Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1977, Síða 22

Gísli
Brynjólfsson
taka undir það, sem Páll Páls-
son á Knappsstöðum (prests
Tómassonar) kvað:
Vaxa fíflar fróni á
finnst því ríflegt heyið,
ó, hve líflegt er að sjá
ofan í Stíflugreyið.
En svo kom vatnið þegar stífl-
an var sett í ána vegna
Skeiðsfossvirkjunar. Þá var
þessi sélega, sumarfagra sveit
fyllt með stóru uppistöðulóni
fyrir rafstöðina, til þess að
aldrei þryti vatn í aðrennslis-
rörum aflvélanna, og ekki
slokknaði á lömum fólksins
eins og hjá óforsjálu meyjunum
í Nýja Testamentinu. En þegar
engjarnar voru komnar í kaf og
vatnið fiæddi upp á túnin, — á
hverju átti fólkið i Stíflunni þá
að lifa? Þá var ekki um neitt
annað að gera en hverfa á brott,
hvort sem mönnum féll það
betur eða verr, og slá tjöldum
sínum á nýjum stað þar sem Hnappsstaðakirkja, — kirkjan á vatnsbakkanum, sem elst er
nýir möguleikar gáfust til lifs- timburkirkna á landinu. Ljósm. Jóhanna Björnsdóttir.
KIRKJANA VATNSBAKKANUM
— elsta timburkirkja á Islandi
Eins og hnípin móðir, sem
syrgir horfna unga sína,
stendur kirkjan á bakka vatns-
ins.
Hvað er hún að harma?
Af hverju ber hún dapur-
legan svip hins yfirgefna og
umkomulausa?
Það er vegna þess að sóknar-
börn hennar eru horfin og
presturinn því hættur að
messa. Engin hátið, engin skírn
eða ferming. Alltaf autt og tómt
og hljótt.
Já mikill er nú munurinn hjá
því sem var í gamla daga t.d.
um það leyti sem Knappsstaða-
kirkja var reist — þá voru í
Stíflunni 118 manns á 15
heimilum. Og þá var hægt að
bjargar. Segir ekki frekar af
þeim, en þess er skylt að geta
að enn mun búið á 2 bæjum í
Stíflu.
Á Knappsstöðum er kirkju-
staður frá ómunatíð. í þætti af
Þórhalli Knapp, sem var maður
göfugrar ættar, siðlátur og þó
heiðinn, segir frá þvi, að hann
tók kristna trú og Iét kirkju
reisa á bæ sínum.
Ekki er nú vitað hvaða ár það
var!
En kirkja sú, sem þar stendur
nú, var reist árið 1840, og mun
því elsta timburkirkjan á landi
hér. (Kirkjurnar á Bakka í
Öxnadal og Búrfelli í Grímsnesi
3—5 árum yngri.)
Sr. Stefán Þorvaldsson,
sálmaskálds í Holti Böðvars-
sonar, hélt Knappsstaðabrauð
1835—1843. Vígðist hann
þangað á besta aldri, dugmikill
og framtakssamur, og komu
þeir eiginleikar hans að góðu
haldi er staður og kirkja stór-
skemmdust í landskjálfta
aðfaranótt 12. júní 1838. Voru
flest hús staðarins endurreist
samsumars en bygging
kirkjunnar (sem raunar var
messufær) dróst fram á vor
1840. Hófst smíðin 27. maí og
lauk 24. júli. Unnu að henni
2—3 smiðir, alls 162 dagsverk.
Var rekaviður í grindinni en
klæðning og þiljur úr búðar-
timbri. Alls nam kostnaður við
kirkjubygginguna 491 ríkisdal
(eða 2,5 millj. króna?) Það var
mikið fé fyrir fámennan
söfnuð. Rúmlega 200 rd. — ein
7 kýrverð — var skuld við sr.
Stefán. Hún var seinna jöfnuð
m.a. með því að farga
Guðbrandsbiblíu úr eigu
kirkjunnar. Hún er nú f eigu
Landsbókasafns. Var gefin því
af ónefndum manni í Svíþjóð
(Gústaf erfðaprins?) með milli-
göngu sendiráðsins i
Kaupmannahöfn. Það var árið
1933.
Stifla í Fljótum. Hér mun. vera ein mesta harðinda- og
snjóþyngslasveit á íslandi. Ljósm. Eiríkur Helgason.
Af kirkjunni nýsmiðaðri er
til glögg og greinagóð lýsing i
vísitazíubók prófasts, sr. Bene-
dikts á Hólum, sem telur
„kirkjunnar grundvöll djúpt og
duglega grjóthlaðinn og
hússins byggingu vandaða að
smíði og viðum.“
Um kirkjugripi má vísa til
lýsingar Matthíasar þjóðminja-
varðar, sem kom að Knapps-
stöðum 15. júli 1910, þar er m.a.
sagt ýtarlega frá predikunar-
stólnum, sem er ævaforn (frá
1704) með myndum af guð-
spjallamönnunum og St. Pétri.
Árið 1881 var Knappsstaða-
brauð lagt niður og kirkjan
gerð að annexíu frá Barði.
Hélst svoþar til Barðsbrauð var
niðurlagt og sameinað Hofsósi.
