Lesbók Morgunblaðsins - 31.01.1981, Blaðsíða 3

værum sjónlaus og dofin á sál og líkama, ef
viö skynjuöum þetta ekki, þegar viö förum
meö þetta vers.
„/ almáttugri hendl hans
er hagur þessa kalda lands.
Vor vagga, braut, vor byggð og gröf.
Þótt búum við hin ystu höf. “
Þrátt fyrir guöstrú sína, komu fyrir þær
stundir, aö Matthías efaöist um trú sína og
tilveru. Hann var þaö stórmenni aö viður-
kenna þetta, bæöi fyrir sjálfum sér og
öörum. En eftir slíkar erfiöleika- og efa-
stundir, varö trú hans skírari og heilli en
áöur. — Einhver vitur maöur hefur sagt:
„Til þess aö trúa er einnig nauösynlegt að
efast.“
Hin stríöandi öfl efasemdanna og umrót-
iö í sálarlífi Matthíasar áttu ekki einasta
þátt í því aö gera hann aö stórskáldi en
einnig og eigi síöur aö miklum trúmanni. —
Hiö hugljúfa kvæöi hans „Jólin 1891“
bendir eindregiö til þessa, en í tveim
síöustu vísunum kveöur hann svo:
„Ljá mér, fá mér litla fingur þinn,
Ijúfa smábarn, hvar er frelsarinn?
Fyrir hálmstrá herrans jötu frá
hendi ég öllu: lofti, jörðu, sjá.
Lát mig horfa á litlu kertin þfn:
Ijósin gömlu sé ég þarna mín.
Ég er aftur jólaborðið viö,
ég á enn minn gamla sálarfrið. “
Sli'k trúarkennd og birtist í þessum
Ijóðlínum Matthíasar uröum viö áþreifan-
iega vör viö í sjónvarpinu aö kvöldi
jóladags í látiausri en um leiö eftirminni-
legri predikun æösta manns kristni og
kirkju í landinu, er hann sagöi:
„Þaö er styrkur minn, þegar ég stend á
þessum staö, aö ég veit á hvern ég trúi.“
Enginn fer í grafgötur um þaö, hvaö
biskupinn átti viö meö þessum oröum. —
Og hvaö okkur áhrærir, þegar viö erum
stödd í þessu veglega guöshúsi, ættum viö
aö leitast viö aö endurskoöa og hreinsa
hug okkar og gera okkur grein fyrir á hvaö
viö viljum treysta, á hvaö viö viljum trúa, og
biöja um styrk til þess aö sigrast á
efasemdunum. —
Efinn hefur oft þjakaö okkar mestu og
beztu menrt, jafnvel trúarskáldiö mikla og
mesta í allri sögu okkar kristni, Hallgrím
Pétursson, en öll þekkjum viö þetta hans
vers:
„ Víst er ég veikur aö trúa
veiztu það, Jesú bezt,
frá syndum seinna að snúa,
svoddan mig angrar mest.
Þó framast það ég megna
þínum orðum ég vil
treysta og gjarnan gegna.
Gef þú mér náð þar til. “
Er aö undra, þegar viö höfum dæmin um
efa okkar beztu og andríkustu manna, sem
gæddir voru guölegri snilligáfu, þótt viö
margir veiklundaöir nútímamenn, sem lif-
um á miklum óróa- og umbyltingartímum,
umróti, sem fer nú eins og logi yfir akur,
ekki aöeins hér á landi heldur og um
gjörvalla heimsbyggöina, þótt augu okkar
séu stundum haldin svo aö alsjáandi sjáum
viö ekki, — og efinn sæki okkur heim? —
Öld sú, sem viö lifum á, hefur verið mikil
efnishyggjuöld. — Efnishyggjunni óx mjög
fiskur um hrygg um 1880. Fór hún mjög
vaxandi upp úr aldamótum og náöi há-
marki milli heimsstyrjaldanna tveggja,
einkum þó seinasta áratugínn fyrir heims-
styrjöldina síöari. — Voru þeir ekki ýkja
margir vísindamennirnir þá, sem þoröu aö
halda því fram, aö tilviljunin ein heföi ekki
ráöiö því aö líf kviknaöi á okkar jörö.
