Lesbók Morgunblaðsins - 17.03.1979, Blaðsíða 13

dásamlegt. Ekki erilsamt og kaupið ekki
hátt. Og mér líkaði húsið, sem við fengum
til afnota.1'
Hann þjónaði Tjæreborgar-prestakalli
alla starfsævi sína og nafnið „Tjæreborg"
er þekkt um heim allan, þó ekki vegna
preststarfa hans.
„Þegar ég hafði starfað hér í tvo eða
þrjá mánuði fór ég að finna biskupinn. Ég
sagði honum að ég hefði setið og beðið
en að enginn hefði komið. Að fólk
þarfnaðist mín við brúðkaup og jarðarfarir
en ekki þar fyrir utan. Biskupinn horfði á
mig og sagöi: „Þá þaö! Viljirðu ekki vera
um kyrrt í fallega húsinu þínu, þá getur
einhver annar fengiö það. Þú ert bara lítið
hjól." Svo ég fór frá honum og hugsaði:
„Ég er lítið hjól."
Presturinn kveikti sér í öðrum vindlingi.
Konan hans vill ekki að hann reyki heima
svo hann keðjureykir að heiman. Hann
sagöist reykja þrjá pakka á dag og hélt
þremur fingrum á lofti þar til ég hafði
skrifað þetta hjá mér.
Kirkjan var „fullbókuö“
á jólum og páskum
„Fólkinu fjölgaði ekki við messur hjá
mér. Kannski komu tíu þegar best lét.
' Einu sinni kom aðeins einn maður og
hann fór á meðan ég talaði. Ég fór út á
eftir honum. „Hvers vegna í andskotanum
ertu að fara", sþurði ég. „Það var svo
mikill hávaði þarna inni fyrir einn rnann",
svaraði hann. „Sestu aftur", skipaði ég
valdsmannslega. Og hann settist aftur."
„En á jólum og páskum var kirkjan
„fullbókuð", eins og við segjum í
ferðaskrifstofubransanum" sagði hann og
brosti að samlíkingunni. „Ég hefði getaö
fyllt kirkjuna hefði ég viljaö. Ég hefði
getað flutt innblásnar ræður. En til hvers?
Eg hefði bara verið aö fullnægja eigin
hégómagirnd hefði ég gert það. Við erum
öll trúuð hérna. Jafnvel trúleysingjarnir
eru trúaðir."
Hann kallaði á stúlkuna, sem hafði fært
honum vindlingana. „Hvað feröu oft í
kirkju?", spuröi hann. Hún sagöist fara í
kirkju til að vera við brúökaup og á jólum.
„Þarna sjáið þið", sagði presturinn.
„Sannkristin stúlka. Við erum skynsamt
fólk og tökum hlutunum rólega, Guð sagöi
sí svona við mig: „Taktu því rólega, vertu
ekki hræddur, ég er með þér allt til enda
veraldarinnar." Hann leit upp með
sakleysissvip. „Ég er viss um að hann
hefur jafnvel sagt þetta við Ijósmyndarann
þarna." Ljósmyndaranum brá nokkuð við
þessi orð.
„Starfið varð dásamlegt eftir nokkur ár.
Ég var ekki að gera mér neinar grillur. Ég
var bara lítill karl hérna á vesturströnd-
inni. Hefðiröu komið hingað sem ferða-
maöur, hefðiröu spurt: „Hvers konar
staöur er þetta?" Noröursjórinn er granni
okkar og þaðan koma stormar æöandi inn
yfir landiö. Þetta er víkingabyggð."
Presturinn skók hnefann framan í mig.
„Það var héöan, sem þeir sigldu, ekki frá
Kaupmannahöfn eða slíkum stöðum. Þeir
sigldu yfir hafið og unnu á kristnum
mönnum." Hann hallaöi sér aftur í
stólnum, dreyminn á svip og í reykskýi.
„Þeir voru karlar í krapinu."
Einkennisklæðnaður starfsmanna er
ólífugrænn og á honum er merki félagsins,
hvítt T á rauðum tígli. Þeir minna á
hermenn. Kannski er það tímaskekkja í
sögunni sem veldur því að þessir menn
greiða fyrir ferðalögum suður á bóginn.
Presturinn heföi eflaust notiö þess aö fara
fyrir víkingum undir gunnfána með
hrafnsmynd á eftir skipaleiöum um löndin
í suðri.
Ég spuröi hann, hvort þaö væri
víkingseðlið, sem segði til sín þegar hann
sendi þúsundirnar til suðlægari landa.
