Lesbók Morgunblaðsins - 12.09.1981, Blaðsíða 14

mönnum vegna alvariegra þurrka og tekin
var upp skömmtun á mörgum vörum.
Því fer fjarri, aö Albanía búi viö góö kjör
núna, en ekki er um neinn alvarlegan skort
að ræða né neina skömmtun. Fólkiö er
þokkalega klætt, en fatnaöur er tiltölulega
dýr. Karlmannaföt kosta mánaðarlaun.
Þaö auöveldar Albaníu einangrunina frá
umheiminum, hve landiö er auðugt aö
málmum og orkulindum. Næst á eftir
Suöur-Afríku og Sovétríkjunum framleiöir
Albanía mest af krómi í heiminum. Landiö
er sjálfu sér nógt, hvað orku varðar; þar er
aö finna bæöi olíu og kol, og vatnsaflið er
yfriö nóg. Ég sá rafmagnslínur liggja til allra
landshluta. Fjallaþorp hafa veriö rafvædd,
og Albanía selur meira aö segja afgangs-
rafmagn bæöi til Grikklands og Júgóslavíu.
Svo umhugað er þeim í Albaníu aö vera
sjálfum sér nógir, að þeir afþökkuöu
aöstoð Alþjóöa Rauöa krossins, þegar hinn
hrikalegi jaröskjálfti átti sér staö í Shkod-
ér-héraöi í Norður-Albaníu 1979.
Hvar sem ég fór um landið, sá ég
stúdenta, pilta og stúlkur, aö störfum viö
vegagerð, húsbyggingar, jaröyrkju og í
verksmiöjum. „Með þessum líkamlegu
störfum kynnist skólafólkið betur landi og
þjóö, eykur viö hagnýta þekkingu okkar,
tekur þátt í hugmyndalegri fræöslu okkar
og stuölar aö uppbyggingu sósíalisma, var
mér tjáö.
Háskólakennarar sögöu, aö 80 af hundr-
aöi íbúanna heföu veriö ólæsir 1938, en nú
heföi þessu verið snúiö viö, þannig aö 80 af
hundraði kynnu bæði að lesa og skrifa.
Háskólinn tók til starfa 1957 meö 3600
stúdentum, en nú eru 16000 stúdentar
innritaðir í sjö deildir, sem þeir töldu upp.
En af hverju engin lögfræöideild?
„Okkar kerfi hefur enga þörf fyrir
lögfræöinga," var svariö. „Borgarar okkar
þurfa enga þriöju persónu til aö verja þá.
Dómarar alþýöudómstólanna, sem eru
valdir af fólkinu, gæta réttar þeirra.“
Þegar Enver Hoxha framdi stjórnarbæt-
ur eitt sinn sem oftar, þá hvarf illu heilli
dómsmálaráðuneytið.
Marx-Leninisminn er aöalfagiö í öllum
deildunum, enda varöar aö „hugmynda-
fræöilega mótun“ stúdentanna. ítarleg
námskeiö eru haldin í sögu Albanska
verkamannaflokksins, um efnahagsstefnu
auðhyggju og samhyggju, rökræna efnis-
hyggju og heimspeki endurskoðunarsinna
og aö sjálfsögöu verk Envers Hoxha. Fimm
ára áætlunin kveður á um fjölda þeirra,
sem fá inngöngu í háskólann, og þar gildir
kvóti með hliðsjón af búsetu og störfum
fjölskyldunnar — einn þriöji frá verka-
mönnum, bændum og menntamönnum
hverjum um sig. Þaö er erfiðara um vik fyrir
þá, sem komnir eru af fjölskyldum, þar sem
í fyrri tíö voru landeigendur eöa verzlun-
armenn.
En hvaö ef stúdentar falla á prófi?