Kjörorðin: „Vísindi og trú eiga ekki sam-
leiö“ voru svo til allsráöandi á þessum
tíma.
í heimsstyrjöldinni síöari og fljótlega eftir
hana, varð mikil breyting á þessu sviöi. Og
nú er svo komiö, aö þeir eru sárafáir,
vísindamennirnir, í hinum vestræna heimi,
sem halda því í alvöru fram, aö trú og
vísindi eigi ekki samleið og geti ekki fariö
saman í vissum skilningi. Ýmsar ástæður
lágu til þessarar stefnubreytingar, m.a.
þær tvær, aö tveir virtir og heimsþekktir
raunvísindamenn, franski eðlis- og líffræö-
ingurinn, Lecomte du Nouys, og Albert
Einstein, höfundur afstæöiskenningarinn-
ar, víluöu ekki fyrir sér aö lýsa yfir
opinberlega jákvæöri afstööu sinni til
trúarinnar og persónulegs Guös, sem
stæöi aö baki allri þróuninni og framvindu
lífsins hér á jörö. — Dr. du Noiiys gaf út
bók sína, „Human Destiny” í New York, í
febrúar 1947. — Bók þessi kom út í
íslenzkri þýöingu Jakobs Kristinssonar
1951 undir heitinu „Stefnumark mann-
kyns“.
Robert A. Millikon, einn úr flokki
ágætustu eölisfræöinga heimsins, kemst
t.d. svo aö oröi um bókina, aö hún sé rituö
af svo „djúpum skilningi og glöggri innsýn,
aö ekki sé hægt aö vænta þess, aö önnur
eins bók komi út, nema einu sinni eöa
tvisvar á öld“. Margir aörir vísindamenn og
heimspekingar tóku í sama streng. —
Frægt varö þaö og flaug um allar jarðir,
heimshornanna á milli, áriö 1950, þegar
Albert Einstein, kunnasti vísindamaöur
aldarinnar og sá sem hefir valdiö alda-
hvörfum í raunvísindum, t.d. meö afstæðis-
kenningu sinni og frumeindakönnun, birti
almenningi afstööu sína til trúarinnar og
trúarlífs. Þar segir hann m.a. svo, í þýöingu
Gunnars Árnasonar frá Skútustööum:
„Sú algenga skoóun, aö ég sé
guðleysingi aö lífsskoðun er hreinn
og skær misskilningur ... Ég trúi
þvert á móti á persónulegan Guö og
get meö góöri samvizku fullyrt, aö
ég hef aldrei nokkra einustu stund á
ævinni aöhyllzt guölausa lífsskoöun.
Strax þegar ég var ungur stúdent,
hafnaöi ég þeirri vísindastefnu, sem
ríkti um 1880, og mér virðist hvort
heldur skoöanir Darwins eða þeirra
Haeckels og Huxleys og ýmissa
annarra vera algerlega úreltar.
Menn verða aö gera sér Ijóst, aö
stööugt miðar fram á leið, ekki
aðeins í tækninni, heldur líka á
vísindasviöinu og ekki sízt aö því er
varðar náttúruvísindi. Og óhætt er
aö fullyröa um flesta fulltrúa sannra
vísinda, aö þeir eru sammála um
það, að vísindin séu ekki fjandsam-
leg trúarbrögöunum. Aö sjálfsögöu
eru þó til enn nokkrir kreddubundnir
vísindamenn, er þramma enn sama
vítahringinn og menn gerðu um
1880. Sjálfur er ég sannfæröur um
aö ef trúarbragöanna hefði ekki
notiö viö, mundi mannkyniö enn í
dag vera á villimannastiginu. “ —
Þetta sagði Albert Einstein á því herrans
ári 1950 og vakti þaö aö vonum geysimikla
athygli, ekki einungis meöal vísindamanna
heldur og einnig meðal fjölda fólks, sem
lætur sig andleg mál einhverju varöa.
