Lesbók Morgunblaðsins - 12.09.1981, Blaðsíða 8

Milli Lamb
og Lyngbei
Sr. Gísli Brynjólfsson
skrifar um æskustöövar sínar í Skí
Sundskálavígslan 1909.
Hér stóð Skildinganeskot — Klapparhjallurinn.
Áöur en Þormóðsstöðum var skipt úr
Skildinganeslandi voru landamerkin viö
Lambhól. Það fyrsta, sem við athugum á
göngu okkar austur eftir Skildinganes-
fjörunni við Skerjafjörö, er lítil bogmynd-
uö vík þar sem Ungmennafélag Reykja-
víkur reisti Sundskála sinn áriö 1909. í
samtíma heimildum (ísafold) segir, aö
eigendur Skildinganess hafi látiö ÚR fá
'/2 dagsláttu ókeypis land undir skálann,
en félagar reistu hann og lögðu veg aö
honum í þegnskylduvinnu. Þegar skálinn
var vígöur, 1. ágúst 1909, hélt Hannes
Hafstein hvatningarræöu þar sem hann
lýsti mannvirkinu og fór lofsorðum um
þá, sem þarna stóöu svo fagurlega aö
fórnfúsu framtíðarverki. Þaö mundi
vissulega verða mörgum til ánægju,
hollustu og heilsubótar. Sundskálinn
bæri ótvíræðan vott um hiö vaknandi
„sportslíf" hjá hinni ungu, uppvaxandi
kynslóö og væri sýnilegur vottur um
framkvæmd og dáö, sem þessi nýja
stefna vekur. —
Tekiö er fram í blööum frá þessum
tíma (Ingólfur), aö þótt UMFR hafi
gengist fyrir skálageröinni, sé hann ekki
eign þess heldur Sundfélagsins Grettis.
Umsjónarmaöur skálans var Páll Erl-
ingsson sundkennari. Aögangseyrir: 10
aurar fyrir fullorðna og 5 aurar fyrir börn.
Viö skálavígsluna var sungiö kvæöi
eftir G.M. (Jón Trausta);
Nú er hæli vort byggt — nú er hreystinni tryggt
ytir höfuð sér þak, gegnum æskunnar stríö.
Það ber gullaldarbrag, sem vér gerum i dag
og vér gefum þér ávöxtinn komandí tið.
Þar sem fólkið er hraust — er það hugarvílslaust
þar á heimurinn gnægð, þar er hvarvetna byr.
Því er búð þessi reist, þetta bandalag treyst,
að sú blessunaröld megi koma því fyr.
Þegar ræöuhöldum var lokið og
vígsluljóö sungiö var þreytt kapþsund í
þrem flokkum og þótti góö skemmtun.
Ungar konur í þverröndóttum sundbol-
um, sem náöu niður undir hné stungu
sér í „karlmennskukalt“ fang Skerja-
fjaröar eins og segir í vígsluljóöinu.
„Áöur var varla taliö sæmilegt, aö
stúlkur syntu í augsýn karlmanna," segir
í Minningarriti UMFÍ.
Vissulega varö Hannesi Hafstein aö
trú sinni. Um margra ára skeið var
sundskálinn viö Skerjafjörö tíösóttur af
ungmennafélagsæskunni, sem stundaði
þar sjóböð og sund til þess aö heilbrigö
sál ætti hraustan líkama til aö búa í. Og
þaö voru fleiri, sem stunduðu sjóinn í
sama tilgangi þarna suðurfrá. Danskur
fatakaupmaöur í Austurstræti — Henn-
ingsen mun hann hafa heitið — fékk aö
setja niður pínulítinn skúr á kambinum
ofan viö sundskálavíkina, sem hann
notaöi til aö fara „úr og í“, þegar hann
kom til aö fá sér hressingarsjóbað í
Skerjafiröinum, sem hann gerði allt aö
því daglega á sumrin.
En nú er Sundskálavíkin næstum
horfin eins og svo margt annaö frá því
sem var í gamla daga. Miklu af stórgrýti
hefur veriö ekiö í hana, efalaust til varnar
landbroti — og úfin uröin hylur fínlegan
sandinn þar sem fyrrum var baöströnd
Reykvíkinga.
Austan við víkina var vesturbæjarvör-
in og sjóhús ofan viö hana. — A þeim
slóöum standa nú húsin viö Gnitavog.
Gunnsteinn í Vesturbænum haföi veriö
skútuskipstjóri og sjósóknin var stunduö
þaðan á vertíðum og vorin. — Vestur-
bæjartúniö var allt vestan viö bæinn,
slétt og grasgefið. Gegnum þaö lá
sjávargatan. Viö hana stóðu peningshús,
fjós og hlaöa, en noröur undir túngarðin-
um var fjárhús og hlaða. Af þeim sjást
tættur greinilega enn í dag og raunar
leifar af túngaröinum líka. Munu þær nú
einu sjáanlegu minjarnar, sem minna á
búskapinn í Skildinganesi.—
Austurbæjartúnið var talsvert stærra
en túniö í Vesturbænum en það var, held
ég, hvorki eins greiöfært né grasgefiö.
