Lesbók Morgunblaðsins - 28.06.1980, Blaðsíða 6

Þórarinn Björnsson
99
Þiö háfiö veriö hér á viökvæmu
æviskeiði, einmitt þegar þiö eruö aö
„springa út“, ef svo má aö oröi kveða.
Nýir heimar hafa opnazt ykkur, bæöi út á
viö og inn á viö, bæöi í hinni ytri veröld
og ekki siöur í barmi ykkar sjálfra. Slíkri
reynslu getur fylgt hvort tveggja og sitt á
hvaö svimandi sæla og örvæntingarfullur
sársauki. Oft er þaö ómengaður fögnuö-
ur, sem fyllir unga hugi, en jafnframt
finnst mér, eftir því sem ég kynnist lengur
ungum sálum, aö ég skynji betur pján-
inguna, sem oft býr í ungu brjósti. A bak
viö mannalætin leynist ekki sjaldan
geigur og óvissukennd, sem stundum
nálgast lífsótta. Mig uggir, aö vér uppal-
endur, í hversdagslegum sljóleika, gefum
ekki alltaf nægan gaum aö slíku og skorti
stundum þolinmæöi til aö sýna þá
nærfæmi, sem helzt mundi lina þrautina
og jafnvel lækna meinin. Skilningur hér
eöa misskilningur getur stundum gert
örtagamun. Hvergi á þaö fremur viö en
hér, sem Einar kvaö, aö „aögát skal höfö
í nærveru sálar“. Annars er bótin sú, aö
gróskan í ungri sál er slík, aö fljótt hverfir
yfir margt sáriö, þó aö eftir kunni aö eima
í sálardjúpi. En hvort heldur er sorg eöa
gleöi, þá á hún á ykkar ungu dögum
slíkan ferskleika, aö töfrablæ bregöur
yfir Irfið allt, svo aö jafnvel sviöinn veröur
sælukennd, líkt og þjáning skáldsins
veröur aö fögru Ijóði. Ævintýraljóminn
veröur því auðkenni þessara ára, og
bjarmi þeirra vakir lengi í minningunni.
Aldrei mun og hæfileikinn til aö eignast
vini vera næmari en einmitt á þessum
árum. Þá erum vér í senn hæfilega
ómótaöir til þess aö veröa fyrir áhrifum
og nógu þéttir til aö förin sitji eftir. Áöur
erum vér of gljúpir, síöar of seigharðir.
Skólaminningarnar endast því lengur en
flest annað, og skólafélagana sjáum vér
löngum í hillingamóöu sólroöinna daga.
A síöustu skólaskemmtuninni í vetur,
dimittendakvöldinu, talaði ég til ykkar og
þakkaöi ykkur margt, sem þið heföuö vel
gert fyrir skólann, einkum síöastliöinn
vetur, og drap jafnframt á þaö, sem síöra
var í fari ykkar, einkum framan af
skólaárum. Ekkert af því ætla ég aö
endurtaka. En þegar ég hefi hugsaö um
ykkur síöustu daga, hefir mér fundizt, aö
þið væruð sönn mynd þeirrar íslenzku
æsku, sem þiö eruð brot af: gott fólk,
sem þó mætti vera ofurlítið harðgeröara,
ekki alveg eins eftirlátt viö sjálft sig. Hefir
mér sitt á hvaö hlýnað viö aö finna
góövild ykkar og gramizt viö aö finna, aö
haröfylgiö skorti á stundum. Þegar þiö
komuö í haust, lék mér nokkur forvitni á
aö vita, hvernig þið tækjuö því aö vera
oröinn efsti bekkur skólans, meö þeirri
ábyrgö, sem því fylgir. Ég ætla, aö
öruggasti mælikvaröinn á hvern mann og
manngildi hans sé þaö, hvernig hann
tekur ábyrgö og hvort hann yfirleitt tekur
ábyrgð, hvort hann hefir ábyrgöarskyn.