„Æska okkar er til fyrirmyndar. í lok
skólaárs ná 96% prófi. Hinir fara til starfa í
verksmiöjum eða landbúnaöi. Þess ber að
gæta, aö áætlunin segir til um, hve marga
lækna, verkfræðinga, jaröfræöinga eöa
kennara þurfi á hverju ári. Viö veröum aö
finna efnilegasta unga fólkiö, svo aö hægt
sé aö ná þeim markmiðum, sem áætlunin
setur.“
„Áætlunin.“ Orðið viröist vekja lotningu,
hvenær sem þaö er nefnt. Og í jafn
kreddubundnu miöstýringar þjóöfélagi og
hinu albanska þá er áætlunin heilög.
Áætlunin er byggð á algjörri ríkiseign.
Ríkiö á allt, og allir vinna fyrir ríkið. Og
bændur vinna annaö hvort á ríkisbúum eöa
á samyrkjubúum á vegum ríkisins.
Þar sem ég kom frá Tyrklandi með allri
sinni dýrtíö, þá get ég ekki neitað því, aö
vissar hliöar á efnahagsmálum Albaníu litu
vel út. Engir tekjuskattar. Engin dýrtíö.
Engin áhrif af orkukreppu umheimsins. Og
þar sem allt er undir öruggu eftirliti ríkisins,
eru þar engar verðsveiflur — né heldur
launahækkanir.
14
lan
Paisley
Þingmaður, prestur og leiðtogi
mótmœlenda á Norður-Irlandi
Eins og Albanía er í dag, er hún sköpuö
í mynd Envers Hoxha, sem nú er kominn
yfir sjötugt. En hvaö veröur aö honum
látnum? Eg bryddaði á þessu viö ritstjóra
nokkurn í Albaníu og minnti á það, að
breytingar heföu orðið í Sovétríkjunum
eftir Stalín og í Kína aö Maó latnum. Væri
hugsanlegt, aö Albanía myndi einnig linast
eftir daga Hoxha?
„Beröu okkur saman viö þessi ríki
endurskoöunarsinna?" spuröi hann hvasst
og gremjulega. „Nei, ekkert mun breytast
eftir daga félaga Envers. Flokkurinn og
þjóöin standa fast saman. Kenningar hans
vísa okkur leiöina. Viö munum ekki víkja af
þeirri braut."
Mér var sýnt Guðleysissafnið í Shkodér.
Undir slagoröi Marx: „Trúin er ópíum
handa fólkinu," sagöi forstöðumaðurinn
mér, að trúarbrögö heföu staðið í vegi fyrir
sjálfstæöi Albaníu.
Þar sem Tyrkir litu á þjóöerni og trú sem
eitt og hiö sama, voru 70% þjóöarinnar
skoöaöir sem Tyrkir, því aö þeir voru
múhameöstrúar, 20% hennar voru grísk-
kaþólskir og því sagðir Grikkir, en hinir 10
af hundraöi, sem voru rómversk-kaþólskir,
voru taldir ítalir. Messur voru engar
sungnar á albönsku, sem var bönnuö,
heldur á þremur erlendum tungum: arab-
ísku, grísku og latínu. Albanska fékk ekki
sitt latneska stafróf fyrr en 1908.
Hin nýja kynslóð Albaníu þekkir ekki
annað en guðleysi. Marx-Lenin-trú kemur í
staðinn fyrir guöstrú. Bækur Envers
Hoxha, sem stööugt eru birtir kaflar úr í
blööum og vitnaö til í útvarpi og sjónvarpi
og eru uppspretta vígoröa, gegna svipuðu
hlutverki og Nýja testamentiö. Og Hoxha er
Messias — óendanlega vitur, framsýnn og
góöviljaður, en einnig ósveigjanlegur gagn-
vart óvinum sínum.
Sjálfur lifir Hoxha einangraður frá þjóð
sinni í rammlega varinni byggingu viö
Breiðstræti fallinna hetja og ekur í Mer-
cedes meö byrgöum gluggum. En þó er
hann alls staöar nálægur. Af myndum
horfir hann á menn hvarvetna, af veggjum,
af vörubílum og dráttarvélum. Nafn hans
hefur veriö meitlað í hamraveggi risastór-
um stöfum. Og fæðingarstaður hans —
tveggja hæöa hús í Gjirokastér — er
helgidómur þjóöarinnar.
