Lesbók Morgunblaðsins - 02.05.1976, Qupperneq 12

Öskjuhlíðin er lág og maður
nálgast ekki mikið guódóminn
við að fara upp á hana, fremur
en annað, sem farið er uppá.
Guðdómurinn er vfst svo hátt
uppi, að hæðarmunur á jörð-
inni skiptir ekki máli. Þeir eru
aó segja, að við séum öll álíka
nálægt honum, hvort sem
stöndum hátt eða lágt. I»að hef-
ui niér alltaf fundi/.t notaleg
kennint;. liún hentar mér vel.
Kn |»ó að það skipti ekki máli
uppá Kuðdóminn, hvort maður
er í Norðurmvrinni, Öskju-
hlfðinni eða Henglinum og
ráðhérra eða öskukarl. þá finn
ég gföggt fyrir lyfting í sálar-
överunni við ha'ðarmun, þó
ekki sé nema riilta úr Norður-
mýrinni og uppf Öskjuhlfðina
(ha'ðarmun í hinni merking-
unni þekki ég ckki) — þankar
þeir, sem hér hirtast eru sólar-
þankar í litlu rjóðri með fæt-
urna í skugga en höfuðið f sól.
Of sterk sól á hiifuðið er
skýringin á þessum þátt-
um. Barnaheimspekin er
eðlilega jafngömul mannkyn-
inu, þar sem hún bvggist á því
að klórað sé f hakkann mcðan
hjartað sla'r. Eða með öðrum
orðum: harningsheimspeki er
sjálf lífshvötin, sem hefur þró-
a/t upp f þá Iffsskoðun eða
heimspeki með sumu fólki, að
því sé skylt að halda í sér
Ifftórunni, svo lengi sem þess
er nokkur kostur, og taka sfð-
an dauða sfnum f baráttu; falla
fyrir honum en gefast ekki
upp fyrir honum. Það er engin
kenning til um þessa heim-
speki, heldur er hún f taugun-
um fyrir arfgengi, uppeldi og
aðstæður. Af þessu leiðir að
hún þróast mjög misjafnlega
með einstaklingum og þjóðum.
Með sumu fólki verður hún
ekki rótfastari en svo, að það
gefur allt á bátinn við minnsta
andbvr. Það sem við nefnum
SEIGLU í daglegu tali, er oft-
ast rótgróin barningsheim-
speki. Maðurinn telur sér skvlt
að halda áfram að róa, þótt
enginn sjáist árangurinn og
engin sé vonin. Barningsheim-
spekin er eðlilega mjög rótgró-
in með tslcndingum, og greri
og dafnaði í sjálfu táugakerfi
þjóðarinnar við árina og orfið
og öblftt náttúrufar. En nú er
harningsheimspekin að hverfa
úr taugunum og við verðum að
fara að tilcinka okkur hana
sem kenningu. Það þarf góðan
mann og meiri heimspeking
en mig til að herja saman og
bókfesta kenningu um fs-
len/ka harningsheimspeki.
Ég vil þó banda á það, að
mér finnst hún hafa grein/t
mjög í tvær megingreinar, sem
ég vil nefna SAUÐARHEIM-
SPEKI og STEINBlTSHEIM-
SPEKI. önnur þróast til fjalla
f nánum samskiptum við fs-
lenzku sauðkindina, þráa og
ódrepandi skepnu, cn hin í við-
urcign við steinbítinn, sem
Ifka er þrár en skaplyndið
kuldalegra en hjá sauðkind-
inni. Steinhfturinn sleppir
ekki kjafttakinu fvrr en dauð-
ur og hann glottir oft kulda-
lega svo skín f tanngarðinn, f
dauðateygjunum.
Steinbftsheimspekina met ég
æ því meir sem Ifður á ævina,
þótt mér þætti stundum Iftil
glóra f henni f æsku; þetta
væru nánast vitlausir menn,
sem reru og reru, þó að þeir
fengju varla f soðið róður eftir
róður, og stundum vertíð eftir
vertfð oftast með dauðann inn-
an borðs, sem svo einn daginn
levsti þá frá stritinu. Aðra
lausn áttu þeir sér ekki frá
því.
Aldrei varð merkt á þeim, að
þeir væru hræddir við dauð-
ann, f þessu nána sambýli, en
þeir töldu sér skylt að verjast
honum eins lengi og kostur var
á. Gætni var ekki sprottin af
hræðslu, heldur var hún
skvlda við lffið. Þeir dóu svo
þegjandi og hljóðalaust. Sem
ég rita þessa setningu, þá verð-
ur mér hugsað til þess, að ég
hef aldrei heyrt minnzt á nevð-
aróp drukknandi manna
vestra og eru þó margar glögg-
ar frásagnir til af sjóslysum,
sem menn voru til frásagnar
af. Það kann að vera að slfkt
dæmi finnist en það væri þá til
að staðfesta regluna. Ég minn-
ist f þessu sambandi, að eitt
sinn sökk bátur skammt fyrir
utan Ófæruna f Bolungarvík
og með honum sukku fjórir
menn, allir ofan dekks, þegar
hann sökk. Það heyrðist ekki
bofs f einum einasta þeirra,
hvað þá neyðarkall, sagði mér
formaðurinn á báti, sem kom
þarna að, en gat engum bjarg-
að. Frægt er dæmið um mann-
inn, sem datt út (Bolvfkingur)
og um leið og hann barst aftur
með bátnum, rétti hann hönd-
ina f átt til formannsins, sem
sat við stýrið, og sagði: —Viltu
gjöra svo vel að rétta mér
hendi. Miðað við að maðurinn
var ósyndur og var að sökkva,
verður þetta að kallast að taka
dauða sfnum með ró. Og þeir
áttu það til að hlægja að dauð-
anum. Einu sinni hvolfdi ára-
báti, sem var að koma upp á
Víkina. Tveir menn voru á.
