Lesbók Morgunblaðsins - 02.05.1976, Page 7

ÞAÐ ER stundum talað um hinar
miklu breytingar, sem gerst hafi I
þjóðlffi okkar Islendinga á þess-
ari öld. Það er ekki furða þótt
eldri kynslóðinni verði tfðrætt
um þetta. Svo mjög sem allt hef-
ur tekið stakkaskiptum. Lffs-
kjör og atvinnuhættir hafa
breytzt svo að undrum sætir. —
Mörg störf, sem menn unnu
og algeng voru og hvert
mannsbarn þekkti og kunni fyr-
ir 50 til 60 árum heyra nú
fortfðinni til. Og spyrji maður
yngra fólkið um þessa hluti, veit
það ekki hvað við er átt.
Það kannast víst flestir eldri
menn við svo sjálfsagt og algengt
starf að sækja vatn. Vatnsleiðslur
voru fátiðar fyrir hálfri öld. Allt
vatn varð að sækja í brunn eða
lindir. Oft var þetta starf ætlað
unglingum. — Það þurfti oft að
sækja mikið vatn, — því búpen-
ingurinn þurfti einnig sinna
muna með.
I kaupstöðum var þetta oft starf
eldra fólks, og sumt gerði ekki
annað en sækja vatn. Þetta fólk
var sífellt á ferli á milli húsanna
með föturnar og berann — burð-
artréð.
Allir kannast við Sæfinn á 16
skóm, hinn Iandskunna vatnsbera
Reykvíkinga. Það voru ýmsar
manneskjur í þorpum og kaup-
stöðum um allt land, sem fengust
við þennan starfa, að bera vatn.
Ég ætla nú að minnast með fá-
einum orðum á einn vatnsberann,
sem ég þekkti og kynntist um
nokkurra ára skeið.
Það eru nú um 40 ár síðan ég sá
hana Bjöggu gömlu í fyrsta sinn.
Mér varð starsýnt á hana, þar sem
hún rogaðist áfram með vatnsföt-
urnar. Klæðnaður hennar var all-
ur hinn nöturlegasti. Gúmmiskó-
garma hafði hún á fótunum, þrí-
hyrnu á höfði. Pilsgopinn trosnað-
ur og óhreinn, treyjugarmurinn
var einnig mjög snjáður. Stund-
um klæddi hún sig i háleista utan
yfir skóna, einkum er sleipt var.
En oft vildi verða sleipt í kringum
brunninn, ef frost var.
Þannig var nú útgangurinn á
henni Bjöggu gömlu daglega. Ég
sá hana nærri daglega um 15 ára
skeið og alltaf eins klædda. —
Hún Bjagga gamla var ekki marg-
mál, en ansaði þó glaðlega, ef á
hana var yrt.
Hún sást venjulega á ferli um
götur þorpsins frá því fyrir há-
degi og langt fram á kvöld. Hún
bjó ein í ofurlitlum timburskúr,
innarlega í þorpinu. Kofinn var
rétt niðri á sjávarkambinum. Fyr-
ir neðan var stórgrýtis fjara. Þeg-
ar hvasst var, eða brim, heyrðist
þungur niður, þegar hafaldan
skall á fjörusteinum. — Þetta
surg gerði slíkan hávaða að að-
komufólk sem svaf í húsum á
sjávarkambinum, gat ekki sofið.
En íbúar þorpsins létu þetta ekki
á sig fá. Þeir voru þessu svo
vanir. Þetta verkaði á þá eins og
rokkhljóðið, sem mörgum fannst i
gamla daga svo gott að sofna við.
Það sást aldrei reyk leggja upp úr
röykháfnum á kofanum hennar
Bjöggu. Aldrei vissu menn til að
hún keypti neitt í verslunum,
enda kannski átt fáa aura til að
kaupa fyrir. Þó voru það allmarg-
ir, sem gáfu henni aura fyrir
vatnsburðinn. En enginn vissi til
að hún keypti nokkurn tíma nokk-
uð.
Hún var alltaf í sömu fötunum,
að því er virtist, en þegar þau
biluðu hefur hún líklega fengið
einhverjar notaðar flfkur gefins
hjá góðhjörtuðu fólki. — Menn
voru stundum að undrast hvernig
hún Bjagga gamla héldi starfs-
kröftum, þar sem hún keypti
aldrei neitt matarkyns. Ekki svo
að skilja að henni væri ekki boð-
inn biti í húsunum sem hún kom
í, er hún var að sækja vatnið, —
en mat þáði hún næstum aldrei.
