Lesbók Morgunblaðsins - 02.05.1976, Blaðsíða 6

Tl»» TÝAtvt «• UKWifrt (J'«ipr.4 ««pleu»* IwKfc*.
r* «>»> l,«w. «t 'V WlHOf th« t*wn, tnt**xttJ»*
mounpAi,
■■
tt4 **H *M
RELAYS OF
BOMBERS
CUF.KN1CA. To*«íív.
pt'tRXKA th« aDvixtit capilal ot thí ll4i<(«e
l? c&votty, íias htrrt ifdm tii t o l'fMtttK tnasí »f
taw •fur <.qc oí the mu» *| ,*!linc »ir ratdi «a
trvKÍv'a Kjrfart.
Mc.r* wt*« *«u s>k»i*«s tmrt ktlM to tttr» tní * h*ií
lawt' »r C*rw*« *t*'9fil*»«*.
• Si*ri.t84 at l-iV.l p.»>, yest«rrf:<y, ihe t«önt(Mrri> wn?»* orr
« r<v. r.t al »tí<»e, acroropttnird !>>■ the «iW'»u»tf«er
éföístoír*. it wsa ai»'in'l itíy< AHú :itr town tv'asyrowóíti.
Guernica var fyrr meir höfuð-
borg Baska á Norður Spáni, en
ekki var bærinn talinn hafa
neina hernaðarlega þýðingu
Þessvegna kom árásin mjög á
óvart og heimsblöðii. sögðu frá
henni með stórum fyrirsögnum
miðvikudaginn 28. apríl,
1937.
ÁRÁSIN'
Á
GUERNICA
FRANCO WIPES OUT TOWN: 800
VICTIMS OF BARBARIC AIR RAID
Fugitíves Fall
Under Bullets
Of Swooping
Rebel Pianes
ENKRAL MOLA, Jeadrr
slarf var nt.a. fóluid í |)ví ;tó sonija
söutir. scin okki állu virt slaö-
nyndir art slytVjasl. oj> droifa
lioiin. Modal annars vann Sloor ad
|t\ i art (ifni'nja fjandnionn Ilailo
Solassio K|)ió|>iukoisara. Ilofur
Sloor sjálfur sa«l. art |)onar
koisarinn lýsli vau|>óknun sinni á
|)ossari Itorforö liafi hanu «orl sór
hii'Kl uin vik oj* falsart hi<> koisai a-
loya innsÍKli. l»olla vokur
aurtvílaö Krunsontdir mn Irúnad
Sloors viö slaöroyndir — on |>a<i
or onKÍn sönnun |)oss, a<) l'ronn
hans uin Cuornioaárásina hafi
okki vcrirt siinii. I>á hofur þart
vorirt lalid yrunsamlot:! aö hin
sönulriOKa oik oji skjalasafnió.
som minnzl var á skyldu standa af
scr sprcnKjuregnið, sem átti að
hafa verið svo þétt.
VÍSVITANDI
sprencjuArás
ÞJÓÐVERJA
llufjh Thomas prófossor
kannaði málið vandlopa árið 1959
«f* komsl að þoirri niðursliiðu. að
„orfill or að komast hjá því að
álykta að lyjóðvorjar hali vísvit-
andi poil loflárás á horpina lil að
oyðii lionni...“ Ilann tók niður-
sliiður sinar lil ondurskoðunar
nýlofia: „Kft hold onn, að
þjöðvorjar hafi varpað
sprengjum á bæinn,“ segir hann,
..okki þó ondiloga nioð vilund
spiensku horstjóinarinnar, og
sonnilogu hofur það okki vorið
hugsað som árás á sórstakloga
niikils motna horg. holdur horg.
þar som lýðvoldissinnaðir Basku-
hormonn kynnu að safnast uflur
saman" (foitJotur hiíf. Fh.
Knightloy). Thomas prófossor
verður að teljast sórfróöur um
þotta mál. l>að or oinnig Ilorhort
Southwort, pröfossor. Báðir
þoss’ir monn voru hoðnir að
ondurskoða álit sitt í tilofni
þossarar samanloktar og klausan
hór á undan var úr svari Thoinas.
