Lesbók Morgunblaðsins - 17.03.1979, Blaðsíða 7

skemmuna og sagði, aö hann mætti
taka þar, það sem hann vildi, hér yrði
líklega ekki slegiö meira í sumar. „Éld
’onum Guömundi sé ekki of gott, ef
hann getur notaö eitthvaö héöan,”
tautaöi sá gamli.
Og viti menn, innan skamms haföi Alli
fundiö þaö, sem hann leitaöi aö, stakk
því undir leöurbeltið, sem hann notaði
viö vinnugallann og þaut heim á leiö
eins og kólfi væri skotiö, sannfæröur
um, aö hlaupafimi sín væri slík, aö lítið
heföi hann veriö lengur inn aö Hóli og
spilað þar tvö lög á grammófóninn, en
ef labbakúturinn hann Stebbi heföi
verið sendur inn að Skeggjastöðum
Lítiö gagn höfðu húsráðendur á Ho..
af „kaupamanninum” Stjána og réöi þar
mestu um hjartveiki hans, sem sífelld
stríöni og hrekkir hinna strákanna ollu
honum.
Eitt sinn var hann sendur eftir hrossi
aö kvöldlagi, sem hafa skyldi í rétt yfir
nóttina, svo aö fljótlegra yrði aö grípa til
þess snemma næsta morgun.
Síöasta dagsbirtan var aö hverfa af
vesturloftinu og speglaöist í sefikringd-
um smátjörnum, þar sem hestarnir voru
á beit. Þeir voru rólegir þarna í kvöld-
kyrröinni og Stjáni nálgaöist þá von-
glaöur, þóttist strax þekkja þann leir-
Ijósa, sem hann átti aö koma meö heim,
þó aö allrokkiö væri oröiö. Hægt og
hægt læddist Stjáni að hestinum, sem
skyndilega leit upp og staröi á Stjána.
En Stjáni sá þá hræðilegt fyrirbæri, sem
hann hafði aldrei augum litiö áður:
Augun í hestinum voru grænglóandi.
Hjartað í honum stöövaöist, alls konar
furöusögum strákanna skaut upp í huga
hans, hann snerist á hæli og þaut til
bæjar og staönæmdist ekki fyrr en inni í
eldhúsi, þar sem hann kom varla upp
oröi fyrir mæöi.
„Þaö loga augun í hestinum,” gat
hann loks stundiö upp.
Hláturrokur strákanna höföu næstum
lyft loftinu af eldhúsinu.
„Varstu hræddur, ræfillinn? Stóöstu á
öndinni?”
„Hvaða önd?“ spuröi Stjáni.
Upp frá því kölluöu þeir hann aldrei
annaö en Stjána straumönd.
Loks kom aö því, aö Stjáni þoröi
varla um þvert hús né tún aö ganga og
bar ætíö viö slappleika, ef hann var
beöinn aö gera viövik.
„Þú hlýtur aö vera veikur, fyrst þú ert
alltaf svona slappur,” sagöi Helga.
Morgun einn í glaöasólskini og brak-
andi þurrki gekk slappleiki Stjána svo
fram af henni, aö hún skipaði honum aö
liggja í rúminu þann daginn. Þaö átti
einmitt að hiröa seinni sláttinn af túninu
þennan dag og Helga húsfreyja ætlaöi
aö veita tööugjöld. Tilhugsunin um
hnausþykkt súkkulaði meö stífþeyttum
rjómakúfi ofan á varð þess valdandi, að
kaupamennirnir, sem á fótum voru
gerðust óvenjulega sporléttir og
viöviksgóöir. Verkinu miöaöi vel áfram,
líklega yrði hirðingu lokiö laust eftir
miöjan dag.
Helga yfirgaf hinar vinnandi kempur,
eiginmann sinn og kaupmennina þrjá
og gekk til bæjar. Hún hugðist hræra í
nokkrar pönnukökur meö súkkulaöinu.
En Stjána hafði leiözt heil ósköp í
„veikindunum” undir sólbakaöri báru-
járnssúöinni yfir svefnloftinu. Hann
haföi því læðzt fram í stofu, þar sem
útsýni var gott yfir túniö. Þegar Helga
nálgaöist húsiö, sá hún heldur sútarlegt
andlit bakviö gluggapóstana innan um
liljurnar og palargóníurnar. Hún snaraö-
ist til stofu, þar sem Stjáni stóö og hélt
upp um sig gráum prjónabrókum meö
biluöum streng.
„Ég sé, aö þú ert ögn aö hressast,
Stjáni minn. Helduröu að þú treystir þér
ekki til aö þeyta rjómann út í súkkulaö-
iö?“ sagöi hún.
Fyrír nokkru kom út þridja útgáfa
Þjóðsagna Ólafs Davíðssonar. Um
tvær fyrrí útgáfur sá Þorsteinn M.
Jónsson bókaútgefandi og skóla-
stjóri á Akureyri, en sú fyrsta var þó
ekki heildarútgáfa. Þeir, sem muna
Þorstein M., gleyma honum seint.