Ef henni var boðinn biti sagði
hún oftast: „Nei þakka þér fyrir.
En áttu ekki kaffisopa? Er ekki
heitt á könnunni?" Hún drakk
þau ósköp af kaffi að undrum
sætti. Það var sama i hve mörg
hús hún kom, — aldrei neitaði
hún kaffi. En aldrei vildi hún
neitt með kaffinu, ne'ma sykur og
mjólk. — Menn ályktuðu að hún
lifði næstum eingöngu á kaffi.
Marga langaði til að gleðja
hana, einkum fyrir hátíðir, þar
sem sýnt var að hún hugsaði lítt
um matargerð og keypti aldrei
neitt. — Þeir bjuggu stundum út
matarpinkil handa henni, hangi-
kjöt, svið og þessháttar góðgæti
og ætluðust til að gamla konan
hefði þetta fyrir sig yfir hátíðis-
dagana. Hún þakkaði hlýlega fyr-
ir sig, gamla konan, tók pakkann.
— En sá brátt að þetta var til-
gangslaust þvi venjulega skildi
hún pakkann eftir einhversstaðar
á leið sinni um þorpið og gjöfin
kom því að litlu haldi.
Aldrei vissu menn til þess að
hún Bjagga gamla hleypti neinum
inn í kofann sinn. Hún hafði hlað-
ið nokkurskonar garð umhverfis
kofann, tint steina upp úr fjör-
unni og hlaðið upp með veggjun-
um. Líklega hefur þetta átt að
vera til skjóls. Menn undruðust
hvernig hún fór að því að lifa í
þessum gisna timburskúr óupp-
hituðum.
Menn spurðu stundum: Er ekki
ansi kalt í skúrnum þinum,
Bjagga mín? Vantar þig ekki kol?
Á ég ekki að gefa þér kolablað? —
Nei Bjagga sagði að það væri ekki
neitt kalt. Hún ætti nóg í eldinn.
Ef hún var spurð hvar hún fengi
eldsneyti fór hún undan i flæm-
ingi. — Það þýddi eiginlega ekki
að spyrja hana Bjöggu að neinu.
Hún hafði eitthvert undarlegt Iag
á að fara undan i flæmingi, svo
ekkert var á svörum hennar að
græða. — Hvort hún var greind
eða ógreind, var eiginlega ekki
gott að segja. Hún var svo ótrú-
lega lokuð og innibyrgð. Ef menn
spurðu hana t.d. hvað hún væri
gömul, sagði hún venjulega: „Ég
er orðin ansi görnul." Ef spurt
var: „Eru orðin sjötug sagði hún:
„Já, já, ég er orðin sjötug." Hún
svaraði á sama hátt, þótt spurt
væri hvort hún væri orðin sextug.
Ég hygg hún hafi vel vitað hve
gömul hún var. Hitt var annað
mál, henni fannst að fólk varðaði
ekki neitt um þetta. Það kæmi
henni einni við. — Ef menn ætl-
uðu að grennslast eitthvað um
lifshlaup hennar, var það alveg
eins. Ef spurt var hvar hún hefði
alist upp, svaraði hún vejulega:
„Ég ólst upp í sveit.“ Hvar? Langt
í burtu? Já, hvar hún hefði verið?
Ég hef verið víða. Varstu inni í
djúpi? Já, ég var inni i Djúpi.
Varstu þar lengi? Já ég var þar
lengi. Eg var þar ansi lengi. Sem
sagt, Bjagga gerði sig að hálfgerð-
um kjána til að komast hjá nær-
göngulum spurningum. Hún vildi
aldrei láta spyrja sig að neinu,
sem snerti hana sjálfa. Um fortið
sína var hún þögul eins og gröfin.
Stundum gátu hrokkið út úr
henni meinlegar setningar, sem
bentu til allgóðrar greindar. Það
gat komið fyrir að hún Bjagga
yrði heiftúðug, einkum ef krakk-
arnir urðu of nærgöngulir við kof-
ann hennar á síðkvöldum og voru
að kikja á gluggann hjá henni.
Annars var hún dagfarsprúð.
Þannig var nú lífið hennar
Bjöggu gömlu, — á sífelldu ferða-
lagi með vatnsföturnar og beranri)
— burðartréð. Þau áhöld skildi
hún aldrei við sig, — enda þau
tæki sem hún mátti síst án vera.
