Lesbók Morgunblaðsins - 12.09.1981, Blaðsíða 13

■ , i'r
Séð yíir áhorfenda-
svæðið. Stúkurnar
á veggnum voru
lengi vel í einka-
eign eða allt til
1921.
En „Austurríkismaöurinn" Mozart
haföi þó legiö 23 ár í gröf sinni, áöur en
hægt væri aö flytja svo mikiö sem hinar
„ítölsku" óperur hans í Scala, „Cosi fan
tutte“, „Le Nozze di Figaro" og „Don
Giovanni”. Og „Fidelio" eftir Beethoven
var meira aö segja ekki sett á sviö
Scala-óperunnar fyrr en 1927.
Hin ítaiska tónlistarsaga Scala-óper-
unnar hófst ekki meö Verdi, heldur ári
áöur en þessi mesti óperuhöfundur ítala
var í heiminn borinn. Áriö 1812 stóö
Scala-óperan verulega aö baki helztu
óperum í Evrópu, í Vín, París og
Pétursborg, en á því ári bauö tónskáld,
sem var meö öllu óþekkt utan Ítalíu,
Scala-óperunni söngleik sinn, „La pietra
del paragone“. Höfundurinn hét Giácch-
ino Rossini og var uppi 1792—1868. Af
þeim 52 óperum, sem teknar voru til
flutnings á vissu tímabili í Scala-óper-
unni, komu eigi færri en 32 frá hendi
Rossinis.
Þaö var lán fyrir La Scala, aö áhugi
ítalskra tónskálda beindist meira en
nokkru sinni fyrr og síöar aö leikrænum
verkum um miöja 19. öld, á þeim tíma
sem sköpum skipti í sjálfstæöisbaráttu
þjóðarinnar.
Annars var Scala-óperan engan veg-
inn alltaf í miðdepli ítalskra tónlistarviö-
buröa á þessum tíma og því síöur hinna
helztu í Evrópu. Tímabil Rossinis, sem
Donizetti og Bellini tilheyrðu einnig,
staönaöi fljótt aftur í föstum reglum án
áhættu — allt var gert aftur, eins og
áöur haföi verið — „si e sempre fatto
cosi“. Hin nýju verk Rossinis („Rakarinn
frá Sevilla"), Donizettis („Don Pasquale“)
og Bellinis („La Somnambula") voru ekki
frumflutt í Scala-óperunni, heldur í Róm,
París eöa í Mílanó í öörum leikhúsum,
sem háöu samkeppni viö La Scala. En
brátt voru þessi verk flutt þar líka.
Áriö 1839 markaöi síöan ný tímamót,
því aö þá kom Verdi og hreif alla meö
sér. Og fyrsta hrifningin var mikil.
Scala-óperan frumflutti fimm óperur
eftir Verdi, hverja á fætur annarri. Svo
var því lokiö. Listamenn eru erfiöir
viöfangs og La Scala var ekki trygg.
Verdi gaf umboðsmanni sínum heimild
til aö veita frumflutningsrétt hvaöa aöila
Tveir miklir
listamenn sem héldu
vel á lofti
frægðarljómanum
um Scala-óperuna.
María Callas og Arturo Toskanini.
Toskanini sýndi einnig mikið hug-
rekki í starfi á tímum Mussolinis á
Ítalíu.
sem væri öörum en Scala-óperunni í
Mílanó.
En þá hafði hann og Scala-óperan
meö honum fyrir löngu tengzt sjálfstæö-
isbaráttu ítalíu, og samband þeirra varö
á sinn hátt órjúfanlegt, frá því er La
Scala frumflutti „Nabucco", þriöju óperu
Verdis, 9. marz 1842. Fyrir ítölsku
frelsisbaráttuna gegnir hún svipuöu hlut-
verki og „Hinir þöglu frá Portici" fyrir
belgísku byltinguna. Fangakórinn í
„Nabucco" varö baráttusöngur hinna
ítölsku fööurlandsvina og þrátt fyrir
bann yfirvalda var hann sunginn tvisvar
á hverri sýningu og síðan á torginu.
