Lesbók Morgunblaðsins - 19.09.1981, Page 3

ll
■
1
Islendingar studdu sig vió skóflurn-
ar, Bretar sátu á þeim, eöa var þaö
svo, aö íslendingar sætu á skóflunum
en Bretar svæfu á þeim? Ég man ekki
fyrir víst á hvorn veginn Bandaríkja-
menn oröuöu lýsingu sína á vinnu-
brögöum þessara sóma eyþjóöa, þeg-
ar þeir komu hingaö fyrst í stríöinu.
Hvernig skyldu þeir oröa þetta nú?
(Engar eru lengur skóflurnar.) Báðar
eiga þessar þjóöir viö sama vandamál
aö stríða, léleg afköst í flestum
greinum, ef undan er skilin sjó-
mennskan hjá okkur. Nú væri þessu
réttar lýst svo, aö íslendingar svæfu
viö skrifborðin en Bretar undir þeim.
Allt er hégómi og eftirsókn eftir
vindi, segir Prédikarinn, og vissulega
hefur maður tilhneigingu til aö trúa
oröum hans, þegar allt, sem haldiö var
til framfara og mannbóta, anýst á hinn
verri veg í höndum okkar. Frelsi þjóða
undan ánauö leiöir til enn meiri
ánauðar og styrjalda innanlands,
velmegun til spillingar, og aukin þekk-
ing vekur upp fleiri vandamál en hún
leysir. En heimspekilegar vangaveltur
duga okkur ekki til lífs í þessu landi,
viö verðum að láta þá um þaö þarna í
austrinu, aö horfa á naflann á sér og
spekúlera um hégómann meö Prédik-
aranum. Við veröum að byggja hlý hús
og sterk, því hér er kalt og hér eru
jarðskjálftar, viö þurfum hlý og góö
klæöi, því hér er næöingssamt, viö
þurfum mikinn og staögóöan mat, því
aö viö erum skrokkstórir og brennum
miklu í kuldanum, og hvort sem þaö er
nú nauðsynlegt eða ekki, þá höfum viö
vanið okkur á ýmsar þarfir tyrir
sálarlífiö og sumar dýrar, eins og
leikhús, hljómsveitir og skara af lista-
mönnum og við þurfum aö mennta
fólk, svo aö þaö kunni á vélarnar, og
sjá fyrir sjúkum og öldruöum.
Allt þetta kostar okkur þaö, aö viö
verðum að vinna og skapa verömæti
og vera dugleg.
Sú var tíðin aö íslendingar dýrkuöu
dugnaö. Meöal aíþýöumanna var sá
maðurinn mestur, sem duglegastur
var til verka, ef hann var ekki hroð-
virkur. Þaö þótti hinn mesti Ijóöur á
gjarnan síöastir og fara fyrstir og oft
lítið af þeim aö frétta, nema „hann er á
fundiÞeir gæta þess aö komast útaf
viö fólkið, því ef yfirmaöur rekur
óduglegan mann, stendur öll hjörðin
upp og forstjórinn veröur aö taka
manninn aftur og biðja afsökunar, ef
ekki rekinn sjálfur fyrir ódæðið. For-
stjórar eru ekki flæmdir úr sínum
stólum fyrir annað en aö skamma
ónytjung eða stela sjóöum fyrirtækj-
anna. Þaö gildir einu hvernig fyrirtæk-
ið eða stofnunin lufsast, jafnt hjá því
opinbera sem hjá stórum fyrirtækjum
á ríkisstyrk, hann er veittur útá sama
forstjórann árum saman.
íslenzkasta
orðið...
afkastamanni. Þetta var á þeirri öld aö
dugnaöur manna var mælanlegur og
blasti við, einn batt fleiri sátur en
annar eöa flatti fleiri fiska, öll verk
voru keppnisverk og árangurinn sýndi
sig.
Nú vinnur mikill hluti þjóöarinnar
störf, sem ekki gefa kost á aö mæla
afköst einstaklingsins viö næsta
mann. Og menn sjá ekki árangur
verka sinna, hafa reyndar oft ekki
neina hugmynd hvort þeirra sér staö,
lendi ekki í skúffum þjóöfélagsins. Þaö
er enginn metingur í vinnunni viö
skrifboröiö og gildir einu, hvort einn
liggur meö lappirnar uppá boröinu
lengur en annar eöa ein afgreiöslu-
stúlkan talar lengur í símann viö
kærastann sinn en önnur. Síöan ríkir
samtrygging um vinnubrögðin, sem
ekki þekktist áður. Yfirmenn koma
Kröfupólitík er alfa og ómega í allri
starfsemi launþegasamtaka, hárra
sem lágra, og atvinnurekendum hefur
gengiö illa aö fá þessi samtök til
samvinnu um aukin afköst. Þeir hafa
heldur ekki haft mannskap í sér til aö
þrýsta á í þessu efni. Þrátt fyrir
stanzlausar kaupkröfur er ísland lág-
launaland, verkafólk lepur dauöann úr
krákuskel og reyndar obbinn af laun-
þegum þrátt fyrir langan vinnudag.
