Lesbók Morgunblaðsins - 17.03.1979, Blaðsíða 5

Já., því ekki þaö!
Allur mentaður heimur hefir minst hans
meö lotningu, síöan er hiö eftirminnilega
fráfail hans bar aö höndum. Stúdentafé-
lagiö hefir sjálfsagt tekið sig til og skýrt
bæjarbúum frá lífi hans, frá óþrotlegri
baráttu hans fyrir öllu, sem hann taldi rétt,
stundum gegn nærri því allri ensku
þjóðinni, þegar hún haföi látiö blindast.
Og þá hefir Stúdentafélaginu fráleitt
láöst aö minnast andláts hans, »einhvers
fegursta sólarlagsins, sem menn vita um
aö nokkur mannsæfi hafi hlotið«, eins og
einn af þrófessorunum okkar haföi komist
aö oröi hér um daginn. Þaö hefir sagt
mönnum frá hans »guðdómlegu still-
ingu«, eins og ensk blöö komast að orði,
þegar hann gekk um á Titanic til þess aö
hugga hreld mannshjörtun og sætta þau
viö dauðann, fullvís þess, aö jafnvel
enginn björgunarhringur var eftir handa
honum, eða þegar hann stóö viö
boröstokkinn, rólegur eins og spegilslétt-
ur sjór, og virtist vera á bæn.“
„Andríki og glæsileg fyndni þessarar
stjórnmála ádeilu »gamanleiksins« geta
menn nokkuð markað af því, hvaö
Hannes Hafstein er látinn tala þar dauöur
og ósýnilegur, jafnframt því sem vandlega
er eftir honum hermt. Hann tjáir sig vera,
ásamt S. H., í grútarpotti í helvíti, og
djöfullinn kyndir þar undir þeim meö
kolum og steinolíu, sem hann hefir
einokun á.
Er þaö ekki kynlegt, að nokkur maður
skuli geta taliö þetta annaö en græsku-
laust, einstaklega skemtilegt og fallegt
gaman?
Fleiri mála var minst en stjórnmálanna.
Annar aöaltilgangur »gamanleiksins« er
sá, aö minnast þeirra tilrauna, sem geröar
hafa verið hér á landi til þess aö
rannsaka, hvort samband viö framliöna
menn sé fáanlegt. Þar meö er tilefniö
fengið til þess aö koma meö drauginn
Stead. Ég hefi heyrt þaö haft eftir
mönnum, aö þetta sé meinlaust .Einmitt
þaö! — Hvaö mundu menn segja um þá
auglýsing, aö nú eigi aö sýna drauginn
Björn Jónsson, eöa drauginn Jón Sig-
urðsson, eöa drauginn Hallgrím Peöturs-
son? Mundi mönnum ekki þykja fyndnin
falleg og glæsileg! Og ætli minning
Steads eigi minni rétt á sér en minning
íslendinga fyrir þá sök, aö hann var
Englendingur og allur siöaöur heimur
hefir hugsaö um andlát hans meö
klökkum hug?"
„Húsfyllir... af heldra
fólki bæjarins“
Einari Hjörleifssyni þykir hart, aö
samsetningurinn skuli koma frá
menntamönnum í háskólanum og jafn
afleitt, að húsfyllir var og þaö af heldra
fólkí svokölluðu. Hann spyr, hvernig
þetta geti komiö fyrir og segir um
leikritiö:
„Til þess aö læra þetta rit utanbókar og
leika þaö frammi fyrir fólkinu fást 14
mentamenn. Þar af eru 7 prestsynir; 11
stunda nám við háskólann; 3 eru
guðfræöinemendur, þarna eru menn af
sumum beztu ættum landsins, sóttir til
þess geöslega gamans inn í sum beztu
hús höfuöstaðarins.
Loks eru áhorfendurnir. Húsfyllir,
einkum af heldra fólki bæjarins. Sann-
gjarnt er aö geta þess, að mörgum heföi
þótt sér nóg boðið. En á þetta horfa menn
og hlusta menn, karlar og konur, alt
kvöldiö, án þess aö láta í Ijós nokkura
óánaegju svo hátt, að leikendur verði varir
viö. Ýmsir skemtu sér áreiöanlega vel og
klöppuöu lof í lófa. Og næsta dag voru
allir aögöngumiðar seldir löngu áöur en
loku var skotiö fyrir áframhald þessa
mannfagnaöar.
Hvernig getur alt þetta komiö fyrir?
Eg veit, aö menn spyrja svo. Og þaö er
von aö menn spyrji.
Ræturnar eru sjálfsagt fleiri og dýpri en
svo, aö eg hafi vitsmuni til þess aö grafa
fyrir þær. En ekki er eg í neinum vafa um
þaö, aö mikinn þátt í þeirri skömm, sem
höfuðstaðurinn hefir nú orðið fyrir, á sá
siðferöilegi sljóleikur, sú léttúö og þaö
kæruleysi, sem bersýnilega liggur eins og
dalalæöa yfir þessu bæjarfélagi. Þaö er
eins og nálega öllum mönnum í þessum
bæ standi á sama um alt, ef þaö snertir
ekki beint sjálfa þá eöa vandamenn
þeirra. Hér hafa hvaö eftir annað verið
framin níöingsverk á mönnum og málefn-
um, og engum hefir hitnaö um hjartaræt-
urnar, öörum en þeim sem sjálfir hafa fyrir
níöingsverkunum oröið. Hér vantar ber-
sýnilega þaö, sem viö veröum aö nefna
»trú«, meöan viö fáum ekkert annaö
betra nafn á því, en aðrar þjóöir nefna
religión — ekki þá trú, sem getur fullyrt
um hinar og aörar kreddur, sem litlu máli
skifta, heldur þá trú sem er hitamagniö í
sálunni, þá trú sem er eldur ástarinnar á
því sem er gott og fagurt, þá trú sem er
eldur andstygðarinnar á því sem er rangt
og ljótt“
Formaður Stúdentafélags-
ins svarar í ísafold:
Halldór Jónasson var um þessar
mundir formaöur Stúdentafélagsins.