Árið 1893 samþykkti
safnaðarfundur á Knapps-
stöðum að taka við kirkjunni og
þrem árum síðar fóru fram á
henni gagngerðar endurbætur:
nýir bekki, nýir gluggar, ný
klæðning á veggi og hvelfingu,
sem var máluð blá með
skínandi stjörnum eins og
vetrarnóttin í Stíflunni.
Það var á haustnóttum 1974
sem síðasti bóndinn fluttist frá
Knappsstöðum. Þá fór fram
síðasta prófastsvísitazían á
þessum forna kirkjustað. Þar
er nákvæm skrá yfir gripi
kirkjunnar og bækur og hvaða
ráðstafanir eru gerðar vegna
þess að hér er ekki lengur
manna byggð. Loks er þess
getið að trygglyndar konur í
kvenfélagi hreppsins eru að
láta girða krikjugarðinn til
verndar leiðum látinna Stíflu-
búa.
Nú er Knappsstaðakirkja 137
ára gömul. Þaó er margt sem
hefur drifið á daga þessa aldna
húss. Það er raunar reynsla
allra þeirra sem háum aldri ná.
Það tekur bæði til innra líf og
ytri hags.
Það var gaman í gamla daga
þegar söfnuðurinn var allt upp
i 140 manns og fulit hús á
hverjum messudegi. Hún
fylgdist með ævi hvers ein-
staklings frá skírnarlauginni
fram á grafarbarm og daglegu
lífi fólksins í hörkum vetrarins,
leysingum vorsins, blíðu
sumarsins, húmi haustsins.
Hvergi eru andstæður árstíð-
anna jafnríkar og hér. Ýmist
var hún á kafi í fönn eða
brennd af sól, mókandi i kyrrð
lognsins eða skekin af ofsa-
veðrum svo að setja varð við
hana skástífur eða njörva hana
niður með járnhlekkjum. —
Þetta var ekki annað en eðli-
legur gangur lifsins í þessari
harðbýlu sveit.
VÖKUNOTT
Á STÓLI
Framhald af bls. 21
jón telur sér trú um, að hann sé
orðinn heilsulaus. Svo finnst þeim, að
maður hafi engar helgar hér á Stóli.
Þau vilja hætta vinnu um miðjan dag
á föstudögum, eins og þeir gera á
Ósnum.
— Fólk talar nú stundum svona.
Ætli þeim snúíst ekki hugur?
— Þú heyrðir nú sönginn í Sigur-
jóni áðan. Þannig hafa þau látið i allt
sumar. Hvernig heldurðu að mér hafi
liðið.
— Ætla þau tómhent héðan,
manneskjurnar. Tæplega ferð þú að
leysa út hlutinn þeirra í jörðinni og
búinu, eða borga þeim fyrir nytjar
eða ábúð.
— Ég get ekkert ef þau fara. Hér
býr enginn einn.
— Þú varst mátulega búinn að
taka prestsetrið á leigu.
— Já, þetta leit orðið vel út hjá
okkur. Rebekka er dugleg og útsjón-
arsöm. Nú ber eitthvað nýrra við.
Loðmundur farinn að hæla Rebekku.
Eitthvað boðar það hjá karli.
Loðmundur seildist eftir brenni-
vínsflöskunni og fékk sér sopa.
— Þetta er nú dýrt spaug, sagði
hann. Enda leyfi ég mér það ekki oft
og aldrei nema sopa í einu. Viltu ekki
einn með mér, vinur. En gesturinn
var að hugsa um annað.
— Mér finnst það yrði gaman að
vera útilegumaður hérna i Stóli, sagði
hann. Alltaf var presturinn einn og sá
aldréi draug.
— Draug. Guð hjálpi mér. Myrk-
fælnin er að drepa mig, sagði Loð-
mundur með felmtur í augum og
ósjálfræði í handahreyfingum. Hann
vissi ekki fyrrtil, en hann hafði sopið
aftur á flöskunni.
— Æ, nú fór illa, sagði hann og
setti frá sér flöskuna. Svo leit hann á
gestinn biðjandi augum, stundi
þungt og sagði:
— Ég skal leigja ykkur Rebekku
prestsetrið. Þið haldið hérna til. Ég fæ
hjá ykkur frítt fæði. Þið fóðrið fyrir
mig fimmtíu kindur upp i leiguna. Þá
má Sigurjón fara. Þetta er þráablóð.
Að þessum orðum töluðum, kom Sig-
urjón upp stigann og leit inn i her-
bergið, brattur í baki og sigurbros á
andlitinu:
— Jæja. Við gengum frá þessu.
Ég kaupi íbúðina. Rebekka fer með
mér. En þú svarar út okkar hlut úr
jörðinni og búinu. Svo getur þú hald-
ið draugunum paról hérna á Stóli.
5
Loks á fjórða timanum komst gest-
urinn i háttinn. En hann gat ekki
sofnað. Atburðir kvölds og nætur
héldu fyrir honum vöku. Það var
sama hvernig hann byrgði sig niður
og kreisti aftur augun. Spennan hið
innra vildi ekki hverfa. Svona var þá
málum komið á Stóli. Sundrung milli