Ilór for á oftir hluti úr svari
Soulhworths: „Cuornioa var liigð
Fræg mynd
úr Spánarstríðinu
eftir Robert Capa
Ein frægasta Ijósmynd Spánarstriðsins var sú, sem sjá má
hér að neðan: Hermaður fellur. Ljósmyndari: Robert Capa.
Það var talið með ólikindum, að Ijósmyndarinn skyldi
smella af á nákvæmlega sama augnabliki og hermaðurinn
fær kúluna i sig. Andartaki siðar tók Capa neðri myndina.
Þvi hefur verið haldið fram, að hér hafi verið um svið-
setningu að ræða og að sú neðri sé óliklegt áframhald af
þeirri efri. t.d. hvernig byssan fellur.
í rúst moð sprengjum og íkveikju-
skoytum úr þýzkum flugvélum.
som Þjóðverjar stýrðu. Loftárásin
var gerð að beiðni 'spænskra yfir-
valda. . . þetta var ntjög vel
hep])nað verk. stundin og vind-
áttin eins og bezt varð á kosið til
að breiða út eldinn. . . ' Hann
segir enn fremur, að ekkert bendi
til þess. að Þjóðverjar hafi verið
að reyna kjark almonnings.
holdur hondi þýz.k skjöl flest til
þoss. að hærinn hafi verið talinn
mikilvægur hornaðarlega.
Southworth sogir líka að vora
inogi að Þjóðverjar hafi oinnig
;ollað árásinni að stuðla að
uppgjöf Bilbao.
UPPLÝSINGAR
FRÉTTAMANNA
VÖKTU ATHYGLI
IIEIMSINS
llinar upprunalogu ásakanir
Stoors, soni ölu af sór goðsiignina
um Cuernica. — að ha'rinn hofði
okki haft hernaðarlegaþýðingu og
markmið árásarinnar hefði verið
það að skjöta alinenningi skelk i
hringu hafa sem só sa'tt alvar-
legri gagnrýni. Það er augljóst að
fróltamenn komu Cuernica á
framfa'ri. of svo má sogja. Hol'ði
Stoor (og nokkrir aðrir) okki
vorið þarna og ritað fregnir af
athurðum hofðu menn ular
S|)ánar okki voitt Cuornioa noina
sórstaka athygli. Loftárásin á
Cuornica hofði aðoins orðið oinn
af fjölda álika atburða í vitund
manna.
Nú or svo að sjá sem Stcer hafi
hrugðið fullharkaloga við. og or
það vol skiljanlogt. En allar til-
ta'kar hoiinildir honda til þoss. að
Cuornica hafi voríð oydd af því
hún þótti hernaðarlega inikilva'g.
Þogar til koin fóru svo þjóðernis-
sinnar að hugsa uin álit hoimsins,
oinkum Brota og Bandaríkja-
manna. í stað þoss að segja ein-
faldloga som svo — ja. svona er
stríðið. og stundum verður að
gera loftárásir á borgir sem eru
hernaðarlega mikilva'gar. (Þess
má gcta. að i oktöher 1937 sagði
þjóiðernissinnaður herforingi við
fregnritara Sunday Times: ,,Nú,
við vörpuðum sprengjum
(á bæinn) og sprengdum og
spr.'ngdum og bueno, hvað um
það?") í stað þess urðu þeir
skelkaðir og neituðu í fyrstu að
nokkrar sprengingar hefðu átt sér
stað en héldu því siðan fram. að
lýðveldissinnaðir Baskar hefðu
vorið að verki, en sú skýring er
alveg óverjandi.
HIN ÓDAUÐLEGA
LJÓSMYND
CAPA
Lol'tárásin á Cuernica varð tákn
villimennsku fasista. Ljósmynd
varð táknið um fórnarlund lýð-
voldissinna. Það var „Banastund-
in" hin fræga Ijósmynd Róberts
Capa. Capa var lítt þekktur áður
en hann tók þessa mynd. Hann
varð heimsfrægur er hún birtist.
Hún birtist fyrst í tveimur
frönskum tímaritum. en varð
hoimsþokkt er hún birtist i
„Life". Það var 12. júli 1937.
Myndin er af mörguin talin bezta
striðsljósmynd sem tekin hefur
verið.
