Lesbók Morgunblaðsins - 31.01.1981, Blaðsíða 4

Stmtol cié ASGEIR JAKOm/t
„Til hamingju Ásgeir minn, —
þú ert orðinn skáldsagnahöf-
undur eins og allir hinir. Og
þótt þú trúir því kannski ekki,
þá las ég Gríms sögu trollara-
skálds um jólin. Er Grímur þitt
eigið hugarfóstur, eöa var hann
til; — þetta merkilega sambland
af Ólafi Kárasyni Ljósvíking,
garpinum Þorgeiri Hávarssyni
og spéfuglinum Móra?
„Jú, Grímur var til og reyndar allar
persónur, sem fyrir koma í sögunni.
Aftur á móti held ég aö Grímur hafi ekki
veriö mjög kunnur maöur á flotanum á
sinni tíð.“
„Er Grímur trollaraskáld
kannski þú sjálfur?“
„Ætli þaö sé ekki óhætt að segja, aö
ég hafi einkum haft sjálfan mig í huga.
Ég var svona eins og Grímur; fínbyggö-
ur unglingur, tággrannur, — enda
berklaveikur framundir fermingu. Þess
vegna varö Ljósvíkingurinn í mér alveg
ofaná í æsku; þá var ég draumlyndur og
frámunalega utan við mig, — mælti ekki
orö fyrr en ég var 6 ára og fór aö ganga
7 ára.
En seinna fann ég tunguna, þaö kom
allt til skila, þótt síöar væri.
Þaö er satt; ég lifði mikið í allskyns
dagdraumum á bernsku- og unglingsár-
um mínum í Bolungavík. Þaö voru
berklar og draumar. En strax og ég
komst uppúr berklunum um 12 ára
aldur, fór ég aö hneigjast til áfloga og
uppúr því fór Þorgeir Hávarsson aö gera
vart viö sig, — og fyrir alvöru eftir aö ég
byrjaöi á sjó 15 ára eins og ég átti ættir
til. Ljósvíkingurinn geröi aftur á móti
lítiö vart við sig á sjó, enda réöi hann
fyrir öllum mínum aumingjaskap og átti
ekkert erindi um borð.
Sá raunverulegi Ljósvíkingur, Magnús
Hjaltason, skáldið á Þröm, var um tíma
í Bolungavík, en þó meir í Skálavík, og
barst illa af. Hann haföi ekki í sér
Þorgeirinn, það var nú meinið. Hann var
ekki notandi til sjóróöra . ..“
„En Ásgeir Jakobsson, laus
við berkla og orðinn maður
með mönnum á sjó í Bolunga-
vík og þar að auki uppfullur af
Þorgeiri Hávarssyni, hlýtur að
hafa verið hinn mesti garpur?“
„Nei, ekki beint. Ekki garpur, en
sæmilega vel aö manni og kjarkaöur.
Sjóhræösla vissi ég ekki hvaö var fyrr
en síðast í stríöinu.
Þaö var þó ef til vill meira togstreita
— innri togstreita — ég fann það þegar
ég kom út úr Stýrimannaskólanum, aö
ég var ekki yfirmannsefni. Ég var ekki
nógu ákveðinn og ekki nógu snarráöur.
Heldur ekki nógu athugull. Þegar ég
uppgötvaði þennan beizka sannleika,
þá lá klárt fyrir, aö engin framtíö var
fyrir mig á sjó.
Raunar hafði ég alltaf veriö allra
manna ólíklegastur til aö verða sjómaö-
ur; ég hafði bara lent þar. Sumpart var
þaö vegna þess að sjómennska var dáö
á þessum árum og karlmennska var
uppistaöan í lífinu. Viö unglingarnir í
Bolungavík áttum naumast aðra hug-
sjón en aö veröa karlmenni og sjósókn-
arar.“
„En hvenær kemur Móri til
sögunnar?"
„Hann hefur alltaf verið til staöar; þaö
hefur alltaf veriö í mér prakkaraskapur,
— en frekar græskulaus. Ég man, aö
eitt sinn braut ég rúðu og varö mikið
um. En mesti glæpur ævi minnar var sá,
þegar ég stal súkkulaöi frá prestinum í
Bolungavík.
Ég var nýstaðinn uppúr veikindum og
séra Páll bauð okkur heim nokkrum
krökkum. Mér varö á að stinga nokkrum
súkkulaðimolum í vasann svo lítið bar á
— og hver veit nema ég hafi mátt þaö.
En af mínu náttúrlega verklagi, stakk ég
súkkulaðimolunum í hægri vasann og
hélt utanum þá. Svo lauk þessari
heimsókn og þegar aö því kom aö
kveöja prestinn, var hægri höndin öll
löðrandi í súkkulaöi. Ég held aö séra
Páll hafi kímt, en mér leið svo illa, að ég
var hugsjúkur í margar vikur og átti
varla eins bágt í óveðrunum vestur á
Hala.“
„Hvernig var Móri til sjós?“
„Hann var einstaklega vel liöinn fyrir
léttlyndi sitt. Alltaf lá vel á Móra og hann
var til í tuskið og tók sig ekki eins
hátíðlega og garpurinn Þorgeir. En ég
var auðvitað engin hetja; þjáðist bara af
hetjuhugsjón. í þá daga var Skarphéö-
inn minn maður og er reyndar enn í dag.