Þegar ég sé hann í huganum,
stóríeitan og þungan á brún,1 en
hvatan í sporí, á leið upp Kaup-
vangsstræti eða Kaupfélagsgilið,
sem er leiðin að Gagnfræðaskóla
Akureyrar, þá koma mér í hug tvö
hugtök: Festa og áhugi. Ég hygg, að
ekkert hafi verið honum fjær skapi,
en hik eða beygur, enda lýsir
æviferill hans áræði og ótrúlegum
afköstum á ýmsum sviðum
mennta- og menningarmála. í for-
mála að nýju þjóðsagnaútgáfunni er
Þorsteins sérstaklega minnst og
jafnframt er þar vitnað til greinar,
sem hann ritaði eitt sinn í
Eimreiðina. Þar vék hann að ótt-
anum, þeim beyg, sem menn höföu
fyrr á öldum af fjölkyngi og
göldrum. Hins vegar var það
nokkuð undir kunnáttumönnum
komið, hvort menn óttuðust, og því
til áherslu tók Þorsteinn dæmi af
Sæmundi fróða, sem hélt illum
öflum í skefjum með kunnáttu
sinni. Hann var vel kristinn maður
og breytni hans var mótuð af
kærleiksáhrifum kristins boð-
skapar. En fleiri voru þeir galdra-
menn, sem beittu valdi sínu til þess
að þjóna illum hvötum, létu
stjórnast af eigingirni. Á undanförn-
um áratugum hafa íslenskir krístni-
boðar kynnst því, hvern ægishjálm
heiðnir töframenn í Eþíópíu bera
yfir pjóðflokka sína í krafti -
dulrænnar kunnáttu. Þeir hafa
haldið fólki í heljargreipum óttans.
Þar fyrirfundust engir menn á borð
við Sæmund Fróða, sem notaði
kunnáttu sína einungis til góðs.
Þarna hefur kærleiksboðskapur
kristindómsins leyst þúsundir
manna úr heljargreipum óttans og
vakið vonir um betri tíð, þrátt fyrír
illan áróður kommúnismans gegn
mannúðarstarfi trúboðamanna. Svo
aftur sé vikið að grein Þorsteins M.,
þá telur hann, að þótt galdramenn
séu á braut horfnir héðan fyrir
löngu með fjölkyngi sína og vald,
þá sé óttinn ekki horfinn. Nú eru
raunvísindamennirnir komnir í stað
hinna fornu kunnáttumanna og
veltur heill mannkynsins á innræti
þeirra. Við hljótum aö fallast á
þessa skoöun Þorsteins. Vísinda-
mennirnir ná tökum á orku, sem
auðvelt er að leysa úr læöingi,
ýmist til góðs eða ills. Við hvern
áfanga á hraðfleygum uppgötvana-
ferli peirra vakna ýmist vonir eða
ótti og þarf ekki að rekja þá sögu.
En það er ekki einungis háð
hugarfari og manngildi vísinda-
mannanna, hvernig fer. Stjórnmála-
menn eru settir til þess að gæta
mikilvægustu hnappanna og ráða,
hvenær á þá er stutt. Sú staðreynd
er alvarleg, að fjöldi fólks er
Sjúklegt
dekur við
hrylling
og ótta
stöðugt á valdi óttans og eiga
fjölmiðlar drjúgan þátt í, að svo er
komið. Frá morgni til kvölds er
þjóðin mötuð á óhugnanlegustu
fréttum, sem halda alltof mörgum í
stöðugri spennu. „Kínverjar sækja
áfram inn í Vietnaml Forystumenn
Sovétríkjanna segja, að vinir Viet-
nama láti pað ekki viðgangast til
lengdar.“ Það er ótvírætt gefið í
skyn, að hér séu hafin átök, sem
geti leitt til heimsstyrjaldar. Þannig
er haldið áfram dag eftir dag á
nokkurra tíma fresti og þeir, sem
hlusta eða lesa, bíða milli vonar og
ótta. Atburðirnir í íran eru mat-
reiddir á áhrifamikinn hátt og af-
leiðing þeirra, olíukreppan, á eftir
að ná til okkar íslendinga, sem ekki
getum neitað okkur um neinn
munað eða slakað á kröfum. Þannig
má halda áfram. Um nokkurt skeið
voru menn komnir með
„kroniskan“ höfuðverk og iðra-
þembu af Kröfluhristingi og gos-
ótta. Um þessar mundir afa
fréttamenn á ástæðulausri spennu
yfir því, hvort Alþýðubandalagið
muni splundra stjórn Ólafs
Jóhannessonar, sem liggur þó í
augum uppi, að það muni þeirgera,
þegar hugað er að vandamálum
framtíðarinnar. Engir hræðast þau
meir, en forystumenn Alpýðu-
bandalagsins, því þeir eru mestir
vinsældastreðarar á vettvangi þjóð-
mála. Og við getum verið sammála
um, „að farið hefur fé betra.“ — En
fréttaflutningur viröist eigi að síöur
hníga fyrst og fremst að pví, að
hrella almenning og gera honum
lífið sem leiðast. Ég er sannfærður
um,að þaö sjúklega dekur við
hrylling og ótta hefur dregið úr
þrótti og framfaraviðleitni fjölda
nýtra manna, þegar árangur pess
bætist við daglega streitu. Þjóðin er
í þörf fyrir þá festu og þann áhuga,
sem mótað hafa líf manna á borð
við Þorstein M. Jónsson; manna,
sem í engu vilja vamm sitt vita. Með
reglusemi, heiðarleika og dugnaði
varðveita þeir hugarró sína, svo
þeir geta einbeitt sér að verðugum
viðfangsefnum.
Bolli Gústavsson.
í Laufási.