Samt átti aö heita vagnfært um þaö allt,
svo að ekki þurfti aö flytja heyiö heim á
klökkum. — Túniö sunnan viö bæinn
niöur aö sjónum var kallaö Kinnin. Þaö
var skemmtilegasti hluti túnsins, sléttur
og mátulega hallandi móti suöri. —
Fjaran framan viö hana var meö sléttum
klöppum og stórum lábörðum hnullung-
um á milli. — Þar var „Skeriö", sem við
kölluöum, en Vesturbæjarfólkið nefndi
Klapparhjallinn. Mun það réttnefni eins
og greinilega kemur fram í sögu Sigurö-
ar í Göröum. Hann fæddist í Skildinga-
nesi 1965 og var þar fram undir þrítugt.
Á hans uppvaxtarárum var á Skerinu
kofi eöa hjallur og haföi svo verið frá
ómunatíö. Austast í túnfætinum viö
sjóinn var Skildinganeskot. Sjást þess
enn merki þótt llitil séu og ógreinileg.
Þaö var síðasta Skildinganeshjáleigan,
sem raunar mátti kalla tómthús — því
henni mun ekki hafa fylgt nein grasnyt.
Síöast bjuggu í Kotinu Eyjólfur Símonar-
son og Helga Jónsdóttir frá Nauthól,
meö börnum sínum. Þau fluttust þaöan
vestur á Grímsstaöaholt. Meöal barna
þeirra var Jón, faöir Eyjólfs lögreglu-
manns og sundkappa. Fram af kotinu
var Austurbæjarvörin, góö lending og
vinaleg viö sléttar klappir og aölíöandi
sjávarkamb — þaöan var stunduö
hrognkelsaveiöi á vorin. Til hennar
hlökkuöu allir — aö fá Ijúffengt nýmetið
beint úr Skerjafirðinum — og kýrnar
græddast, því að handa þeim var soöinn
allur úrgangur.
Góöir vinir okkar í Austurbænum voru
hjónin Jóhann Jónasson og Vilborg
Jónsdóttir á Laufásvegi 4 í Reykjavík.
Hann var ákaflega heyrnardaufur, heyröi
ekki nema talaö væri viö hann í
hlustarpípu, sem hann bar ætíö á sér.
Jóhann var sá einlægasti dýravinur sem
ég hef þekkt á ævi minni. Dæmi: Jóhann
átti margar feröir suöur aö Skildinganesi
og kom ávallt gangandi eftir akbrautinni.
Þá geröi hann sér fyrir reglu aö tína
steina úr hjólförunum og kasta þeim út
fyrir brautina. Hann sagðist gera það til
að létta hestunum dráttinn. Hann vissi
sem var, aö sumum ökumanninum var
lausari höndin til aö slá í klárinn heldur
en ryöja steini úr götu hans. —
Jóhann var iöulega viö ýmsa vinnu,
aöallega smíöar, í austurbænum, eink-
um vor og sumar. Hann átti bát, byggöi
sér hjall í Kotinu og stundaöi hrogn-
kelsaveiöi. Þaö var bæöi gaman og
göfgandi aö vera með þessum góða,
gamla manni í önnum vorsins til sjós og
lands. — Blessuð sé minning hans.
Spölkorn innan við Kotiö var kallaö
„inn á Bökkum". Þeir báru ekkert
sérstakt heiti enda ekki þaö háir eöa
rismiklir aö þeir stæöu undir sérstakri
nafngift. Þó fannst manni alveg nógu
hátt af þeim niöur í fjöruna og vissast aö
fara varlega ef ieiðin lá þar um í dimmu.
Plássiö, þar sem Shell-stöðin stendur
og þar fyrir innan, var kallaö Grófir. Það
voru gamlar, löngu uppgrónar mógrafir.
Mótekja var fyrrum mikil í Skildinganes-
landi og höföu sumir hana fyrir lifibrauö,
þótt ekki væri þaö arðmikil atvinna. í
manntali 1850 er húsbóndinn í Nauthól,
Höröur Jónsson, 53 ára, sagöur lifa af
„móupptekt". í Grófunum var skýlt land
og sæmilega grasgefiö og því góður
kúhagi, sem var mikils virði, því að þá
var hvorki um að ræða fóöurbætisgjöf
né beit á ræktaö land á sumrin.
Fjaran viö Grófirnar var mjúkur sand-
ur. Þar var gott að vaöa — jafnvel „fara
úr öllu“ ef veðrið var blítt og gott.
Austan viö sandinn hækkaöi landið og
gekk smáklapparani fram í sjóinn. Þegar
upp á hann kom gaf á aö líta!
í slakka vestan viö Kýrhamar blasti
viö „Húsið“ . Hvaöa hús? Af okkur í
Skildinganesi var þaö aldrei nefnt ann-
að. Bara Húsið. Fram af því lá sterkviöuö
timburbryggja nokkra metra út í sjóinn
en sjálft var húsið læst og fullt af
bryggjuefni. í barnshuganum hvíldi alltaf
einhver dul yfir þessum þöglu, einmana
mannvirkjum. Þar var aldrei hafst neitt
aö. Þangaö kom enginn maöur. Hver var
eigandi þeirra?
Það eru útlendingar. — Nánara svar
er aö finna í gjörðabók fasteignamats-
nefndar Kjósarsýslu áriö 1918. Þar er
11. póstur á þessa leið: — Höfn viö
Reykjavík: Port Reykjavík — (hluti úr
Skildinganesi) viö innanveröan Skerja-
fjörð norðanverðan. Eigandi talinn enskt
félag: The Harbours & Piers Association
Ldt. London. Síöan er mannvirkjum lýst
all nákvæmlega og virt á kr. 2.800.- og
landið sem fylgir á kr. 12.000.-.
8