Presturinn sló öskuna af vindlingnum og
hallaöi sér aftur í stólnum. Hann brosti
við:
Þannig hófst ævintýrið
„Ég man það, eins og þaö heföi gerst í
gær, hvernig þetta byrjaði. Ég haföi alltaf
fariö í hjólreiöaferðir um Þýskaland sem
unglingur. í stríðinu var sá möguleiki ekki
skrifstofur í Finnlandi, Þýskalandi, Svíþjóð
og í London. Þær eru allar mjög
glæsilegar en hann hefur enga þeirra
augum litið. „Ég fer ekki til útlanda til aö
skoöa skrifstofur", segir hann.
„Þaö starfa hjá mér menn
sem vita Það
Sem dæmi um viögang félagsins má
nefna að 50.000 manns ferðuöust á
vegum útibús þess í Þýskalndi árið 1966
en í ár er áætlað aö um 200.000 manns
feröist á vegum þess og er það um tíundi
hluti allra skipulagðra feröalaga í Þýska-
landi.
Skrifstofan í Bretlandi gerir ráö fyrir að
um 30.000 manns ferðist á vegum hennar
í ár. Meö því að leita ekki til umboðs-
manna í löndum þeim, sem feröast er til
(umboðslaun eru að jafnaði um 10—12%
af fargjaldi), segjast þeir selja farseðlana á
„Ég var þorpsprestur með langferðabíla og flugvélar eins og
aukabúgrein. Þyrfti að skýra barn, þegar ég var að semja um
flugvélakaup, þá urðu þeir samningar að bíða. Viðsemjendur mínir
urðu að taka því, að ég var umfram allt prestur.“
fyrir hendi og eftir stríð átti ég ekki fyrir
því að ferðast. Því datt mér í hug, hvort ég
myndi ekki geta farið erlendis sem
leiðsögumaður mér að kostnaðarlausu.
Þetta var árið 1949. Ég auglýsti í
þorpsblaðinu og svo margir gáfu sig fram
að ég tók tvo langferöabíla á leigu. Ég
fékk skólastjórann til að vera leiðsögu-
maður í öðrum bílnum. Hann hafði ekki
verið erlendis fyrr, en ég vissi aö
skólastjórar voru læsir."
„Viö fórum í hálfsmánaðar ferð til
Spánar. Ég haföi lítiö landabréf meðferðis
og þetta líktist meira leiöangri en
feröalagi. Við villtumst ekki, en spænsku
peningarnir okkar voru gerðir upptækir
við landamærin samkvæmt einhverri
lagasetningu um að ekki mætti fara með
peseta inn í landiö. Þegar maöurinn, sem
tekið hafði peningana, fór út úr bílnum,
skildi hann logandi sígarettu eftir í
öskubakka. Ég tók hana og fór að reykja
hana. Þegar hann kom til baka hrópaði
hann: „Hvar er sígarettan mín?" „Hér er
hún", sagði ég. Maðurinn hló svo mikið að
hann fékk okkur peningana aftur.
Ég haföi pantaö mat handa okkur á
veitingastað í Segovíu en hafði tapaö
miðanum með nafni staðarins. Viö sátum
því að snæðlngi annars staðar þegar kona
nokkur birtist og fer að öskra eins og Ijón.
Við höföum pantað mat hjá henni og hún
hafði bætt við sig starfsliöi og keypt rósir
og ávexti. Svo ég stóð upp og borgaði
henni útlagöan kostnað. Svo spurði ég
hana, hvort ég mætti fá þjónana. Við
héldum síðan til veitingahúss hennar og
ég gekk fyrir þjónunum um göturnar, en
þeir báru rósirnar og ávextina. Ég gaf
ferðafélögunum hvort tveggja „með
kveðju frá Tjæreborg".
„Ég er eins og
hungangsfiugan“
Óviljandi varö þetta innblásin aug-
lýsingaherferð. Næsta ár tók hann að
skipuleggja páskaferðir til Þýzkalands á
helgileikana í Oberammergau, sem uröu
mjög vinsælar. Þá markaði hann þá
stefnu, sem félag hans hefur fylgt síðan,
þ.e. að selja almenningi farseðla án
milliliöa.
