Lesbók Morgunblaðsins - 14.11.1976, Blaðsíða 10

Er æskubrunnurinn
í sjónmáli?
Finch telur að Parkinsonsveiki sé sama eðlis og
venjuleg ellihrörnun en mun hraðari og að það
sé almenn tilhneiging til minnkandi áhrifa
dópamíns í flestum spendýrum.
Minnkandi áhrif dópamíns í undirstúkunni
vera I miðkjarna hennar (median eminence)
rétt fyrir ofan heiladingulinn. Þar er stjórnstöð
er stýrir rennsli hormóna frá heiladinglinum. í
músum er þessi mikilvægi hluti heilans líklega
gerður úr 100 þúsund frumum, en I manns-
heila gæti hann verið gerður úr milljón frum-
um. í báðum tilvikum er hann aðeins litill hluti
heilans en getur samt verið sá hlutinn, sem
ræður ellihörnun alls Kkamans.
Ekki er enn vitað hvað veldur þv( að hrörnun-
in hefst. Rannsóknir sem hafa verið gerðar á
rannsóknastofu Finch, benda til þess að flutn-
ingurá dópamíni um himnur taugafrumnanna
truflist á einhvern hátt. „Unnt er að Imynda
sér, að einhverjar breytingar, sem heilinn
stjórnar, verði á starfi innkirtlanna og að hann
verði sjálfur fyrir sams konar breytingum um
leið," segir Finch. „Þannig gætu orðið keðju-
breytingar er valda röskun á jafnvæginu."
Hvernig sem þvt er varið, hefir verið sýnt
fram á, að unnt er að ná jafnvæginu aftur.
George C. Cotizias 4) sem fyrstur notaði L-dópa
við meðferð á Parkinsonsveiki, hefir gefið mús-
um misstóra skammta af lyfinu. Hann og
starfsmenn hans hafa komist að þvi, að mýs,
sem fá stóra skammta af lyfinu (160 milligröm
á dag), lifa lengur en ella eða sem nemur einum
tlunda af venjulegri meðalæfi músa, sem er 28
mánuðir. Margar músanna halda auk þess fullri
heilsu lengurfram eftir æfinni en ella. Ef
skammturinn er fjögur milligrömm á dag, virð-
ist hann hafa lltil áhrif.
Á tímum er almenningur væntir kraftaverka
af læknavísindunum, gæti slík uppgötvun kom-
ið mikilli notkun á L-dópa af stað. En Cotzias er
mjög varkár og vill ekki draga of miklar álykt-
anir af tilraunum sinum á músum, jafnvel þó að
vitað sé, að margir þeirra sjúklinga sem þjást af
Parkinsonsveiki og taka L-dópa, geta vænst
þess að ná eðlilegri æfilengd.
Lyfið hefir líka sina galla. Sumir þeirra sjúkl-
inga, sem fá L-dópa við Parkinssonsveiki, hafa
orðið fyrir geðröskun er minnir á geðklofa
(schizophrenia). „Eins og er," segir Cotzias,
„ætti aðeins að nota L-dópa, sem er mjög
áhrifamikið lyf, við þeim sjúkdómum sem til er
ætlast og ekki til neins annars."
Aldraðir (leikfimi. Verð-
ur hægt að tefja fyrir
öldruninni svo að brátt
verði menn f svipuðu
ástandi tfræðir eða eldri
eins og þeir eru nú al-
mennt um fimmtugt eða
sextugt?
Línuritið sýnir IFfslíkur manna fyrr á tímum, á okkar tímum og eins og þær geta
kannski orðið í framtíðinni.
Góð tíðindi fyrir
grænmetisunnendur
Lyfjaverksmiðjur hafa framleitt afbrigði af
lyfinu, sem eiga ekki að hafa slikar aukaverkan-
ir. Grænmetisunnendur fagna vafalaust þeim
tiðendum, að eitthvað af L-dópa er i gamla
góðvini þeirra, hveitikliðinu. Enn meira er jafn-
vel af þvi i svartbaunum, sem voru einu sinni
ræktaðar sem fóðurjurt. Enn sem komið er veit
enginn hvort neysla slíkra fæðutegunda hefir
áhrif á það hversu mikið dópamín er i heilanum
og enn siður hvort þær hafa nokkur áhrif á
hrörnunarsjúkdóma. Það er álit lifeðlisfræðing-
anna Paolu S. Timiras og Pauls E. Segall, 5)
sem hafa mjög fengist við rannsóknirá þessum
efnum, að v' 3 séum kannski nær því marki að
finna lyl. sem getur lengt meðalæfi manna, en
almennt er talið.
En þó að nú hilli kannski undir miklar upp-
götvanir á þessu sviði, hafa menn öðlast næga
vitneskju um hrörnunarsjúkdóma til þess að
gera sér Ijóst að baráttan gegn þeim verður
stöðug leit gegn straumi náttúrunnar. Með
berum orðum sagt virðist náttúrunni ekki vera
neinn akkur i þvi að lengja æfiskeið einstakl-
inga eftir að þeir hafa getið af sér afkvæmi og
komið þeim á legg. Einn vísindamannanna
hefir lýst þvi með þessum orðum: „Ef við
getum ekið gamla bilnum til bilasalans og lagt
hann inn sem hluta af greiðslu fyrir nýjan bil, er
okkur sama þó að hann hrynji daginn eftir.
Segja má að náttúran sé sama sinnis."
Þessi sama miskunnarlausa afstaða kemur
einnig fram við rannsóknir á áhrifum L-dópa á
tiðalok (menopause). Engin önnur breyting,
sem verður I lífi kvenna með aldrinum, er eins
greinileg og þessi. Hún erekki tengd neinum
sjúkdómi og er gott dæmi um breytingu, sem er
ákveðin fyrirfram. Þá hættir myndun tiltekins
kvenhormóns (estrógens) en myndun annars
eykst (prolactins). Náttúran lætur sig engu
varða, að prolactin virðist geta valdið krabba-
meini i brjósti.
Til skamms tima var talið að tíðalok yrðu um
leið og eggfrumurnar tæmdust úr eggjastokk-
unum. Joseph Meites og samstarfsmenn
hans6) hafa sýnt, að tiðalok lúti fyrst og fremst
stjórn heilans, eins og aðrir áfangar, sem fylgja
aldrinum. Meites hefir gert tilraunir á gömlum
rottum. Honum hefir tekist að gera þær frjóar
aftur með tveim aðferðum, annað hvort með
því að gefa þeim L-dópa og skyld lyf eða með
þvi að örva tiltekið svæði í undirstúkunni með
rafmagni.
Lækning á krabba-
meini í brjósti
Meites og samstarfsmenn hans komust að
þvi að L-dópa dró úr tíðni krabbameins í mjólk-
urkirtlum i rottum. Með þvi að auka dópamin i
undirstúkunni virtist L-dópa hafa þau áhrif, að
meira myndaðist af gonadótrópíni, sem örvar
egglos, en prólactinið i blóðinu minnkaði um
leið. Einn árangur þessara tilrauna á dýrum er
sá. að nú eru læknar farnir að nota L-dópa gegn
tilteknum tegundum krabbameins I brjósti. En
þó að lyf þetta geti dregið úr tiðni krabbameins,
er ekki þar með sagt að það geti einnig læknar
krabbamein.
Þetta er mikilvægt atriði þvi að varnir
likamans gegn krabbameini og öðrum sjúk-
dómum byggjast á ónæmiskerfinu, og er það
enn ein sönnun þess hversu lítið náttúran