Sá, sem finnur fremur til þungans af
ábyrgöinni, sem á hann er lögö, en til
vegsemdarinnar af því aö vera trúaö fyrir
einhverju, hann er líklegur til aö veröa
þroskamaöur og nýtur maöur. En hinn,
sem meir finnur til vegsemdarinnar,
veröur varla annað en lítilfjörlegur hé-
gómamaöur og ekki mikils virtur, hversu
sem hann kann aö klæðast, og jafnvel
þótt hann beri stúdentshúfu. Sem betur
fór reyndust þiö menn til að taka
ábyrgðinni. Þiö gerðuö ykkur far um aö
efla skólalífiö á ýmsan hátt og tókst þaö.
Fyrir þaö er skólinn ykkur einlæglega
þakklátur, og ég vona, aö þiö hafiö vaxiö
á því og þaö reynist heillaboöi fyrir
framtíö ykkar. En þó segi ég: Variö ykkur
á eftirlátsseminni viö sjálf ykkur. Ekkert
er manninum nauðsynlegra en aö ná
valdi yfir sjálfum sér. Sá, sem ekki nær
því, getur ekki talizt frjáls. Hann er sjálfs
sín þræll.
Á annaö vildi ég lítillega drepa, og væri
þó vert meiri athugunar. En hér er ekki
tími til að leysa neinn stóran vanda,
heldur fremur til aö varþa fram spurn-
ingu, sem þiö gáetið haft meö ykkur
héðan. Úr menntaskóla eiga menn aö
koma spyrjandi, en ekki alvitrir.
Þiö vitið, aö vér lifum á hinni miklu öld
þekkingar og fræðslu. Vísindin færa oss
sífellt ný sannindi, og reynt er að gera
sem flesta hluttakendur í hinni almennu
þekkingu. Allir ganga í skóla og verða
læröari og læröari, og slíkt er sjálfsagt og
meira að segja nauðsynlegt, eins og
þjóöfélagshögum er nú háttaö. Véltækni
og aukin skipti þjóöa og einstaklinga
heimta síaukna þekkingu. Og þekkingin
færir oss mátt, sem lyftir oss á hærra
siömenningarstig. Um allt þetta geta
jafnvel austriö og vestrið oröið sammála.
En vantar hér ekki eitthvaö á samt? Er
ekki þekking vor of einhæf? Hefir ekki
sálin sjálf oröið útundan? Og getur ekki
jafnvel veriö, aö þessi þekking geri oss á
vissan hátt heimskari, ef vér gætum ekki
vel aö? Einhver hefir sagt, aö þaö væri
auökenni sannmenntaðs manns, aö hann
vissi, hvaö hann vissi og ekki vissi. Mig
uggir, aö þekking nútímans geri oss of
marga hálfmenntaöa. Vér höldum of oft,
aö vér vitum-fjað, sem vér ekki vitum. Þá
förum vér aö hafa þaö fyrir satt, sem ekki
er satt, vér förum aö taka orö fyrir
veruleika og skoöanir og kenningar fyrir
óyggjandi sannindi. Mikiö af böli nútím-
ans stafar af slíku hugarfari.
Veriö hér vel á veröi, ungu stúdentar.
Geriö ykkur grein fyrir, hvaö þið vitiö.
Látiö ekki blekkjast af falskri þekkingu,
ef hægt er aö kalla slíkt þekkingu. Fyllist
aldrei þekkingarþótta. Þekkingin má
aldrei spilla þeirri auömýkt hjartans, sem
er uppspretta hinnar æöstu vizku.
Ég þakka ykkur margar góöar sam-
verustúndir og árna ykkur fararheilla út í
sólskinið. 66
Steindór Steindórsson
99
Ekki getur hjá því farið, aö til starfa viö
hvern skóla veljist menn meö ólíkar
lífsskoöanir og lífsviðhorf, bæöi í þjóö-
málum og ööru, og margir þeirra veröa
aö láta til sín taka á opinberum vettvangi.
En ef þeim veröur þaö á aö flytja þá
baráttu inn fyrir veggi skólanna, hafa þeir
gerzt griöníöingar. Hagur skólans, vel-
ferö hans og nemenda hans verður
hverju sinni aö vera hafið yfir dægurmál-
in og sérhagsmuni einstakra manna. Þaö
veröur aldrei fyrir það girt, aö ósvífin
flokksforysta niöurrifsafla kyndi elda
uppreisnar og úlfúöar meöal áhrifa-
gjarnra nemenda. Æskan er örlynd og
fúsari aö hlýöa tilfinningum en rökum, því
er hún veik fyrir fagurgala lýöskrumara.