Annar þeirra komst strax á
kjöl, en hinn lenti undir bátn-
um og skaut ekki upp fyrr en
hann var kominn að þvf að
springa. Þetta var mjög ófrfð-
ur maður, og fríkkaði náttúr-
iega ekki við það að tútna út,
og þegar hinn sér framan í
hann, þar sem hann sjálfur
hékk í dauðans greipum, þá
setur að honum óstöðvandi
hlátur, og það var með herkj-
um að hann gat fyrir hlátri
seiizt f félaga sinn.
Sjálfur hef ég verið sam-
skipa manni, sem hafði til-
einkað sér steinbftsheimspeki
meir en nokkur annar, sem ég
hef þekkt. Þetta var skýrleiks-
maður (enda frændi minn), en
ekki held ég að hann hafi til-
einkað sér steinbftsheimspeki
sfna með sjálfráðum hætti,
heldur hafi hann drukkið
hana f sig með móðurmjóik-
inni. t næsta þætti rek ég þetta
dæmi um innlifaða steinbfts-
heimspeki.
Arösin ö
Guernica
Fram hald af hls. 11
..ómelanlega etni". sein hann
minniist á við útgefanda sinn.
Maxu ell Perkins. Kn það lét liann
ekkt uppi við vinnuveitendur
sina. ritstjóra blaðanna. Það átti
nefnilega að fara i skáldsögu og
birtist þar á sinutn tiin'a. Hún hét
..Klukkan kallar". Skiljanlegt al'
skáldsagnahöfundi — öfyrirgef-
anlegt al' striðslréttainanni.
MENN ÞÖGÐU
GJARNAN UM
ÓÞÆGILEGAN
SANNLEIKA
Kréttainönnuin. sein þiigðu yfir
|>\ i. sein allaga i'ðr ineðal lýðvekl-
ismanna gekk ekki aðeins hræ.sni
lil. Margir þeirra voru aðeins l'u 11-
l'kektir í inálið. Þeir trúðu á mál-
staöinn. og sé tnálstaðurinn „rétt-
ur". eins og inálstaöur lýðveldis-
sinna var eflaust. hneig.jast l'rétta-
inenn til að segja helzl l'rá helju-
dáðuin en stinga leiðindum undir
stól. og einnig til þess. að villa uin
l'yrir iesenduin. ineð ástieðulausri
hjartsýni. Til voru þeir sem aldrei
gerðu sig seka uin slikt. George
Orwell var einn þeirra og her
raunar al'. Hann kotn auga á l'jöl-
margt, sem aðrir þögðu um (og
sumt var ekki lítilvægt) t.d. það,
að hörðustu andstæðingar Stalins
á Spáni voru óliáðir vinstri menn
og að koinini'mistar gengu ákat'ar
fram i því að uppræta þá en fas
ista. Orwell reyndi að koina þessu
og mörgu l'leiru á framl'ieri. Kn
hliiðin neituðu að hirta það. ()r-
well reit þá l)ök. ..Homage to Cata-
lonia". en henni var hal'nað. Þeg-
ar hi'in koin loks út seldusl af
henni fiOO eintiik meðan Orwell
var á dögum og hún kom ekki út i
Bandaríkjunum l'yrr en el'tir lát
hans.
Málstaðurinn l'ör halloka og
eitginn kierði sig um að heyra
ásueðurnar til þess. Borgarastyrj-
iildin á Spáni var krossl'erö. Hún
var lika l'ull hlekkinga og svika.
Orwell gat tekið þvi. „Þútt undar-
legt sé. hel'ur þessi reynsla ekki
dregið úr trú minni á mennina
heldur aukið hana." sagði hann.
Klestir aðrir fréltainenn tókll
hlutdrægar frásagnir sein þeir
Itiifðu samið. fratn yfir öþægileg-
an veruleikann.
(Þýtt og dregið samail úr „The
Sunday Tiines Maga/ine").
l'lui'fandi: II.f. Arvakur. K«->kja\fk
F'raink\ ,si j : llaraldur Swinsson
Kilstjórar: Mallhias Johanm-sscn
S|\ rmir (iunnarsson
Kilslj.fllr : Glsli Siuurðsson
Au«l> sinuar: Arni (iaroar Krislinsson
Kilsljórn: AflalslraMi f>. Simi 10100
Sá sem var að drukkna hafði löngum þótt manna ófríðastur og ekki fríkkaði hann við þessar aðstæður Við þá sjón setti slíkan hlátur að þeim.
er á kjölinn komst, að hann ætlaði ekki að hafa mátt til að bjarga hinum.