Ár eftir ár kom hún inn í sömu
húsin, skilaði sama vatnsskammt-
Ágúst
Vigfússon
VATt
BERI
Svipmynd af
einni af hinum
nafnlausu
hefjum
hversdags-
lífsins
inum, drakk sinn kaffiskammt og
talaði við sama fólkið. — Þrátt
fyrir löng kynni þekkti fólkið
hana sáralítið, — vissi nánast sára
lítið hvað drifið hafði á daga þess-
arar sérkennilegu, dulu og
ómannblendnu manneskju.
Og árin liðu. Ellin setti mark
sitt á hana Bjöggu gömlu, eins og
alla sem háum aldri ná. Henni
varð þyngra um gang, og vatnsföt-
urnar sigu meira í, en gert hafði
meðan hún var yngri. Það var
auðséð að hún átti erfiðara með
burðinn en áður var. — En ekki
kvartaði hún.
Það var venja í þorpinu að
halda einn skemmtifund á ári fyr-
ir gamla fólkið. 1 daglegu tali
nefnd Gamalmennaskemmtunin.
Á þessa skemmtun fékkst hún
Bjagga gamla aldrei til að koma.
Einangrun hennar varð ekki rof-
in. Það varð fátt um tilbreytingar
í lífi hennar. Þó var eitt, sem hún
virtist njóta og vanrækti aldrei.
Hún sótti flestar jarðarfarir i
þorpinu. „Það verður nú í seinna
lagi sem ég kem með vatnið
núna,“ sagði hún stundum. „Ég
ætla að skreppa til jarðarfarar að
gamni mínu.“ Eins og hún orðaði
það gamla konan. Þetta þótti nú
sumum alleinkepnilega til orða -
tekið. En kannski hefur nú gömlu
konunni fundist þetta tilbreyting,
sem lífgaði upp hennar fábreytta
líf.
En svo tók þrekið að bila. Hún
hætti að koma reglulega með
vatnið í húsin, og suma daga kom
hún alls ekki. „Varstu eitthvað
lasin í gær, Bjagga mín?“ spurði
fólkið. Nei, nei hún sagðist ekki
hafa verið neitt lasin. „Ég var
eitthvað sein fyrir,“ sagði hún.
En svo hætti hún að koma.
Þetta þótti öruggt merki þess, að
gamla konan væri meira en lítið
lasin. Þótt hún fengist ekki til að
viðurkenna það, eða segja neinum
frá því. En brátt urðu menn vissir
ijm að gamla konan væri sjúk.
Var nú oddvitanum tilkynnt
þetta, og að einhverra aðgjörða
væri þörf. — Var nú farið inn að
kofanum hennar Bjöggu gömlu.
En hún gegndi ekki, þótt knúið
væri dyra. Varð nú að stinga upp
dyrnar. Þar var ömurlegt um að
litast. Gamla konan lá þar í fata-
hrúgu á gólfinu. Það var auðséð
að hún var orðin fársjúk. Var
henni nú sagt að þarna gæti hún
ekki verið eins og hún væri á sig
komin. Hún andmælti og sagðist
ekki vilja fara neitt. Kofinn var
hennar heimur, þrátt fyrir allan
nöturleikann. — Hún lét sig þó
brátt og var studd út i bilinn og
flutt á sjúkrahús. — Þar lést hún
skömmu síðar.
Þegar farið var að þrífa til í
kofanum og moka út ruslinu,
fannst þó nokkuð af peningum
innan um fatahrúgur og annað
rusl. Sumir peningarnir voru
orðnir svo gamlir, að þeir voru
fallnir úr gildi.
Hún hafði aldrei keypt neitt
fyrir peningana, sem henni voru
fengnir. Og hefur líklega aldrei
hugsað um peninga eða skilið
gildi þeirra. Hún lifði ekki fyrir
þeninga.
Bjagga var orðin gömul mann-
eskja er ég sá hana fyist. Þrátt
fyrir tötralegan klæðnað hennar,
og að hún var litt snyrtileg, var þó
auðséð að hún mundi hafa verið
lagleg á yngri árum.
En hver var í raun og veru saga
hennar. Og hvers vegna varð hún
svona einmana og einræn. — Um
það vissu víst fáir. Hún minntist
aldrei einu orði á fortíð sína. Hún
var oftast köld, þögul og hrjúf
eins og blágrýtishnullungarnir í
Framhald á bls. 14