Enginn kimi þjóölífsins kemst hjá eftirliti
Hoxha. Fólk, sem heitir nöfnum, sem eru
„óviðeigandi eða hneykslanleg“ frá póli-
tísku, hugmyndafræöilegu eöa siðferöilegu
sjónarmiði, veröur aö breyta um nafn. Og
jafnvel hinír dauðu sleppa ekki viö umbæt-
ur Hoxha, því aö jaröarfarar fara eftir
ríkisins reglum, og þær taka ekki sérstakt
tillit til neins.
Þaö hljómar vel, aö nú kunna flestir aö
lesa, en sérstök stofnun annast þaö, hvaö
Albanir fái að lesa, á sama hátt og ríkiö
ákveöur, hver eigi aö vinna hvar, hver sé
verður verðlauna og hver refsingar.
Á ferðum mínum um heiminn hef ég
aldrei kynnzt jafn lokuöu samfélagi, öðru
eins eylandi. Eftir þriggja vikna dvöl í
landinu fann ég glöggt, hve lítið mér haföi
tekizt aö skyggnast bak viö tjöldin, þar
sem þessi óheillavænlega þjóöfélagstilraun
er gerö. Ég var stööugt í fylgd og undir
eftirliti, og mér fannst hinn áberandi guli
bíll, sem mér var ekið í, vera eins og
kólfurinn, sem notaöur var á miðöldum til
aö vara fólk viö því, aö holdsveikir menn
væru á leiðinni.
Leiðsögumaður minn gætti þess, af
hverju ég tæki myndir og ég fékk óskiljan-
lega takmörkuð leyfi í þeim efnum einnig.
Hann var alltaf á verði, en var háttvís og
alúölegur. Ég sagöi honum frá fjölskyldu
minni og lífi okkar í Istanbul í von um að
heyra eitthvað hliöstætt frá honum í
staðinn, en það var árangurslaust, enda
fékk ég aldrei aö heimsækja neina fjöl-
skyldu eöa neitt fieimili, þó aö ég færi fram
á þaö. Bashkim Babani dró aldrei tjöidin
frá frekar en Enver Hoxha í sínum
Mercedes, og ég fékk ekkert aö vita um
einkalíf hans eða persónulegar skoöanir.
Hann var sjálfur tákn um afstööu og
viðhorf þjóöar sinnar og bar þá grímu, sem
hún sannarlega klæöist.
— SVÁ — úr „National Geographic".
„Fyrir ykkur er ég herra Ulster. Ég segi
aöeins þaö, sem þiö viljið, aö ég segi.“
Margir fundarmanna tóku undir orö ræöu-
manns meö áköfu „ameni“, eins og þeir
höföu gert undir öllum hinum langa
oröaflaumi, sem æddi um biblíuna, sögu
Írlands og áviröingar kaþólsku kirkjunnar
og var ætlað aö sannfæra menn um, að
séra lan Páisley væri hinn eini, sem hægt
væri aö treysta til aö standa vörð — þó að
þaö kostaöi hann lífiö — um mótmælendur
á Noröur-írlandi.
Fundarsalurinn, sem aö vísu var ekki
stór, í þorpinu Omagh var troöfullur, en
þessi samkoma var ein af mörgum, sem
boðað var til í því skyni aö brýna
mótmælendur á Noröur-írlandi til andstöðu
við þær viðræður, sem fram hafa fariö milli
brezku og írsku ríkisstjórnanna. Eins og
flestir opinberir fundir, þar sem allt snýst
um Paisley, virtist þessi samkunda líkari
vakningarsamkomu en stjórnmálafundi.
Þarna var bænagjörö og sálmasöngur og
tilvitnanir í hina „Helgu bók“, slitna og
snjáöa biblíu, sem séra Paisley er vanur að
bregöa á loft, eins og hann hafi einkavitn-
eskju um merkingu Guös orða, sem þar er
aö finna.
