Lesbók Morgunblaðsins - 12.09.1981, Blaðsíða 12

La Scala
primadonna meðal óperuhúsa
Frœgðarljómi La Scala-óperunnar í Mílanó
byggðist upprunalega á verkum tónskálda á
borð við Rossini og Verdi. Fram til þessa hefur
þetta söngleikahús verið fremst meðal helztu
óperuhúsa heimsins. En LaScala er enn meira:
Hún er helgidómur í sögu Ítalíu.
Nöfn hinna elztu og frægustu leikhúsa
í Evrópu gefa sitthvaö í skyn, sem ekki
er raunin á. Þannig mætti ætla aö
áherzla væri lögö á kómíkina í Come-
die-francaise, aö Burgtheater væri hluti
af borgarvirki, aö þaö hljóti aö vera
garöur nálægt Covent Garden og aö
Scala sé í tengslum viö einhvern stiga.
En ekkert af þessu er tilfelliö.
Eiginlega átti La Scala aö heita
„Nuovo Regio Teatro Ducale", því aö
henni var ætlaö aö taka viö af gömlu
leikhúsi sem þaö nafn segir til um, en
hafði orðið eldi aö bráö. En lóöin, þar
sem nýja leikhúsiö átti aö rísa, tilheyröi
kirkju, sem haföi heitiö Santa Maria alla
Scala, og hún var reyndar horfin, en
áður en hið opinbera nafn næöi aö
festast viö nýja leikhúsið, voru Mílanó-
búar búnir aö skíra þaö „Teatro alla
Scala“.
Ef þeir í Mílanó heföu sama hátt á og
í London og Vín og reiknuöu fyrirrennar-
ana meö, þá væri La Scala ekki 203 ára,
heldur 264 ára gömul. Þannig virðast
þeir hógværari í Mílanó, nema skýringin
sé sú, aö þeir vilji ógjarnan vera minntir
á þaö, aö frægasta ópera ítalíu sé
austurrísk stofnun. Og svo þurftu aö líða
hundrað ár erlendra yfirráða, áður en La
Scala gat raunverulega oröið ítalskt
þjóöleikhús.
En byggingin stendur í dag nákvæm-
lega þar sem hún var upprunalega reist
og þar sem óperan hóf starfsemi sína
meö sýningu á „Europa riconosciuta"
eftir Salieri og tveimur ballettum 3.
ágúst 1778. Húsiö stóö fyrst viö mjóa
götu skammt frá dómkirkjunni, en síðan
voru húsin á móti rifin burt og þá
myndaðist litla torgið, sem nú heitir
Piazza della Scala. Meöal þeirra halla,
sem nú eru umhverfis torgið, lætur La
Scala einna minnst yfir sér.
Miöaö viö hina miklu frægö sína
virðist La Scala fremur lítil og lítt
merkileg bygging. Hún er byggö í
nýklassískum stíl, sem brátt mátti sjá á
stjórnarbyggingum, verzlunarhúsum og
bönkum.
Aftur á móti er hvolfsalurinn í óper-
unni mjög glæsilegur meö rauöu flaueli
og gylltum handriöum og súlum. Hann er
líka mjög rúmgóöur meö sex stúkusvöl-
um í hring út frá sviöinu til beggja handa.
En svo er fremur þröngt um leikhúsgesti
annars staöar í byggingunni, í göngum,
viö fatageymslur, á börum og víöar,
enda gengu menn um forgólf og miögólf
sér til skemmtunar, hittust þar og
spjölluöu, áöur en þar var fyrst komiö
fyrir lausum stólum og síöan föstum
bekkjum fyrir hin ódýrari sæti. Og fólk
sá sér sjálft fyrir mat og drykk í
stúkunum, sem voru einkasalir, sem vel
efnaðir Mílanóbúar tóku ekki aöeins á
leigu heldur keyptu. Þetta uröu litlar
einkaíbúöir, þar sem menn höföu sín
eigin húsgögn og komu sér fyrir hver
eftir sínum smekk. Þannig var það fram
til ársins 1921.
Á sviðinu og á bak viö þa„ ^r mjög
rúmgott. Sjálft sviöið er 40 metra langt
og sex metra breitt. Hægt er aö hækka
og lækka leiksviöiö og einnig aö stilla því
á ská, en þaö er ekki hægt að snúa því.
Sviðsbreytingar og þar meö hléin taka
því stundum drjúgan tíma, og óþeru-
kvöldin í Mílanó veröa tíðum löng.