Á millistríösárunum drógu margir rithöf-
undar margir rithöfundar og skáld dám af
vísindamönnum efnishyggjunnar, and-
mæltu kristindóminum og afneituöu tilveru
Guös. — Nýjar þjóðmálastefnur komust þá
fyrir vindinn og höföu sumar Guösafneitun
á stefnuskrá sinni, a.m.k. ein þeirra taldi
Guöstrú vera sem ópíumverkun á fólkiö.
Margir góöir rithöfundar hérlendis og
skáld létu ekki draga sig í dilk efnishyggju-
manna. Má þar m.a. nefna Stefán frá
Hvítadal, Davíö frá Fagraskógi, Einar
Benediktsson o.m.fl. — Þeir þrír, sem hér
eru nefndir, skiluöu okkur og óbornum
kynslóöum ómetanlegum arfi dýrmætra
Ijóöa, sem lifa munu meöan tungan er
töluö. — Allir voru þeir miklir guöshyggju-
menn og einlægir trúmenn. Hver þeirra á
aö minnsta kosti tvo sálma í sálmabókinni
okkar, sem viö þekkjum vel: sálmana nr. 2
og nr. 70 í gömlu sálmabókinni, — „Þú
mikli eiiífi andi“ og „Gleð þig særöa sál“,
báðir eftir Davíö Stefánsson, og sálmana
nr. 169 og 174: „Nú Ijómar merki: Lífsins
kross“ og „Ég kveiki á kertum mínum",
eftir Stefán frá Hvítadal og sálma Einars
Benediktssonar nr. 447 og 457, „Hvað
bindur vorn hug viö heimsins glaum“ og
„Vor ævi stuttrar stundar".
í sálmum þessum fer saman snjallt
tungutak, andríki og sterk Guöstrú. —
Einar Benediktsson var maður mikilla
örlaga. Líf hans allt var sem á hverfanda
Framhald á bls. 15
r

Jón úr Vör:
MORGUNVERK
Þótt fuglarnir þagni
og ég sjái ekki lengur
út úr augum
heyri ég sem í svefni
skelli bátanna.
Ég geng út.
Á meöan ég geri
mín fornu morgunverk
upp viö minn gamla vegg,
þykist ég vera
aö gá til veöurs,
hnusa,
en ég finn enga iykt.
Ungu stúikurnar
ganga framhjá
í hreistruöum vinnuklæöum
og hlæja.
Ég segi:
Skyldu bátar mínir
róa í dag?
segi ég.
HREPPSTJORINN
Ekki man ég þaö sjálfur,
sagöi fóstri minn.
En móöir mín sagöi mér
aö það heföi veriö
sín bitrasta stund
þegar valdsmaöurinn
hreif mig grátandi
úr fangi hennar
og fól mig vandalausum
til uppeldis.
Þegar ég var unglingur
var ég ásamt öörum pilti
látinn taka gröf
í garöinum aö Brjánslæk
á Baröaströnd.
Þegar viö vorum aö komast
í hæfilega dýpt
varö fyrir okkur
spýtnamosk,
sem varla þoldi snertingu.
Þó mátti sjá
aö þetta haföi veriö kista
rekin saman meö trénöglum.
En þegar ég beygöi mig
og lyfti fjalabrotunum
var þar hvorki bein eða hár,
ekkert nema Ijóst dust,
sem ekki þoldi andardrátt okkar,
heldur var eins og ryki
úr sverðinum
líkt og aö honum væri borinn
ósýnilegur logi.
Oft hef ég spurt:
Skyldi þetta
einu sinni hafa veriö
hreppstjóri?