Lesbók Morgunblaðsins - 14.11.1976, Blaðsíða 7

En ungir drengir gátu ekki lengi
unað við barnaleiki á þeim árum. Það
var þó Ijóst, að Jón var sérstökum
hæfileika gæddurog sá hæfileiki var
bundinn við vélar og smíðar. Og Jón.
var sá lukkunnar pamfíll að komast til
Guðmundar Björnssonar vélsmiðs á
Siglufirði, þegar hann var 1 8 ára. Þar
lærði hann margt, þvi Guðmundur
var orðlagður hagleiksmaður í sinni
grein.
Eftir Siglufjarðarvistina var Jón eitt
sumar hjá Bjarna Einarssyni skipa-
smið á Akureyri og eftir námskeið í
vélgæzlu á vegum Fiskifélagsins var
Jón kominn með vélstjóraréttindi
uppá vasann — og starfaði áfram f
skipasmiðinni hjá Bjarna allt fram til
1928.
Þá urðu þau timamót í lifi Jóns
Nikódemussonar, að hann staðfesti
ráð sitt, flutti aftur á Krókinn og
gerðist vélstjóri hjá sláturhúsinu.
Jafnframt fékkst hann við hverskonar
vélaviðgerðir ýmist i bátunum eað á
landi, lagði miðstöðvar og gerði við
allt sem til hans var borið. Slikur
þúsundþjalasmiður er ómetanlegur í
hverju plássi.
Þegar iðnlöggjöfin kom til fram-
kvæmda 1 937, var þeim gefinn
kosturá aðtaka sveinspróf, sem
unnið höfðu i iðngreinum. Það gerði
Jón á Akureyri og sveinstykkið var 12
tommu rörtöng. Hún átti að vera
þannig smíðuð að einstök stykki úr
henni pössuðu í sænska rörtöng og
öfugt. Prófdómendur gáfu Jóni leyfi
til að snitta skrúfuganginn í stað þess
að renna hann — en snillingurinn
þáði ekki slikt kostaboð og renndi
skrúfuganginn. Sem efnivið notaði
Jón stál úr bílöxli, sem hann sló
stykki úr í eldsmiðju. Hámarkstími til
að Ijúka smiðinni var ákveðinn 30
timar og gat Jón lokið við rörtöngina
á talsvert skemmri tíma.
Sökum asma varð Jón Nikódemus-
son að hætta vélgæzlu í sláturhúsinu
árið 1 937 en hafði aungvu að síður
verkefni upp fyrir haus, enda kom
hann sér snemma upp eigin verk-
stæði og verkfærakosti. Síðan 1 948
má segja að Jón hafi unnið á eigin
verkstæði að undanskildu timabili
sem hann var hjá hitaveitunni á
Króknum.
Það var þá sem hann smíðaði bor-
inn.
Byrjað var að bora eftir heitu vatni
1 948 og þegar heitt vatn náðist upp
nokkru síðar, var leitað ti| Jóns
Nikódemussonar og hann ráðinn til
að leggja allar lagnir. En vatnið var of
litið og talin nauðsyn að bora meira.
Jarðboranadeildin hafði notað
snúningsbor, nánar tiltekið haglabor,
en boranir með honum reyndust
erfiðleikum bundnar og þóttu æði
kostnaðarsamar.
Þá var það að Jóni kom til hugar að
smíða höggbor og byrjaði hann á þvi i
hjáverkum 1954. í desember 1957
var hann fullbúinn til notkunar og
reyndist strax vel. En á 103 metra
dýpi varð óhapp; vir slitnaði og
meitillinn sat fastur í holunni. Nú
voru góð ráð dýr og Jón lagði heilann
i bleyti. Á fáeinum dögum smíðaði
hann sérstök tæki sem náðu
meitlinum upp — og borunin gat
haldið áfram, þar til tólf sekúndulítrar
af 70 stiga heitu vatni fengust á 1 27
metra dýpi. Borinn var siðan notaður
öðru hvoru fram til 1 965, bæði við
Sauðárkrók og á Ólafsfirði. Hann
hefur nú verið tekinn i sundur og
liggur í pörtum á hitaveitusvæðinu.
Vonandi verður hann ekki látinn
grotna niður og eyðileggjast.
Þeir sögðu mér á Króknum, að
einhverntíma fyrrá árum hefði Jón
Nikódemusson rifið bílvél i sundur
stykki fyrir stykki og sett saman aftur.