Víöa í erfiðisvinnu, svo sem þeirri
undirstöðugrein, fiskvinnslunni, falla
afköstin fyrir of langan vinnudag.
Fjárfestingarkostnaöur og fjár-
magnskostnaður í heild er orðinn svo
stórt atriöi, að þaö á ekki að láta vélar
standa ónotaðar tvo þriðju sólar-
hringsins. í þessum störfum eiga aö
ríkja vaktaskipti. Þaö er staöreynd aö
afköstin fara aö falla eftir sex tíma í
erfiöustu störfunum, helgarfrí hjá fisk-
veiöiþjóö ná engri átt. Þaö á ekki aö
þekkjast annaö en vaktavinna. Meiri
nýting véla og tækja og þá hærra
kaup. Fiskurinn á miöunum tekur sér
heldur ekki helgarfrí, það er aö
minnsta kosti ekki á það aö stóla,
hann gæti allt eins tekiö sér frí á
mánudegi.
í skrifstofu- og þjónustustörfum
hefur enginn vinnumórall myndazt;
aöhald slælegt. Ætli það megi ekki
kallast hin almenna regla aö þar
svíkist hver um sem betur getur, allt
frá forstjóra niður í sendil.
Við Islendingar lifum í heimskri
mannúöarstefnu og enn heimskari
jafnaðarstefnu, en hvorttveggja eyðir
dug meö þjóðinni og bitnar að síöustu
á þeim, sem meiningin er að bjarga.
Afköst þjóöfélagsins minnka, þar til
allir eru að drepast, aö vísu í sama
báti, ef fólki er þaö einhver huggun.
Duglegir menn eru þrúgaöir undir
óduglega, velgefnir nemendur undir
lakar gefna, verkfærir karlmenn víkja
fyrir kunnáttulausum konum og van-
færum. Þaö er hefndargjöf að efnast
meir en annar, og reyndar ekki hægt
nema vera meö annan fótinn utan viö
lögin. Það er búiö að menn efnist á
framtakssemi og dugnaði. Það gildir
kunnátta og heldur billeg klókindi viö
að spila á kerfiö.
Skólarnir kenna börnum og ungl-
ingum ekki að vinna heldur leika sér
viö vinnu. Upp allt skólakerfið er
foröazt aö láta börnin og unglingana
taka á eins og þau geta. Á mótunarár-
unum er unglingum ekki innprentaö
aö dugnaöur er forsenda fyrir mannlífi
á íslandi. Þetta hræöilega orð „dugn-
aður“ er aldrei nefnt viö þau og það er
efamál þau viti, hvaö þaö þýöir. Þó er
þaö íslenzkast allra oröa. ísland þolir
ekki þaö fólk, sem ekki skilur þetta
orð; drepur þaö af sér fyrr eöa síöar.
Ásgeir Jakobsson
Bréf til sr. Bolla
(frá Silju litlu)
Sr. Bolli Gústavsson í Laufási gerir
barnabókmenntasögu mína aö um-
talsefni í rabbi sínu í Lesbók Morgun-
blaösins 29. ágúst sl. og væri mér
Ijúft aö mega rabba við hann á móti.
Hann lætur aö vísu að þvíliggja aö ég
skrifi þá bók af miklu sjálfsöryggi og
„páfalegum óskeikulleik“ en því fer
víös fjarri. Ef Bolli lætur mig njóta
þess aö viö gengum einu sinni saman
í sunnudagaskóla hjá sr. Pétri á
Akureyri (og mig minnir meira að
segja aö hann hafi einu sinni afhent
mér verölaunaskjal fyrir fádæma
stundvísi þar) þá rennir hann kannski
afturyfir inngang bókarinnar þar sem
segir m.a. (bls. 16):
Lesendur verða ævinlega aö
hafa í huga aö það er persónuleg
afstaöa einnar manneskju sem
kemur fram í þessu riti þótt hún
byggist á miklum lestri og sam-
anburði á bókum innbyröis. Les-
endur veröa að athuga vandlega
aö hve miklu leyti þeir geta veriö
sammála því mati sem höfundur
hefur.