Og engir eru hættulegri í þeim efnum en
kennarar, ef þeir leggjast svo lágt aö
reka pólitískan áróður. Þeir kennarar,
sem svo gera, eru af sömu gerö og þeir
ógæfufeður, sem ala sonu sína upp til
óknytta. Skylda skólanna er aö ala upp
meöal nemenda sinna hlutdrægni, kenna
þeim yfirsýn um málefni dagsins og
viöhorf lífsins, en ekki reka áróöur fyrir
einstökum málum eða stefnum. Mætti
forsjónin vera skóla vorum svo holl í
framtíðinni, að honum mætti takast slíkt
og vernda hann fyrir griörofum.
Ég hefi gerzt langorður um margt þaö,
er í hug mér hvarflar nú aö leiðarlokum,
þótt hitt sé að vísu fleira sem ósagt er
eða hálfsagt. Þar sem ég stend hér í
síöasta sinn, hefir mál mitt boriö meiri
svip af reikningsskilum viö umhverfið en
ella mundi. Og þau reikningsskil hafa ef
til vill mótast af þeirri tilfinningu, aö
margt heföi ég mátt betur gera, og
værugirni ellinnar heföi slævt árvekni
mína og vopnabúnaö, svo að ég heföi
ekki barizt eins og skyldan heföi boöið.
En þótt ég aö vísu fagni hvíldinni, játa ég
þó fúslega, aö feginn heföi ég viljað vera
ungur og ganga út í bardagann viö þau
niöurrifsöfl, sem sækja nú aö skólum
vorum og þjóðlífi.
Kæru nýstúdentar. Vera má, aö yöur
þyki sem ég hafi lítt rennt huga til yðar í
máli mínu, og er það rétt að því leyti, sem
mál mitt hefir verið almenns efnis, þótt
þ3ð eigi ekki síöur erindi viö yður en aöra
er á hlýða, nema fremur sé. Veit ég og
vel, aö í yöar hópi eru ýmsir, sem mér eru
ósammála af hjarta, en vona af heilum
huga, aö þeir eigi eftir aö gera upp
skoöanir sínar viö sjálfa sig og umhverf-
ið..
Ég efast ekki um, aö þér munið öll
fagna þessum degi, þótt þaö sé ef til vill
meö misjöfnum hætti, því aö svo er
margt sinniö sem skinnið. En þótt hér sé
ekki um stórviöburð aö ræöa á mæli-
kvaröa sögunnar, þá er stúdentsprófiö
fyrsti stórviöburðurinn í lífi yöar sjálfra,
og nú standið þér vissulega í fyrsta sinni
á ævinni á krossgötum. Að vísu er mér
Ijóst, aö þér hafið áöur þurft aö taka
ákvaröanir, en samt er þaö fyrst aö loknu
stúdentsprófinu, sem alvarlega kemur til
kasta yöar aö velja eöa hafna, gera yöur
Ijóst hverja götu þér skuluö velja af þeim,
sem nú má segja, aö liggi til allra átta, í
staö hinna tiltölulega fábreyttu náms-
brauta skólans. Á miklu veltur nú um
lífshamingju yöar, hverja braut þér veljið.
Segja má aö vísu, aö háskólanám eöa
aörar leiöir, sem þér kunnið nú aö velja
næstu vikurnar, ráöi miklu um örlög yöar,
þá veröur þaö þó ekki eina úrslitavaliö,
sem þér þurfið aö gera á lífsleiöinni, en ef
til vill þó hiö örlagaríkasta, og því mikils
um vert, aö þar sé vel aö unnið.
Brátt mun hópur yöar sundrast í ýmsar
áttir, þótt leiöir kunni aö liggja saman um
skeið í háskóla, veröur þaö ætíö meö
ólíkum hætti þeim, sem verið hefir
menntaskólaárin fjögur. Þér kjósiö ýmsar
ólíkar leiöir og störf, og hversu sem þér
vandiö val yöar, munu þó störfin veröa
yöur misjafnlega geöfelld. En þá bið ég
yöur aö minnast eins, og þaö er: Vertu
trúr. í helgum fræöum er fyrirheitiö gefiö,
vertu trúr og ég mun gefa þér lífsins
kórónu. Þaö fyrirheit stendur óhaggaö,
svo lengi sem sönn manngildishugsjón er
til.