Ég innti hann eftir þessu og Jón
Ijómaði við tilhugsunina um ævin-
týrið. Mér skildist það samsvaraði
einskonar tæknilegu kenderýi að
lenda i öðru eins. Þetta varárið
1 928, nokkru áður en segja má að
bilaöld gengi í garð. Bíll var þá eins-
konar ókunnugt undratæki á mörkum
hins dularfulla. Jón komst yfir bílvél,
sem hann reif í sundur stykki fyrir
stykki og raðaði svo púsluspilinu
saman aftur.
Það var ekki fyrr en 1934 að Jón
eignaðist bíl og jafnvel þá á miðjum
kreppuárunum var i hæsta máta
óvenjulegt að menn legðu i bilkaup.
Þetta var gamli Ford, svartur og
gljáandi og ótrúlegt ævintýri að vera
allt i einu akandi um Krókinn á slíku
farartæki, sem eiginlega heyrði fram-
tiðinni til. Ánægjan var þó ekki fyrst
og fremst fólgin í að aka honum,
heldur kannski öllu fremur i þvi að
rifa hann allan i sundur og raða
kraminu saman. Bíllinn var þó ekki
nýr, enda fyrir löngu hætt að fram-
leiða gamla Ford árið 1 934. Hann var
dálítið farinn að slitna, en Jón notaði
tækifærið og endurnýjaði allt sem
slitið var, þegar hann reif hann í
sundur. Þennan bíl átti Jón allar
götur framyfir 1 943 — og grindin er
ennþá til, segir Jón. Liklega hefur
Fordinnn þá verið rúmlega tvítugur
og ekki alltaf gengíð á lúxusvegum.
Eftir löng og góð kynni af gamla
Ford, eignaðist Jón Austinbíl af ár-
gerð 1 947 og hélt honum i góðu
standi i 1 7 ár og að minnsta kosti i
þrjú ár eftir það fékk sá bíll skoðun.
Það var öndvegisbill, segir Jón og svo
efnismikill, að hann vó hálft annað
tonn. Nú á Jón nýlega Cortinu, sem
hann ryðvarði sjálfurá sérstakan hátt
og klæddi hann allan að neðanverðu.
Verkstæðið er i sérstöku húsi i
brekkunni uppfrá íbúðarhúsinu. Þar
er hafsjór af verkfærum, staður fyrir
hvern hlut og hver hlutur á sínum
stað. Þar eru hvorki hefilspænir né
Til vinstri: Jón Nikódomusson
á verkstæðinu. A8 neðan: Jón
með fallbyssuna. sem hann
smlðaði að gamni sinu og
stendur nú sem skrautgripur
inn I stofu.
járnarusl og varla rykkorn að séð
verði. Og þegar mig bar þarna að
garði i sumar, stóð þar ennþá inni
báturinn, sem Jón hefur verið að
smíða sértil skemmtunarað undan-
förnu. Þetta ereiginlega leikfang,
sem Jón ætlar að eiga sjálf ur, en
engin smásmíði samt: Tveggja og
hálfs tonns og 23 fet á lengd. Að
hluta fékk Jón þennan bát smfðaðan i
Bátalóni i Hafnarfirði. Siðan fékk
hann skrokkinn sendan norður; kom
fyrir í honum Saab diesilvél og hefur
síðan sjálfur smíðað hvaðeina sem til
þurfti, stýrið þará meðal.
Nú stóð báturinn þarna nálega full-
gerður og Jón for um hann höndum;
strauk hann varlega meðfingur-
gómunum eins og til að fullvissa sig
um, að hvergi væru hnökrar á smíð-
inni. Hann kvaðst mundi sjósetja
hann bráðlega og ég sá, að hann
hugsaði gott til glóðarinnar.
Jón Nikódemusson hefurekki þurft
að kviða aðgerðaleysinu, þótt kominn
sé yfir sjötugt. Að jafnaði dundar
hann sér á verkstæðinu í átta tima á
dag og allt sem frá hans hendi
gengur, bersvip þjóðhagans. Að geta
lifað og starfað þannig á gamals aldri
er öfundsvert á þessum siðustu
timum, þegar sæmilega hraustir
menn eru látnir hafa pokann sinn við
eftirlaunaaldur — til þess eins að
verða eins og vél, sem hætt er að
setja í gang, — og missa sjónar á
tilgangi lífsins.