Meinið var samt, aö ég var enginn
Skarphéðinn í mér; heföi aldrei getað
stokkiö milli höfuöísa og þaðan af síöur
klofiö mann í herðar niöur.“
„En hvergi deigur samt og kominn á
togara áður en langt um leið?“
„Nei, það var ekki fyrr en 1939, þá
orðinn alvanur bátasjómaöur. En þaö
var meö mig eins og marga bátasjó-
menn, að viö áttum aldrei alveg heima á
togurunum. En svona fór þetta nú samt,
að maður var kominn á togara í
stríðsbyrjun og þar var svamlað öll
stríösárin."
„Þeir hafa verið til þessir
togarar, sem þú nefnir í
Gríms sögu: Tunnu-Jarpur,
Kynbomban og Dauðinn á
hnjánum?“
„Þeir voru ekki kallaðir þessum
nöfnum; þau eru tilbúin í sögunni, en ég
hef fyrirmyndir af þeim öllum eins og
persónum sögunnar.“
„Einn atburöur sögunnar er
sérlega nöturlegur og mis-
kunnarlaus: Stúdentinn, auga-
steinninn hennar ömmu sinn-
ar, sem sendur var til að lesa
af logginu og fór fyrir borð.
Átti það sér stað með þessum
hætti?“
„Þarna er málum nokkuö blandaö.
Upphaflega átti þessi frásögn aö verða
uppistaða bókarinnar og átti sú saga aö
heita Réttlætishandleggurinn. Hug-
myndin byggir á þeirri alkunnu staö-
reynd úr mannlífinu, aö það sem gert er
af hjálpsemi, snýst í höndum okkar og
veldur ógæfu.
Þegar ég hóf aö rita þessa bók fyrir
mörgum árum, átti þessi atburöur aö
vera burðarásinn og sagan aö snúast
um hann. En í stað þess aö snúast um
hann, snerist mín eigin skoðun og mér
varö ofar í huga aö koma til skila
sókninni á stríðsárunum. Raunar gat
þessi sögupartur passað inní þá lýsingu
og þannig nota ég hann.“
„Varstu eins góður hausari og
Grímur trollaraskáld?"
„Mjög ámóta. Ég gafst aldrei upp, en
var samt enginn fyrirmyndarhausari;
frekar seigur þó. Þegar ég var búinn aö
koma mér fyrir í hausingakassanum, þá
gat ég látiö hendurnar ganga án þess
aö hreyfa mig aö ööru leyti — og án
þess aö hugsa.“
„Var þaö þýöingarmikið aö
þurfa ekki aö hugsa?“
„Já, fyrir mig — því ég réöi aldrei viö
þá hugsun, sem þarf aö viöhafa um
borö í togara. Mín heilastarfsemi hefur
alltaf gengiö hægt: Langsomt men
sikkert. Ennþá er ég svo tvíráður, aö
göngulagiö er tæpast sjálfrátt og varla
aö ég gangi eins frá degi til dags.
Stundum er ég smástígur; stundum
finnst mér ég of innskeifur, — og aldrei
get ég skrifað nafnið mitt í tvö skipti svo
eins veröi. Líklega er ég ómótaður
maöur enn í dag, þótt kominn sé yfir
sextugt. nema hvaö ég hef náö einhverri
festu í hafragrautargerð. Þar er ég
nokkuö öruggur og geng aö verkinu
meö myndugleik: Læt tvær könnur af
vatni í pott, eina teskeið af salti, þrjár
sleifar af grjónum og það passar viö
pottinn, sem ég hef; þaö sýöur aldrei
uppúr honum.
En þetta er líka mín einasta matseld."
„Þú ert nú samt heímavinnandi
húsmóðir og ættir auðvitaö að
hafa kvöldmatinn standandi á
borðinu, þegar konan þín
kemur heim úr vinnunni?“
„Jú, ég er heima, rétt er þaö, en öllu
fremur óvinnandi en aö hægt sé aö kalla
mig húsmóöur. Samt kemur fyrir að ég
skoli af diski og ævinlega af grautar-
disknum. Og skrifaöu það sem heimild
um Ásgeir Jakobsson, aö ég boröa
aðeins af grænum diski, — get þó
borðaö af bláum ef í hart fer.“
„Var svona mikið kvennafar á
ykkur í hafnarbæjunum í Eng-
landi á stríösárunum eins og
fram kemur í Gríms sögu;
þetta snýst allt um uppáferðir
í bókinni, þegar komiö er í
erlenda höfn?“