„í fyrstu vissi ég ekki um ferðaskrif-
stofur. Ég skynjaði bara þörfina og þetta
hlóö utan á sig eins og snjóbolti. Það var
mér styrkur aö ég vissi ekkert. Ég er eins
og hunangsflugan. Vísindalega séð er þaö
ógjörningur fyrir hana að fljúga. En hún
veit það ekki. Ferðaskrifstofumenn tóku
mér tilburðina heldur óstinnt upp í fyrstu.
Þeir muldruðu eitthvað um að prestur ætti
ekki að vera í slagtogi með Mammon.
Kvörtun var borin fram við biskupinn, sem
vísaði henni til djáknans sem síðan vísaði
henni til safnaöar míns. Haldinn var
fundur um málið og ég var fundarstjóri."
Honum var greinilega skemmt. „Ég sýndi
af mér þá hæversku að fara út úr
fundarherberginu og tveimur mínútum
síðar var mér sagt að koma inn aftur.
Söfnuöurinn hafði samþykkt að ég mætti
halda starfseminni áfram.
Velta félagsins sjöfaldaöist á árunum
1966—78. Arið 1966 voru níu þotur í eigu
félagsins en nú eru þær orðnar 22. Árið
1966 unnu 65 manns hjá félaginu en
starfsmenn eru nú 2.500. Félagiö hefur
9.6% lægra verði en aðrar feröaskrif-
stofur.
Öll útibúin eru í tölvusambandi við
skrifstofuna í Tjæreborg. Stúlkur við
afgreiðsluborðiö stimpla inn áætlunarstað
hve lengi staöið verður viö, kbmutíma og
brottför og innan tveggja sekúnda birtast
svörin á skerminum: hótel, verð, brott-
farardagur, í hvers konar flugvél verður
farið. Tölvan getur sinnt níu þúsund
fyrirspurnum á klukkustund. Önnur tölva,
sem kosta mun tólf hundruð milljónir
íslenskra króna, er í pöntun. Presturinn
hallaöi sér upp að tölvunni og sagöist ekki
hafa hugmynd um hvernig úrvinnslunni
væri háttaö. „En það starfa hjá mér menn
sem vita það.“
Hlutabréf í félaginu hafa aldrei verið
boðin almenningi til kaups. „Með því aö
hafa þann háttinn á gat ég hætt öllu fénu.
Ég hafði prestþjónustuna að hverfa til svo
ég var alltaf tilbúinn til að fjárfesta. Ég var
stöðugt að leggja fé í eitthvað, einn
langferðabíl, fimm langferðabíla. Svo
flugvélina. En ég fjárfesti aldrei nema ég
þættist þess fullviss aö geta borgaö
starfsfólki mínu launin sín. Það hafði
algjöran forgang."
Hann viðurkennir að hafa rekið ferða-
skrifstofuna sem einvaldur. Allar meiri-
háttar ákvarðanir voru teknar á skrifstofu
hans í Tjæreborg. Hann gætti þess aö
ráða ekki fólk úr söfnuði sínum til starfa
við fyrirtækið. „Ég gat ekki verið
hvorttveggja, húsbóndi þeirra og sálna-
hirðir. Ég var áfram þorpsprestur, sem
jafnframt átti langferöabíla og flugvélar."
Hann brosti við. „Bæði gömul kona mig
að skíra barn þegar ég stóö í samningum
um flugvélakaup, frestaöi ég samninga-
gerö. Preststarfið sat í fyrirrúmi og
viösemjendurnir sættu sig við það. Hefðu
þeir ekki gert það, hefði ég keypt flugvélar
annars staðar."
„Viö erum ekki
sérlega gott fólk“
Árið 1967 breytti Krogager rekstrar-
formi fyrirtækisins með stofnun sjóös,
sem ber heitið Tjæreborg Rejser Fond. Er
hann formaöur og ráðgjafi sjóðstjórnar.
Eina barnið hans, stúlka sem gHst hafði
stjarnfræðingi, hafði sagt að hún vildi ekki
starfa við fyrirtækið. Allur hagnaður af
rekstri þess er lagður í sjóðinn og notaður
jöfnum höndum til fjárfestinga og góö-
geröastarfsemi. Tölur um upphæðir, sem
gefnar eru til slíkrar starfsemi eru ekki
birtar opinberlega. „Við er um ekkert
sérlega gott fólk“, sagöi presturinn.
Fyrir tveimur árum var írskur sér-
fræöingur um stjómun fyrirtækja, Denis
Sadleir, gerður að framkvæmdastjóra
Framhald á bls. 15
Frá skrifstofum Tjæreborg í Kaupmannahöfn. Starfsfólkið er nú um 2500.