Það er fyrst aö athuga við
myndina. að hún segir inanni
nákva'inlega ekki neitt. En
myndatextinn I Life hljóðaði svo:
„Robert Capa nær mynd af
spa'nskum hermanni um leið og
hann fær kúlu í höfuðið og fellur
rétt fyrir utan Cordoba". 1 þess-
um orðum felst talsvert. Sá. sem
myndina tók hlýtur að hafa lagt
sig í mikla hættu — hann hefur
e.t.v. sloppið naumlega. Með þess-
uni texta verður myndin strax
verðmætt skjal, bæði í stjórn-
málalegu og viðskiptalegu tilliti.
Hljóðaði textinn hins vegar svo:
„Hermaður hrasar og dettur á
hera'fingu". væri myndin verð-
laus i hvorum tve'ggja skilningi.
Það hlýtur satt að segja að vera
eitthvaö skritið við gildismat
hlaða sem gleypa slika mynd I
einum bita vegna myndatexta —
en undir honum einum er það
komiö. hvað fólk les úr myndinni
— og því var leitað upplýsinga
um þa-r aðsta'ður, sem inyndin
var iekin við. Þá versnaði i
málinu. I skrifum Capa sjálfs er
ekkert að finna um þessa lang-
frægustu inynd hans þótt
nákva'mar upplýsingar séu um
margar aðrar. Nú þótti ótrúlegt að
Capa hefði dáið svo, að hann héfði
aldrci sagt neinum vini sinum eða
kunningja söguna af tilurð
myndarinnar. Þvi var þeim skrif-
að, sem gerst mundu þekkja til.
En uppskeran varð rýr. Flestir
visuðu á Cornell Capa. bróður
Koherts. Hann minnlist þess ekki
fremur en aðrir að hróðir sinn
hefði sagt sér sögu myndarinnar.
Hins vegar benti hann á gamlan
ritdðm um hók eftir Robert Capa.
Dómurinn er eftir John Hershey.
Hersey var gamall og náinn vinur
Capa. I dómnum sogir hann að
Capa hafi sagt sér. hvernig
myndin varð til. Capa hefði verið
i Andalúsíu í ágúst 1936. Þar voru
þá iniklir hardagar. Eitt sinn var
hann I skotgröf með lýðveldisher-
mönnuin. Þeir gerðu nokkur
áhlaup upp úr gröfinni og féllu
jafnan margir því vélbyssu-
hreiður gapti við þeim. Er eitt
áhlaupið stóð yfir rétti Capa
myndavél sína upp fyrir skot-
grafarhartninn og þegar hann
heyrði fyrstu vélhyssuhrinuna
smellti hann af án þess að líta
upp. Hann sendi filmuna svo
óframkallaða til Parísar. Tveim
mánuðum síðar var honum skrif-
að að hann væri orðinn frægur.
Nokkrir, sem voru samtíma
Capa á Spáni um þetta leyti, telja
augljóst að hann hafi verið að
skopast og gabba Hershey. En
þoir voru nánir vinir og Hershey
telur söguna sanna í ritdðmi
sínum. Sé hún rétt er myndin
allmerkileg tilviljun; áreiðanlega
eru möguleikar þess, að slíkt
heppnist ekki miklu moui on
oinn gogn milljón.
LÉLEGUR
FRÉTTAMAÐUR
HEMINGWAY
Annað mikið tákn i haráttunni
gogn fasisma var Ernest Heining-
way. Homingway varð fréttaritari
á Spáni í júní 1937. Hann fór viða.
sá margar orrustur og kynntist
inörgum loiðtogum lýðveldishors-
ins. En fréttainonnska hans var
afloit. Lýsingarnar oru tilbro.vt-
iilgarlitlar. hann tokur á sig
króka. til að koma þvi að. hvo
hann hafi veriö nálægt eldlínunni
sjálfur, og frásagnirnar af blóöi,
sárum <)g sunduita'ttum húkum
lýsa vol hneigö hans til að skjóta
fólki skelk i bringu. Og sögurnar
oru yfirloitt tortryggilegar af-
lostrar.
Hemingway hlaut pólitiskt
uppeldr sift á Spáni og hann trúði
Framhald á bls. ll