Lesbók Morgunblaðsins - 31.01.1981, Síða 7

Halldór Vilhjálmsson:
A róli
um Varsjá
og Gdansk
Pólverjar eiga ítalanum Bernardo
Bellotto meira aö þakka en nokkrum
öörum listamanni í sögu Póllands. Á efri
árum sínum skóp Bellotto aöal listaverk
sitt, en þaö eru hinar frægu útiitsteikn-
ingar hans af öllum helztu byggingum í
gamla miöbænum — Stare miasto —
og tillögur hans aö skipulagi Varsjár-
borgar, sem fylgt var næstum nákvæm-
jega á árunum 1770 fram til um 1785.
Bernardo Bellotto dváidist SlðUStú ævi-
ár sín í pólsku höfuöborginni og var
hirömáiari Stanislás konungs Poniat-
owskís. Bellotto, þessi mikli listræni
velgjöröarmaöur Varsjár, andaöist þar í
borg áriö 1780 eða fyrir réttum 200
árum.
Auk fjölda annarra gamalla heimilda,
notuöu Pólverjar á sínum tíma teikn-
viö aö endurreisa eöa annast viöhald
verömætra, sögufrægra húsa.
Gamli bærinn — Stare miasto — í
Varsjá hefur nú á dögum á sér ferskt og
fágaö yfirbragð eins og endranær eftir
aö endurreisn hans lauk fyrir um 20
árum. Þessi borgarhluti — stolt Varsjár-
búa — verkar á mann eins og fallegt
myndverk frá 18. öld, þar sem heilt safn
af síðbarokk byggingum ber fyrir augu.
En þarna getur, vel aö merkja, einnig aö
lita tyrsíu uíTiHlSríí; K!25?!sisma á stöku
staö.
Ef til vill mætti þó setja þaö út á
þessa fallegu og stílhreinu mynd, sem
blasir viö í Stare miasto, aö þessi gamli
miðbær Varsjár hefur á sér einhvern
„safn-blæ“. Þaö er eins og þessi
borgarhluti hafi ekki alveg fullt notagildi
Plac Zamkowy, torg i gamla miAbænum í Varsjá með minnísmerki um Sigismund III
Póllandskonung
Stare miasto — Gamla markaðstorgið. Varsjárbúar eru með réttu stoltir af hinum endurreistu sögufrægu byggingum í gamla
miðbænum.
ingar og skipulagsuppdrætti Bellottos til
þess aö fara eftir viö endurreisn gamla
miöbæjarins úr rústum eftir hina gífur-
legu eyðileggingu, sem unnin var í
Varsjá í seinni heimsstyrjöldinni.
Allt frá því aö Pólverjar hófust handa
viö aö endurreisa öll þessi fögru og
sögulega sérstæðu hús, sem nú prýða
Stare miasto aftur, hefur víöa um lönd
farið alveg einstakt orö af kunnáttu og
færni pólskra listamanna, arkitekta og
handverksmánua meiri háttar viö-
gerðir og endurreisn frægra stiioygy-
inga. Pólskum sérfræöingum hefur því
oftsinnis veriö faliö það verkefni í öðrum
lönduiM 2* .h'áloa meö ráöum og dáö
lengur fyrir borbarbúa. Litlar sérverzlan-
ir, kaffihús, minjagripaverzlanir og mat-
staðir eru aö vísu í svo til hverju húsi á
þessum slóðum, en lífiö í þessum gömlu
götum einkennist um of af stóreygöum
feröamönnum, sem þramma hálf átta-
villtir fram og aftur milli minjagripabúö-
anna. Af venjulegu hversdagslífi borgar-
búa sést hins vegar harla lítiö í þessum
hluta Varsjár.
En strax og komiö er út úr þröngum
og heldur dauflegum strætum Bellottos
í gamla miðbænum og haldiö út á
breiðgötur pö;,T!.r Vars)ár- sem byflflö
var á seinni hluta 19. aldar og a iy.T.*
hluta 20. aldar, þá gjörbreytist myndin:
þarna iðar allt af lífi og athafnasemi;
maöur nýtur þess aö ganga í mestu
rólegheitum frá konungshöllinni viö Plac
Zamkowy — en þaö er rétt nýlokið viö
aö endurreisa hana — og út aö húsi
Vísindaakademíunnar pólsku. Þessi
gata er ein af aöal lífæöum borgarinnar,
sneisafull af gangandi og akandi vegfar-
endum eins og breiö, lifandi móöa, sem
sígur heldur rólega áfram en myndar þó
iöuköst hér og þar. Á akreinunum ber
mest á bifreiöum af gerðinni Polski-Fiat;
litlir bílar, sem ekiö er fremur hægt og af
gætni. Hraöinn í bílaumferðinni er
iafnvel minni en hér í Reykjavík.
' Þessi May,»:::!? Varsjárborgar er
sannarlega allrar athygli verö, líka í
samanburöi viö Stare miasto: út úr
hinum margvíslegu byggingum viö
þessa breiðgötu má lesa fjölmarga
breytilega borgardrauma Varsjár frá
ýmsum tímaskeiöum borgarinnar.
Þarna sjást svipmiklar barokk bygg-
ingar, allmörg stæðileg hús bera klass-
isískan stíi, og inn á milli hafa veriö reist
nýtízku stórhýsi, vel hönnuö og vönduö
aö gerð. Saman komnar þarna viö eina
götu eöa tvær sóma þessar stíltegundir
sér hið bezta, og hefur Pólverjum tekizt
prýöilega aö skapa lifandi hópmynd
húsa. Mér býöur svo hugur um, aö
einmitt hér megi finna hiö eiginlega
hjarta Varsjár slá; fyrir augu ber ekki
aöeins menningu og sögu — heldur
finnst hér einnig sjálfur andblær líöandi
stundar: nútíminn.
Á þessum sloðum í Varsjá fær maöur
glögglega skiliö, aö meö því að endur-
reisa Varsjá og aörar borgir landsins í
sínum sögulega búningi fornra hefða,
hafi Pólverjar viljaö undirstrika og
endurlífga menningarlegt sjálfstæöi
Póllands og þjóöernisvitund sína. Hér í
ólgandi götulífi Varsjár skilst einnig
viöleitni Pólverja að breyta þessu mikla
heföbundna landbúnaöarlandi í nýtízku
iðnríki, sama hvaö þaö kunni aö kosta.
Sama hve hátt þurfi að spenna bogann
til aö ná því marki.
í Gdansk virðist hiö sama vera uppi á
teningnum. Pólsk þjóðarvitund hefur
framar öllu veriö lögö til grundvailar og
veriö driffjöörin viö endurreisn gamla
borgarhlutans, en allt þaö, sem minnti á
fyrrum þýzka borgarmenningu hefur
ýmist verið huiiö eöa afmáö. Viö
uppbygingu þessara 18. og 19. aldar
húsa hefur í Gdansk í hvívetna veriö
lögö mikil alúö og nákvæmni. Ef til vill
Framhald á hls 15
©