Söngvari, sem hefur klæözt búningi
sínum í Covent Garden og á svo að fara
í annan daginn eftir í La Scala, hlýtur aö
hafa þaö á tilfinningunni, aö hann hafi
flutzt úr veitingahúsi ofan úr sveit í
dýrindishótel. í búningsherbergi númer
eitt getur meira aö segja prímadonnu
fundist hún vera eins og prímadonna.
Hún gengur á rauöu teppi. Veggklæön-
Óperuhúsið fræga, La Scala.
ingin er úr dökku mahóní. Og þarna er
aö sjálfsögöu allt, sem til þarf til
snyrtingar og föröunar, en einnig hvílu-
bekkur, sem getur komiö sér vel, þegar
tónskáldiö lætur líða jafn langt á milli
þess, aö aöalmanneskjan birtist, og
Verdi lætur frú Ford gera í„Falstaff“.
Á þessum tveim hundruöum ára hafa
búningsherbergin auðvitaö verið endur-
bætt sem og öll tækni. Ýmsar breytingar
hafa einnig veriö gerðar í hvolfsalnum —
og hin mesta var, þegar rafmagnsljósum
var komiö fyrir. En í grundvallaratriöum
stendur „il Teatro alla Scala“ nákvæm-
lega eins og Piermarini, húsameistari,
gekk frá því fyrir 200 árum, en hiö sama
verður ekki sagt um Comedie-francaise,
Burgtheater eöa Covent Garden. Og
þaö breytir engu, þótt La Scala hafi
oröiö fyrir miklum skemmdum í loftárás
brezka flughersins á Mílanó 16. ágúst
1943, en sú borg varö verst úti allra
ítalskra borga af sprengjuregni í seinni
heimsstyrjöldinni. Hitt var öllu heldur, aö
á þaö var ekki einungis lögö áherzla, að
óperan yröi endurbyggð hiö bráöasta,
heldur eins upprunalega og nokkur
kostur var.
Mílanóbúar og aðstandendur La
Scala hafa vissulega ekki ýkja mikla
ástæöu til aö bera hlýhug til nágranna
sinna í Evrópu. Til Austurríkismanna,
sem forðum höguöu sér eins og ný-
lenduherrar, til Frakka, sem hertóku
Mílanó og skirrðust ekki við aö leika
Marsellaise-inn í hinum helga hvolfsal, til
Englendinga, sem geröu heiftarlegar
loftárásir á borgina og stórskemmdu
helgidóm þeirra, eöa til Þjóöverja, sem
geröu hinn nokkurn veginn borgaralega,
ítalska fasisma að allt aö því hetjulegu
brjálæði í anda Wagner-aðdáandans
Hitlers. „Nokkurn veginn borgaralegan
fasisma“, því aö á þaö má minna, aö
Toscanini, sem var forstjóri La Scala-
óperunnar, bannaöi, aö fasistasöngurinn
„LA Giovinezza" yröi sunginn eöa leikinn
í La Scala eða aö mynd yröi hengd þar
upp af foringjanum, Mússólíni. Og bann-
iö var í gildi til 1929! Þá fyrst sagöi
Toscanini starfi sínu lausu í mótmæla-
skyni viö stjórnarfar fasista. En þeim
virtist ekki hafa komiö til hugar eöa þeir
ekki vogaö sér aö gera honum neitt til
miska. Hann hélt til New York.
Frá upphafi var Scala-óperan sjálf á
„leiksviöi“ pólitískra átaka margra þjóöa
eöa meö öðrum orðum, þar sem stööugt
voru útlendingar og óvinir. Hún gat því
aöeins látiö aö sér kveöa, aö hún efldi
ítalska þjóöernisvitund meö hljómlist
sinni. En hvort Scala-óperan hafi bein-
línis stuölaö aö sameiningu ítalíu, finnst
mér ekki hægt aö sanna meö ævisögu
Verdis, sem hlyti aö hafa átt veigamest-
an þátt í þessu efni. En ekki fer á milli
mála, að þessi ópera hafi haft ómetanleg
áhrif á þá þjóöarvakningu sem geröi
endurreisn ítalíu mögulega. Aö óverð-
skulduöu var þaö ekki, aö á hana var
smám saman litiö sem helgidóm þjóöar-
innar.
Af ásettu ráði hafa þjóðleg sjónarmiö
oft á tíðum vegiö þungt viö verkefnaval
hjá Scala-óperunni, enda þótt ýmsir
stjórnendur og þá sérstaklega Toscanini
hafa séö um, aö slíkt færi ekki út í öfgar.
12