Lesbók Morgunblaðsins - 24.01.1981, Síða 5

Sæmundur Eiríksson og systkini hans. Talid frá vinstri: Runólfur, trésmiöur í
Reykjavík, sem nú er látinn, Sæmundur, Sigríður, húsfreyja í Túnsbergi í
Hrunamannahreppi, og Guðlaug, húsfreyja í Þverspyrnu í sömu sveit.
benti honum á að % hlutar úr Berg-
hylnum væru lausir en á ’/a bjó Skúli
Þorvarðarson fyrrum alþingismaður.
Hjá sr. Magnúsi festi pabbi Úthlíðina
handa tveimur bræðrum sínum. Frá
Torfastöðum hélt hann beint austur að
Hruna því Berghylur var þá kirkjujörö.
Sr. Steindór Briem haföi ráð á bygg-
ingu jarðarinnnar. Þar var það fast-
mælum bundið aö hann tæki jörðina
um vorið og fór hann ekki einu sinni til
þess að líta á hana. Pabbi var léttleika
maöur og skokkaði frá Vík í Mýrdal og
upp aö Torfastöðum á tveimur dögum.
Þriðja daginn fór hann frá Torfastööum
og austur aö Hruna og þaöan fram að
Skeiöháholti um kvöldiö og gisti þar
um nóttina.
Það var mikið vandamál um síðustu
aldamót aö flytja búferlum austan úr
Álftaveri og upp aö Berghyl. Það varð
að vanda allan undirbúning. Féð var
rekiö á milli sumarmála og loka.
Við reksturinn var vel mennt því
jafnframt ráku bræöur föður míns sitt
fé, en þeir fluttu þetta vor aö Úthlíð í
Biskupstungum og meö þeim flutti
Guömundur Runólfsson, faðir Runólfs í
Ölvesholti. Faöir minn kom að austan
meö nálægt 100 kindur, og mig minnir
aö fyrsta sumarið sem við vorum á
Berghyl hafi veriö 60 ær í kvíum. Ég
man nú ekki orðiö lengur hvað það tók
langan tíma að reka féö að austan. En
þeir komust með það áfallalaust, utan
hvaö þeir misstu 4 gemlinga í Markar-
fljót. Þetta vor var þurrviðrasamt og
heldur þyrkingslegt svo sennilega hef-
ur veriö lítiö í öllum vötnum. Þegar upp
fyrir Stóru-Laxá kom, skildu leiöir.
Fööurbræður mínir héldu þá vestur
með Laxá og upp Langholtsfjall, og
ráku féð umsvifalaust í Hvítá fyrir
vestan Skollagróf og gekk þaö vel.
Faöir minn hélt svo sem leiö liggur fyrir
vestan Hrepphóla. Með honum var
vinnukona, sem verið hafði hjá honum
um nokkurn tíma.
Þegar þau voru komin með féð upp
á móts við Hrepphóla kom maður
vestan af mýrinni og gekk til þeirra.
Var þetta Sigurður Jónsson bóndi í
Hrepphólum, sem var aö koma heim
frá því að huga aö kindum.
Tóku þeir faðir minn og Sigurður
strax tal saman og fannst Siguröi mikiö
til um hvaö féð hefði dugað vel í þessu
langa og stranga ferðalagi. Farið haföi
verið yfir mörg af stærri vatnsföllum
landsins og allsstaöar hafði féö orðið
aö synda yfir nema Þjórsá; á hana var
þá komin brú fyrir nokkrum árum.
Sigurður sem var höfðingi heim aö
sækja sagöist vakta fjárhópinn en
sendi þau heim aö þiggja góögeröir.
Þannig var fööur mínum strax vel tekiö
er hann kom í Hreppinn og spáði þetta
góöu um framtíðina enda varö fjöl-
skyldan ekki fyrir vonbrigðum með
búferlaflutningana. Er upp að Berghyl
kom snéri faðir minn við tafarlaust og
hélt heim en stúlkan varð eftir til aö
fylgjast meö fénu.
Þegar faðir minn kom austur aftur
varð að fara aö undirbúa ferðalagiö.
Við systkinin vorum fjögur og var ég
elstur, á sjötta árinu en Runólfur bróðir
minn yngstur, á fyrsta árinu.
Ég man vel eftir feröalaginu. Ég reiö
fjögurra vetra hryssu og reiöverið var
reiðingstorfa. Runólfur föðurbróðir
minn fylgdi okkur út yfir vötnin og hann
reiddi mig yfir Jökulsá á Sólheima-
sandi og Markarfljót. Lagt var af stað
upp úr fardögum, ekki var hægt aö
fara fyrr en komnir voru sæmilegir
kúahagar.
Búslóöin hjá fátækum frumbýlingum
var ekki fyrirferðarmikil í þá daga. Ég
held aö hún hafi verið á þremur
hestum, en systur mínar, Sigríður og
Guðlaug voru haföar í laupum. Móöir
mín reiddi Runólf sem var á fyrsta
árinu.
Ég man sérstaklega eftir einu smá-
atviki, sem kom fyrir viö Jökulsá. Hún
var flugmikil þegar viö komum aö
henni, því hlýindi höfðu gengiö aö
undanförnu. A einum hestinum voru
tveir sængurfatapokar. Höfðu þeir ver-
ið saumaðir úr hvítu segli. Þegar lagt
var út í ána hafði láðst aö klakkbinda
pokana, og er komiö var nær bakkan-
um vestanmegin, flaut annar pokinn af
og barst niöur ána með straumnum.