Ég nefndi áöan lífshamingju. Sú gyöja
getur veriö meö ýmsum svip, og mat
manna á hvaö sé hamingja furöulega
ólíkt. Auöur, frægö, völd, mannviröingar
er allt taliö til lífshamingju, og getur
vafalaust veriö þaö ef þeirra gæöa er
réttilega aflaö og rétt meö þau fariö. En
þótt öllu þessu sé á manninn hlaöið,
getur hann samt veriö næsta hamingju-
snauöur. Hamingjan verður ekki aö oss
rétt eins og góögæti á silfurfati, hún
veröur ekki mæld né vegin, né tölum
talin. Hún fær aöeins þróast hið innra
með oss. Samvizka vor fær ein kveöiö
upp þann dóm yfir oss, sem leiöir oss til
lífshamingju. En til þess að svo megi
veröa, er trúmennskan eitt hiö nauösyn-
legasta. Þaö að vera trúr sjálfum sér og
öörum, kunna aö beita sig þeim aga, sem
óhjákvæmilegur er, og aö ala meö sér
góövild til alls og allra. Sífellt eru uppi
háar raddir um friö á jöröu. Ef raunveru-
legar athafnir í þá átt væru þó ekki nema
lítið þrot af öllu umtalinu, stæöum vér
vissulega nær þeirri friöarhugsjón en
nokkru sinni fyrr. En hversvegna gengur
þetta þá svo grátlega seint. Þar ræöur
tvennt mestu, skortur á trúmennsku við
hugsjónina og skortur á kærleika. Og
það sem gerist í hinum stóra heimi
umhverfis oss, gerist í smækkaöri mynd í
lífi hvers og eins. Vér eignumst aldrei
trúan vin, nema vér séum sjalfir trúir. Vér
hljótum aldrei gleöi af starfi voru, nema
vér vinnum þaö af ást á því og fullri
trúmennsku viö þaö. Þótt vér hljótum
hrós fyrir störf vor, snertir þaö oss sem
svipuhögg, ef samvizka vor segir, aö
þrátt fyrir fagurt ytra sniö, séu svik undir
niöri. Bikar ástar og vináttu, sem oss er
af heilindum réttur, veröur beizkur, ef
samvizkan segir, aö vér séum hans ekki
verðir fyrir sakir ótryggðar vorrar. Allt
ber því aö hinu eina og sama: Vertu trúr.
Þá ertu meö hverju fótspori aö skapa þér
lífshamingju, sem mölur og ryö fá eigi
grandaö. Þeirrar hamingju óska ég yöur
af heilum huga.
Muniö það, kæru vinir, aö þér eruö lítill
hópur fámennrar og lítilsmegandi þjóöar.
Líf hennar og tilvera hvílir á því, aö vér öll
megum taka höndum saman í einum hug
um þaö, sem henni má veröa til farsæld-
ar, þaö er von mín og trú, aö þar megið
þér öll vera nýtir liðsmenn.
Nú skiljast leiöir meö okkur. Ljós og
vor kallar yöur til starfa, um leiö og ég
hverf inn í skuggann og feta síöustu
skrefin í áttina aö tjaldinu mikla, sem vér
hverfum öll inn fyrir, fyrr eöa síöar. Ég
kveö yöur meö þökk fyrir samskiptir, og
bið yöur allrar blessunar í framtíö yöar
og starfi.
Að endingu biö ég hinn hæsta höfuö-
smið aö blessa skóla vorn, eftirmann
minn og alla þá, sem þar kunna aö starfa
um ókomin ár. Guö og gæfan fylgi ykkur
öllum. 44
Tryggvi Gíslason
>9
Menntaskolinn a Akureyri hefur miöaö
tímatal sitt við stofnun Gagnfræöa-
skólans á Mööruvöllum. Aörar skóla-
stofnanir í landinu eru ekki eldri, ef
undan er skilinn Menntaskólinn í Reykja-
vík, en báðir þessir skólar rekja upphaf
sitt til stólskólanna gömlu, í Skálholti og
á Hólum, og verndardýrlingur Mennta-
skólans á Akureyri er Jón helgi Ögmund-