Lesbók Morgunblaðsins - 31.01.1981, Blaðsíða 5

„Éfl er eindregiö á móti því að
sögupersónur hugsi... Það
kentur ekki til mála hjá mér
eins og ég sá hjá góðum
höfundi, aö maður var að
hugsa uppá tvær blaðsíður á
meðan hann var að detta útúr
árabáti.“
„Elskan mín góöa. Það var bæði
miklu meira og betra. Með þá hlið
togaralífsins er kurteislega fariö í Gríms
sögu; varla hægt að gera þaö herkell-
íngarlegra. Það var stríð, mannekla í
Bretlandi og útivistin á togurunum löng.
Annars skiptist mannskapurinn í tvö
horn hvaö þetta snerti; þeir kvæntu létu
vændiskonurnar eiga sig. Ég man ekki
eftir einni einustu undantekningu í því
sambandi.
Það var auðvitaö misjafnt hvað þeir
einhleypu geröu. Sumir voru drjúgir í
sókninni á þau mið, — ég var þó aldrei
þar á meöal, þó ég væri þá ókvæntur.
Einhverra hluta vegna gat ég aldrei fellt
mig viö gleðikonur."
„Þær hafa komið illa við Ljós-
víkinginn?“
„Ætli það ekki. Mér þótti þær sóða-
legar og þetta var allt svo nöturlegt eins
og þaö er sjálfsagt í þeim bransa enn í
dag. En menn báru saman bækur sínar
og þá komst maður aö raun um
ýmislegt, sem kannski þykir ótrúlegt.
Hún er til dæmis dagsönn sagan af
ekkjunni, móður barnanna, sem drýgði
tekjur sínar á þennan hátt. Ég, hef
haldgóðar heimildir fyrir henni. Það var
eins og segir í bókinni; strákurinn var
lamaður og börnin vissu alveg hvaö
fram fór, þegar móðir þeirra fór með
sjómenn uppá loft.
En þaö var mesta furöa hvað menn
sluppu viö kynsjúkdóma á stríðsárun-
um, enda voru þeir vel fjáðir og höfðu
vit á aö láta lægsta klassann eiga sig.“
„Eiginlega kemst maður aldrei
á snoðir um þaö viö lestur
bókarinnar, hvaö fram fer í
kollinum á trollaraskáldinu;
hvað hann hugsar og þar af
leiðandi fær maður kannski
litla hugmynd um skoðanir
hans.“
„Já, má ég skýra þetta dálítiö. Ég er
eindregið á móti því aö sögupersónur
hugsi. Þær gera eitthvað og segja
eitthvað, en ég á erfitt meö aö láta þær
hugsa. Það kemur ekki til mála hjá mér
eins og ég sá hjá góðum höfundi, aö
maöur var aö hugsa uppá tvær
blaösíöur á meðan hann var aö detta
útúr árabáti.
Ég kannast ekkert við hugleiðíngar
hjá sjómönnum eins og þeim, sem hér
segir frá. Þeirra viöbrögö liggja í
undirmeðvitundinni, — og þar höfum
viö muninn á góðum og vondum
sjómönnum, aö þeir góöu bregöast viö
ósjálfrátt og hafa rétt viðbrögð í sér.“
„Þú ert ekki smeykur við að
rjúfa það hefðbundna skáld-
söguform meö upptalningí á
staðreyndum um togarasjó-
mennsku á stríðsárunum. Ertu
viss um að þessi aðferö sé
góð?“
„Nei, en ég valdi hana samt vegna
þess að ég vildi vera öruggur um, aö
sjósóknarsagan væri brúkleg heimild og
ekki bara skáldsaga. Segja má aö með
þessu hafi ég fórnað hluta af skáldsög-
unni, vitandi vits. í þessu sambandi
dugar aö minna á aðferö þeirra, sem
rituöu íslendingasögur; þær eru mín
fyrirmynd. Og ég mun aldrei hvika frá aö
blanda saman heimildum og skáld-
skap.“
„Voru þessir togarajaskar for-
lagatrúar?“
„Já, ég held þeir hafi orðið að vera
þaö kallagreyin. Þótt skip væru að fara
niöur á næstu öldu í fárviörum, man ég
ekki til þess að neinn teldi sér hætt, eða
menn létu í Ijósi ótta við aðsteðjandi
hættu. Þessir stríðstogarar voru oft
ryðkláfar, um 300 lestir og helmingi
minni en nýsköpunartogararnir sem
komu eftir stríðið. Og aðbúðin á þessum
gömlu kláfum var miklu verri og ósam-
bærileg viö það sem síöar hefur orðið.