Hann kemur fram á ritvöllinn 17. maí
1913 til andsvara fyrir Stúdentafélagið
og rekur par forsögu málsins: Nokkrir
stúdentar hafi komið meö pað tilboö, að
peir lékju gamanleik í nafni fálagsins;
leik, sem peir höföu pegar samið og átti
væntanlegur hagnaöur aö ganga í
hússjóö félagsins. Sumir grínistarnir
höföu áöur átt aðild að gamanleikjum í
Kaupmannahöfn og sampykkti félagiö
tilboðið, — en stjórninni var þó faliö aö
lesa leikritið. Litlu síöar lásu höfundarnir
þaö fyrir þá af stjórninni, sem í náðist í
síma með litlum fyrirvara, — en þó
vantaði einn og hann var einmitt sonur
Einars Hjörleifssonar. Heldur þótti þaö
verra.
Halldór gerir einkum að umtalsefni
viðbrögö Einars Hjörleifssonar og segir
svo í greininni, sem ber yfirskriftina:
Einar Hjörleifsson
og Stúdentafélagið
Þegar eg sá þann feikna lestur, sem hr.
Einar Hjörleifsson heldur í síöasta blaöi
ísafoldar, datt mér í hug að snúa viö
gömlum málshætti og segja: Oft veldur
lítið efni Ijótum draumi. Og þessi lestur
er bæði merkilegt og minnilegt dæmi um
þaö hvaö skáld getur dreymt. Allir munu
hafa tekiö eftir því, aö í draumi sýnast
hlutirnir oft miklu stærri en þeir eru í raun
og veru, ef draumurinn annars merkir
nokkuö (sbr. þjóösöguna um »Dalakút-
inn«). Hugsanalíf skáldanna er líka oft
meira draumur en veruleiki, og kunni
nokkrir aö stæra og láta sér í augum vaxa
jafnvel smámuni, þá eru þaö einmitt
skáldin. Gáfa þeirra er aö miklu leyti
einmitt fólgin í því aö geta vinsað úr
einstök atriði og farið meö þau eins og
sjálfstæða heild. — Verömætið í því sem
þau gjöra er þá fólgið í því, aö þau lýsa
ítarlega og átakanlega og tekur enginn
eftir hinum veiku hliöum þeirra fyr en þau
koma inn á sviö hins verulega og
áþreifanlega. — En þar eru skáldin veik
— framúrskarandi veik.
Þetta hefi eg lengi vitaö, en sjaldan
fengiö jafn áþreifanlegt dæmi þess eins
og áminsta grein herra Einars Hjörleifs-
sonar. Hvernig einn lítill og alls ekki djúpt
stefnandi eða heimtufrekur gamanleikur
fær hann til aö uppróta sínu hugmyndalífi
frá insta grunni, þaö er eftirtektarvert.
Hvílíkt hugarmálverk hann getur fram-
leitt af andlegu lífi hins upprennandi
mentalýös, bygt á þessu lítilræöi, þaö er
ótrúlegt.
Andrés Björnsson
svarar Einari:
Ekki þurftu menn lengi að bíða þess
að Andrés Björnsson svaraði hinni
löngu grein Einars Hjörleifssonar um
flimleíkinn. Nú er farið að síga í Andrés
og hann kallar Einar níöskáld. Greinin
birtist í Vísi 21. maí 1913 qg ber
yfirskriftina
Afreksverk hr.
Einars Hjörleifssonar
„Síöan hr. E.H. prédikaöi í ísafold á
fimtudaginn var, hefir hver um annan
þveran komið til vor stúdenta, sem aö
leiknum stóðu, og sagt sem svo: »Ja, ef
menn þektu ekki hann Einar Hjörleifsson
og vissu ekki hvernig hann getur skrifaö,
og ef ekki hefðu nógu margir séö og heyrt
leikinn ykkar, þá býö ég ekki fé viö viö því,
hvaö almenningur útí frá væri farinn aö
hugsa um ykkur, eftir þeirri gervi, sem
hann hefir reynt aö sýna ykkur í«.
Og þaö er ekki furöa, þótt menn segi
svo.
Myndin, sem hann viröist vilja bregöa
upp af oss, er einna svipuöust því, aö vér
séum þessir »óþrifagerlar og andleysis
gorkúlur«, sem dafna í þeirri »fýlu«, sem
hr. E.H. segir að nú sé iífsloft ungra
mentamanna hér á landi. — Sem svívirða
málefni, sem öörum eru heilög, og
saklausa menn, beggja megin grafarinn-
ar, og hafa meðal annars tekiö aö sér aö
svíviröa hinn ósýnilega heim. — Sem
»geta sökt sér niöur í þaö tímum saman
aö setja saman óþverrs«, »liggja yfir því
aö klamþra saman, í stuöluðu máli og
óstuöluðu, ógeöslegum smámunum
o.s.frv.«
Fallegt er oröbragöið!
Hvernig getur nú svona mynd veriö til
Framhald á bls 14.
Höfundar
flimleiksins
fyrir utan
Andrés
Björnsson:
Skúli Thoroddsen sýslu- og
alþingismaður. Hann fór einn-
ig með hlutverk í leiknum.
Guðbrandur Jónsson. Hann fór
einnig með hlutverk í leiknum.
Sigurður
Hann
enda
var
Sigurðsson sýslum.
einnig meðal leik-
Jón J. Norland læknir.