Ég man enn hvað faöir minn var snar
er yfir kom að hlaupa niður með ánni
©
ekki fengiö fast skiprúm. Þá var betra
aö geta vaknað snemma. Þannig gekk
þaö til í tvær vertíöir. Síöan tók hann
aö fara út á Eyrarbakka og þar réri
hann í 11 vertíöir hjá Nikulási í
Garðbæ. Hann geröi venjulega út tvö
til þrjú skip. Nikulás vildi gera föður
minn að formanni en hann hafði ekki
hug á því. Það mun fljótlega hafa ráðist
þannig með þeim að faðir minn sæi um
fiskinn í landi og réri þá ekki nema
stundum. Hann var svo í vinnu á
Eyrarbakka fram að Jónsmessu.
Á þeim árum sem faðir minn stund-
aöi sjómennsku á Eyrarbakka kynntist
hann mörgum Árnesingum og hann
þóttist skynja aö þar væru ekki eins
mikil landþrengsli og voru í Álftaverinu.
En honum þótti þröngt um sig. Þá voru
og hálfsystkini hans að vaxa upp í
Skálmarbæjarhraunum og þar var
sama sagan; þar vantaði tilfinnanlega
olnbogarými. Þá var allsstaðar orðinn
mikill skortur á jarönæöi í Vestur-
Skaftafellssýslu.
Það mun hafa verið nálægt miöjum
vetri 1899 að faðir minn frétti aö tvær
jaröir væru lausar í Biskupstungum,
Úthlíöin og Fellið. Sér Magnús Helga-
son, síöar skólastjóri, var þá prestur á
Torfastöðum og haföi ráö á byggingu
þessara jaröa.
Faðir minn hélt nú gangandi vestur í
Árnessýslu og upp að Torfastöðum.
Hann ætlaöi sér aö ná í Fellið, en þá
var búiö að byggja það. Sr. Magnús
og grípa pokann, þar sem hann flaut
meö landinu.
Um fjörutíu til fimmtíu árum seinna
kom ég aö Jökulsá með frændum
mínum, sem kunnugir eru við ána. Ég
sagði þeim aö ég skyldi sýna þeim hvar
viö hefðum farið yfir hana. Stóð þaö
heima, þar hafði vaðiö veriö. Þegar
farið var yfir Markarfljót flaut næstum
því yfir hrygginn á kúnum. Það er
tæpast að nútímafólk geti skilið hvað
miklir erfiðleikar fylgdu svona búferla-
flutningum; þaö er alveg eins og
lygasaga. Ég man ekki hvort viö
komum á fimmta eða sjötta degi. En ég
man aö fyrst var komið aö Hruna. Þar
var staðiö lengi viö, og minnisstætt er
mér hversu vel var tekiö á móti okkur
þar. Kona sr. Steindórs, frú Kamilla,
vildi að viö biðum eftir aöfallinu. En
það var gömul trú aö nýr bóndi ætti aö
koma heim meö aöfallinu. Síðustu
nóttina höfðum viö gist í Skeiöháhólti.
Þaöan mun hafa veriö lagt snemma af
stað því um hádegi vorum við komin
upp að Hruna, og mig minnir að
klukkan hafi verið rúmlega fimm þegar
við komum í hlaðið á Berghyl.
Fyrstu árin vorum við í tvíbýli á
Berghyl. Húsaskipan var þannig að viö
fluttum í gamla torfbaðstofu en Skúli
Þorvarðarson, fyrrum alþingismaður,
sem haföi einn þriöja jaröarinnar til
ábúöar, bjó í timburhúsi, sem í voru tvö
herbergi og eldhús og svo var loft yfir.
Við bjuggum í torfbaðstofunni fram til
1921. Þessi baöstofa var vel uppgerö
meö helluþaki. Torfbaðstofur voru
mikið hlýrri en timburhús, sem ekki
voru hituö upp. Sérstaklega var það
áberandi í frostum og hvassri noröan-
átt.
Skúli flutti frá Berghyl 1904 og þá
tók faöir minn alla jöröina og keypti
hana svo 1912 af Kirkjujarðasjóði.
Kaupveröiö var 2230 krónur.
Þegar Skúli fór seldi hann Guð-
mundi Erlendssyni í Skipholti allar
klæöningar innan úr húsinu en faöir
minn fékk svo hússkrokkinn í því
augnamiöi að nota hann sem hey-
hlöðu. Þakiö var orðið lélegt svo hann
reif húsiö eftir eitt ár og byggöi hlöðu
og gat notaö þakið að nýju með
nokkru nýju efni. Þetta var fyrsta
hlaöan sem byggð var á Berghyl.
Foreldrar mínir kunnu strax vel viö
sig á Berghyl og þar fengu þau miklu
rýmra jarðnæði en þau höföu búið við.
í Hraunbæ voru mikil landþrengsli. Þó
létti undir þar, aö talsvert var veitt af
sel, en kaldsamt var aö stunda þá veiöi
og ekki hættulaust. Þá var melkornið
gott búsílag. Slægjur voru nokkuð
góðar á Berghyl en þær voru erfiðar.
Landkostir eru þar góöir og beitiland
víðlent.
Það er óhætt að segja að hross
föður míns vöktu strax eftirtekt fyrir
dugnaö og hæfileika. Hann fór fljótlega
Frh. á bls. 14.