MIKILVÆGI
Þá var þess getið, að Casa de
Juntas þar sem skjalasöfn Baska
voru og hin sögufræga eik þar
sem Spánarkonungar sóru að
virða rétt Baska, væru bæði
ósködduð. Verður vikið aftur að
þessu. Svo kom nokkuð bráðnauð-
synlegt: „Er ég kom inn í bæinn
kl. tvö i dag . . .“ Steer gætti þess,
að láta ekki líta svo út sem hann
hefði orðið sjónarvottur. Slik var-
úðarráðstöfun býr oft í haginn
fyrir framhaldið: „Sá háttur, sem
hafður var á árásinni, tjónið
sjálft, og ekki sizt val árásar-
marksins gerir það að verkum, að
loftárásin á Guernica á sér ekki
lika i samanlagðri hernaðarsög-
unni. Guernica var ckki hernað-
arlega mikilvæg. Stríðsgagna-
verksmiðja var fyrir utan bæinn
og hún er ósködduð .. .
Markmið sprengjuárásarinnar
var, að þvf er virðist, að skjóta
almennum borgurum skelk í
bringu og leggja f auðn vöggu
basknesku þjóðarinnar (feitletur
höf.) Til þess benda allar stað-
reyndir og fyrst dagurinn, sem
árásin var gerð. Mánudagur er
markaðsdagur í Guernica . . .“
Siðan var nákvæm lýsing árás-
arinnar, áætlaður fjöldi særðra og
fallinna. Þvi er lýst, þegar fólk
neyðist til að forða sér úr felu-
stöðum sinum undan eldinum og
lendir þá i vélbyssuskothrið orr-
ustuvélanna. Því er einnig lýst, að
flugsveitirnar birtust með u.þ.b.
20 mínútna bili og köstuðu
sprengjunum skipulega niður i
bæinn og lögðu hann bókstaflega
i rúst. Til þessarar fregnar á hin
almenna saga um Guernica rætur
að rekja að miklu leyti.
REYNT AÐ
SNÚA VIÐ
STAÐREYNDUM
Franco brást hinn versti við.
Hann lýsti þvi fyrst yfir, að engar
flugvélar þjóðernissinna hefðu
verið á lofti er þetta varð. Fáir
tóku mark á þessu, enda útilokaði
það ekki Þjóðverja. Hins vegar
brugðust menn hart við sögunni,
sem næst var komið á flot — að
lýðveldismenn hefðu kveikt I
Guernica til að geta ófrægt þjóð-
ernissinna. Sögðust þjóðernis-
sinnar Francos skyldu sanna
þetta strax og þeir tækju Guern-
ica.
Þeir tóku Guernica þrem dög-
um siðar og þrir erlendir blaða-
menn skrifuðu heint um sannan-
irnar. Einn var Pembroke Stev-
ens, frá Daily Telegraph, sem
kom í bæinn með þjóð-
ernissinnum. Fregn hans
hróflar ekki við frásögn
Steers; hún styður báðar útgáfur.
Tveimur dögum siðar fóru um
bæinn nokkrir fréttamenn,
með leyfi þjóðernissinna. Hér
verður getið hinna merkustu,
Carney frá New York Times og
James Holborn frá The Times í
London. Carney trúði sögum þjóð-
ernissinna um íkveikjurnar. Saga
Holburns er öðruvísi. Hann segir
í sinni frétt, að eldurinn hafi af-
máð mörg sönnunargögnin um
Arthur Koestler var stríðsfréttaritari
á Spáni og sést hér eftir að menn
Francos höfðu handjárnað hann í
Malaga. Hann slapp naumlega frá
því að vera tekinn af lifi.
Striðsfréttaritarinn Ernest Heming-
way að störfum. Hér er hann I
sjúkrahúsi og ræðir við rússneska
skáldið llya Ehrenburg.
upptök sin, — en loftárás hafi
verið gerð á bæinn og hún hafi
staðið í þrjá tíma. Hinsvegar fann
hann fáa sprengigíga og sá mörg
brunnin hús, þar sem veggir
stóðu enn og báru engin merki
eftir sprengjur. Kveður Holburn
ótrúlegt, að árásin hafi verið jafn
hroðaleg og sagt var og þjóðernis-
sinnar hafi þarna verið að gera
tilraunir með íkveikjuskeyti.
Eins og aðrir fréttamenn þjóð-
ernissinnamegin átti Holburn
óhægt um vik. Þjóðernissinnar
höfðu þann háttinn á, að þeir
fengu fréttamönnum skýrslur
reglulega og leyfðu þeim svo við
og við að fara á vígstöðvarnar —
en ævinlega undir eftirliti herfor-
ingja. Ritskoðun var ströng og
fréttamönnum var gert fullljóst,
að þeim væri hollast að hafa rétt-
ar skoðanir. Þeim voru jafnvel
boðin laun fyrir áróður. Frétta-
menn, sem ekki studdu málstað
þjóðernissinna hátt og í hljóði,
áttu ótrygga framtíð i vændum.
Sumir sátu i fangelsum. Þrátt fyr-
ir þetta tókst Holburn að koma
frá sér fregninni, en hún var
hrærð út i þykkan áróðursgraut
til að friða ritskoðarana. Fram að
þessu höfðu þjóðernissinnar
hafnað öllum sögum um sprengju-
árásir.
„FLUGVÉLAR
FRANCOSSVIÐU
GUERNICA“
Nú æstist leikurinn. Stoor
snerist til varnar sinni frásögn og
færði fram ýmsar sannanir.
Fréttamenn höfðu hirt brot úr
þyzkum sprongjum. trjástolnar
hiifðu klippzt niðri við jiirð, enga
bensinlykt var'að finna og greini-
leg sprongjusár hiifðu fundizt á
fiillnum. Steer endurtók að lokuin
það. sem liann hafði áður sagl svo
spámannlega: „Flugvélar Franeos
hershiifðingja sviðu Guernica. og
|>vi munu Baskar aldrei gleyma."
The Times birti grein Steers. en
nú voru ritstjórarnir enn tregari
til en hið fyrra sinn.
Enn eru uppi raddir um það að
Inftárásin á (íuernica sé goðsaga
frá rótum bráðsnjiill goðsaga. setn
lýðveldismenn hafi spunnið upp
og oigi Steer mestan þátt i út-
breiðslu hennar. Bent hefur verið
á það að Steor var i upplýsinga-
þjónustunni i soinna striði. Það
©