Samband Verdis og La Scala fékk
einnig farsælan endi, þar sem hann fól
Scala-óperunni aö frumflytja 24. og 25.
óperur sínar, en hann samdi þær í hárri
elli, aö margra dómi fegurstu verk hans.
Þaö voru „Othello" (1887) og „Falstaff"
(1893).
Mestri frægö og viðurkenningu náöi
Scala-óperan á því tímabili sínu, sem
kennt er viö Verdi. En segja má, að hún
hafi átt fimm meiriháttar tímabil, sem öll
megi auökenna meö mannanöfnum. Hiö
fyrsta meö nöfnum tónskáldanna Ross-
inis, Donizettis og Bellinis. Annaö meö
nafni Verdis einu. Hiö þriöja er tengt
nafni mikilhæfs stjórnanda, Toscaninis.
Og hiö fjóröa og fimmta, sem voru stutt,
en skera sig úr, má kenna viö söngkonu,
Maríu Callas, og forstjóra, Paolo Grassi,
sem var ekki neinn tónlistarmaður,
heldur atorkusamur maður meö alhliöa
gáfur og víötæka menntun.
Árið 1897 geröist óskiljanlegur hlutur,
sem enn hvílir eins og mara á La Scala.
Borgarráöið í Mílanó neitaöi blátt áfram
aö greiða hinn árlega styrk til óperunnar,
en hann var oröinn kær og sjálfsögö
venja. í heilt ár var La Scala iokuö. En
svo greiddist úr málum, og 26. desem-
ber 1898 hófst nýtt starfsár aö venju, en
reyndar meö nýjum stjórnanda, Arturo
Toscanini. Hiö óvenjulegasta og merki-
legasta var þó, aö hann skyldi velja til
flutnings á frumsýningu „Meistarasöngv-
arana“ eftir Wagner, hinn mikla keppi-
naut Verdis.
Toscanini var alltof mikill unnandi
hljómlistarinnar sem slíkrar og sann-
færöur um eigiö gildi hennar til aö láta
þjóöernisleg sjónarmiö koma þar nærri.
Meö honum var þaö fyrst, sem Scala-
óperan í raun og veru varö alls heimsins,
hvaö listræna túlkun varöaöi, og náöi
alþjóölegri viðurkenningu.
Með nákvæmni sinni og trúnaöi gagn-
vart þeim verkum, sem hann stjórnaöi
flutningi á, og höfundum þeirra skapaöi
hann nýtt tímabil í túlkun tónverka, sem
hefur haft áhrif um heim allan. Og hann
hvikaöi ekki frá sannfæringu sinni, hvað
hljómlistina snerti, þótt jörðin skylfi
undir fótum hans. Og það geröi hún oft
og ákaflega, á árum fyrri heimsstyrjald-
ar, 1914 til 1918, á valdatíma Mússólínis
og fasista, 1922 til 1945, í síöari
heimsstyrjöldinni, 1939—1945, og á
tímabili Maríu Callas, 1950 til 1962.
Eftir fyrri heimsstyrjöldina varö fyrst
aö fá úr því skorið, aö hve miklu leyti hiö
opinbera væri reiöubúiö aö standa undir
hinum síaukna kostnaöi viö rekstur
Scala-óperunnar. Og svo fór aö lokum,
aö eigendur stúknanna og þar meö
hluthafar í óperunni, féllust á aö gefa
eftir hluti sína. La Scala var síöan gerö
aö óháðri sjálfseignarstofnun.
Eftir síðari heimsstyrjöldina varð svo
aö endurbyggja óperuna, og þótt hún
ætti oft erfiða daga af stjórnmálaástæö-
um, reyndist alltaf einhver Toscanini
nálægur til aö gæta virðingar hennar og
sóma.
— Svá — úr „Zeit-magazin“