Ég man eftir togurum á stríðsárunum,
sem voru svo sundur ryðgaðir, að ekki
var heilt band stjórnborösmegin frá
forgálga og framí stafn, — og auk þess
farin mörg bönd bakbo'-ðsmegin. Þegar
svo var komið dúaði öll hliöin inn, þegar
skipiö hjó í öldu. Súöin hékk þó saman
af gömlum vana og stundum var veriö
að lappa uppá þetta.
Sjómenn sýndu samt engin merki
þess, aö þeir væru óttaslegnir við þetta,
utan einn eöa tveir, sem ég man eftir og
sýndu þaö alveg. Hinsvegar fóru margir
í land; þó kannski oftar fyrir þreytu
sakir."
Voru svona skip dauðagildr-
ur?“
„Þótt merkilegt megi viröast, vitum
við ekki til þess að skip hafi dottiö í
sundur af þessum sökum og farizt
vegna þess. Þau fórust af vondri
hleðslu."
„Hvort voru menn hræddari
við kafbátana eða tundurdufl-
in?“
„Ég held aö menn hafi veriö öllu
smeykari við tundurduflin; það stóö
flestum stuggur af þeim. Annars bland-
aðist þetta allt saman: Duflin, kafbát-
arnir, flugvélar og veður.“
„Og við þesskonar hroðalegar
og lífshættulegar aðstæður
fórst þú að stinga niður
penna.“
„Ekki bar á ööru. Upphaf þess var
grein um sjósókn í Bolungavík, sem
birtist í Skutli, líklega 1943; Hannibal
var ritstjóri þá.
Á togaraárunum skrifaöi ég sjó-
mannasögu og fór meö hana ófullgerða
til Sigurðar Guðmundssonar ritstjóra á
Þjóöviljanum, sem var ágætur maöur.
Hann sagði, að ég yrði Jack London
þessa lands og ekki líkaöi mér þaö
allskostar; hafði alltaf þótt Jack London
hroövirkur þótt snjall væri. En ég man
ekki lengur hvaö varö um söguna; hvort
hún kom undir dulnefni í Þjóðviljanum."
„Þú varst hallur undir komma
á þessum árum.“
„Já, og þó voru farnar að renna á mig
tvær grímur. Efinn hófst meö Finn-
landsstyrjöldinni haustið '39. En grein í
Readers Digest eftir einhvern Reeves
haföi líka áhrif á mig. Þar var sýnt framá
með rökum, sem mér uröu hugstæð, að
rússneski kommúnisminn væri orðinn
þjóðernisstefna.
Það olli mér áhyggjum. Þjóðernis-
stefna fannst manni aö væri frekar í ætt
við nasisma og við sem höfðum verið að
hugsa um einn heim, — okkur'hugnað-
ist ekki að þessu. Ætli minni vinstri
sannfæringu hafi svo ekki lokiö til fulls
viö lestur bókarinnar The God That
Failed — Guðinn sem brást — og hefur
verið þýdd. Aö þeim lestri loknum, var
ég fyllilega búinn að átta mig á því, hvað
hafði gerzt."
„Og allt í einu er hinn skrif-
andi togarasjómaður orðinn
bóksali á Akureyri. Undarleg
eru örlögin11.
„Ekki er frítt við þaö. Sú saga gekk
þannig til, aö ég var búinn með
Stýrimannaskólann voriö 1945 og feng-
inn til aö fara stýrimaöur á skip norður
til Akureyrar. í þeirri ferð komst ég næst
því að drepa mig á sjó; við fengum
aftakaveður, en þaö er önnur saga.
Ég var búinn að ráöa mig á síld um
sumariö. En nú var ég sem sagt kominn
til Akureyrar meö skipið og mál að gera
sér glaöan dag eftir volkið. Þá var þar
einhversstaðar ofan við bæinn
skemmtistaður, kallaður Naustaborgir,
og er ekki að orðlengja, aö þangað fór
ég á ball. Allt í kring um þennan staö var
kargaþýfi og aö ballinu loknu lenti ég í
slagsmálum. Þá gerðist það í helvítis
þúfunum, að undan mér snerust bæði
hnén — enda höfðu þau áður látið sig í
slíkum stórræðum.
Vegna þess arna varð ég innlyksa á
Akureyri; lá þar bakk um tíma og missti
af síldarplássinu. En þess í stað fann ég
mér konu, sem ári fyrr hafði stofnað
bókabúö, og þaö varö til þess aö ég rak
Bókabúð Rikku í 16 ár.
Þessa konu missti ég eftir nokkurra
ára sambúð, en fann mér þá aöra, sem
vonandi endist mér, hún er það mikið
yngri en ég. Norðlenzkar konur eru
bæði fallegar og skemmtilegar, eins og
reyndar allar konur. Kona reynist eins
og maðurinn býr að henni.
Ég var svo nærri því aö verða
menningarviti á Akureyri, aö ég var
kominn í nefnd, sem átti aö sjá um að
kaupa listaverk handa bænum. Til