Þaö hefur lengi tíökazt annars staöar á
Bretlandi aö líta á Paisley sem nokkurs
konar loddara eöa trúö. Brezkir fjölmiölar,
sem margir hverjir ættu aö vita betur, tala
um „skrípalæti“ hans og hæðast aö þeirri
kröfu hans og kalla hana stórmennsku-
brjálæöi, aö vera tekinn sem réttur arftaki
Sir Edward Carsons. En þaö var Sir
Edward, sem áriö 1912 fékk mótmælendur
á Noröur-írlandi til aö skera uþp herör
gegn heimastjórn fyrir írland og tókst þaö
meö þeim afleiöingum, aö brezka stjórnin
lét undan hótunum hinna herskáu manna
hans.
Þaö er auðvelt aö benda á gjörbreyttar
aöstæöur nú frá þeim tíma. Áriö 1912 var
heimastjórn stórmál á innlendum stjórn-
málavettvangi í Bretlandi. íhaldsflokkurinn
og verulegur hluti embættismanna innan
stjórnkerfisins sem og helztu blööin studdu
Sambandsmenn vegna stefnu þeirra í
efnahagsmálum og einnig af tilfinninga-
ástæöum. Og þá var heldur ekki hægt aö
treysta brezka hernum til aögeröa gegn
mótmælendum í Ulster. En umfram allt var
þaö Carson sjálfur, hinn frábæri málflutn-
ingsmaöur og kæni foringi, sem kunni aö
snúa öllum þessum atriöum málstaö sínum
til framdráttar. Og hvílíkur munur á honum
og Stóra-lan meö alla sína guöfræöi, trú
sína á mátt hávaöa og óláta, ofsalegu og
óhefluöu ræöumennsku og óviröingu í garö
brezka þingsins, Móöur þjóðþinga!
En á Noröur-írlandi er það samt svo, aö
séra lan Paisley er þar ekki álitinn neinn
loddari eöa á hann hlustaö eins og trúö.
SVIPMYND
Þvert á móti virðist hann vera eini
stjórnmálamaöurinn meðal Sambands-
manna, sem veit nákvæmlega, hvaö hann
er að gera og sem er fær um að vekja
traust meöal hins vaxandi hóps mótmæl-
enda, sem daglega fylkja sér undir merki
hans. Sá fjöldi fólks, sem sótti þá fundi,
sem hann boðaði til fyrri hluta þessa árs
víösvegar um Noröur-írland, var ekki þaö
samsafn óróaseggja, sem menn ávallt
tengdu viö Paisley í upphafi þess vand-
ræðaástands, sem enn ríkir, þegar hann
var aö vinna sér álit á hinu hávaðasama og
róstuga þingi götunnar í Ulster. Fólkiö sem
beið hans í Omagh, var snyrtilega klætt,
eins og þaö væri aö sækja kirkju, og margt
af því var miðaldra hjón, sem höföu ekið
allt aö 100 km til fundarins. Þaö haföi
komiö frá landamærahéruðunum Ferman-
agh og Armagh, þar sem mótmælendur,
sem búa í einangruðum bæjum, hafa oröiö
að þola miklar hörmungar af völdum írska
lýöveldishersins og finnst þeir hafa veriö
sviknir, þar sem vernd öryggissveitanna
hafi brugðizt. Hvaö marga þeirra snertir,
virðist þaö hafa verið því sem næst
örvilnun vegna öryggisleysis, sem rak þá á
náöir Paisleys sem eina mannsins, sem var
reiðubúinn aö láta í Ijós reiði þeirra og oft
meö öfgafullum og ofsafengnum oröum.
Þaö gerir hann hvaö eftir annað á fundum
sínum og elur upp í mönnum þá trú, aö
írski lýöveldisherinn stefni nú markvisst að
því aö flæma mótmælendur frá landa-
mærahéruöunum og aö enginn og hvorki
frú Thatcher né herra Haughey, forsætis-
ráöherra írlands, muni gera neitt til aö
stööva þá.
Gagnvart þessu fólki er þaö hið fyrsta,
síöasta og mikilvægasta varöandi Paisley,
að hann sé lútherskur prestur, sem aldrei
muni bregöast hjörð sinni. Aörir stjórn-
málamenn meðal Sambandsmanna geta
komiö og farið, kunna aö reyna aö finna