Síöan er bent á gott ráö til aö
komast að því. íslensk barnabók-
menntasaga var aldrei hugsuð sem
endanlegur dómur yfir rithöfundum
sem þar er rætt um heldur sem
grundvöllur frekari umræöu og
áframhaldandi skrifa. Frjáls umræöa
er upphaf alls góös.
Þaö er heldur ekki rétt athugaö hjá
Bolla aö „alræöi Alþýöubandalags-
ins“ sé algert í skrifum um barna-
bækur og nægir aö nefna aö hinn
ágæti klerkur sr. Siguröur Haukur
Guöjónsson (sem gaf okkur hjónin
saman) hefur skrifaö um þær lengur
en ég og í víölesnara blaö.
Flest ummæli sr. Bolla um efni
bókarinnmar finnast mér bæði skilj-
anleg og réttmæt út frá þeim skoðun-
um sem hann aöhyllist, þótt sumt sé
missagt í grein hans eins og fram
kemur hér á eftir. Ég þurfti ekki aö
setja upp „bláu gleraugun “ mín þegar
ég las hana eins og hann setti upp sín
rauöu við lestur bókar minnar — til
þess aö honum yröi ekki óglatt, eins
og hann oröar þaö. Auövitaö veröur
manni stundum illt af aö lesa skrif
sem koma illa viö manns eigin
fordóma, en í lýðræðisríki veröur
maður aö sætta sig viö að fleiri hafi
ritfrelsi en skoðanasystkini manns.
Þetta á líka viö um skólakerfið. Þaö
veröur aö gefa nemendum tækifæri
til aö kynnast fleiri en einni skoöun
svo að þeir geti lært aö taka
sjálfstæða afstööu til hugmynda og
málefna.
Þaö er drengilegt af sr. Bolla að
taka upp hanskann fyrir Hannes J.
Magnússon og Eirík Sigurösson, þá
merku skólamenn, sem verða illa úti í
bók minni. En mér hefði fundist betur
viö hæfi að hann heföi mótmælt með
rökum því sem ég segi um ritverk
þeirra í stað þess aö hneykslast bara
á því og slíta tilvitnanir úr réttu
samhengi. Maöur verður ekki góöur
rithöfundur á því aö sýna einstæöa
elju íuppeldisstarfi, þvímiöur. Sömu-
leiöis haföi Bolli átt aö finna dæmi
þess að ég færi meö rangt mál um
bækur sr. Friðriks Friörikssonar í
staö þess aö væna mig um dylgjur í
hans garö. Setningin um sr. Friörik
sem sr. Bolli tilfærir í grein sinni er
niðurstaöa athugunar á bókum Friö-
riks þar sem karlar viröast lengst af
búa einir í höröum, „karlmannlegum“
heimi. Ég finn persónulega ekkert
„óbragö“ af því þótt karlar láti vel
hver aö öörum — og raunar eru
tilfinningar svo harkalega bældar í
bókum sr. Friöriks aö hver sýnilegur
kærleiksvottur manna á meöal er
velkominn þar.
Eina leiðréttingu þarf aö gera áöur
en skilist er við einstaka höfunda.
Bolli segir aö höfundur Ijóösins
„Ryksugan á fullu" njóti óskertrar
hylli í riti mínu. Höfundur þess er
Olafur Haukur Símonarson og hans
er varla getiö aö nokkru þar, enda
hefur hann ekki gefiö út barnabók.
Þaö sem sr. Bolla gremst eölilega
mest í barnabókmenntasögunni er
hvaö honum finnst hún andkristileg.
Við þvíget ég fátt sagt, íþeim efnum
erum við Bolli endanlega á öndverö-
um meiði eins og vera ber meö
kirkjunnar þjón annars vegar og
„andkirkjulegan kommúnista“ hins
vegar. Mér er illa viö trú sem skipar
og refsar, en ég hlýt aö játa aö ég er
afar veik fyrir bókum þar sem
kærleiksboðskapur og umburöar-
lyndi sitja í öndvegi — líka þegar þau
sitja þar í guös nafni, eins og í
Bernsku Sigurbjarnar Sveinssonar
sem er eftirlæti mitt meðal íslenskra
barnabóka. Þetta má sjá í ritinu ef
rétt er lesiö.
Sr. Bolli er ósáttur viö aö ég skuli
kalla kristna trú „gervilausn" (vel að
merkja ekki meö upphafsstöfum,
maöur á aö taka tilvitnanir upp rétt,
sr. Bolli), þegar guð er notaöur til að
taka vítaspyrnuna og redda málum á
síöustu stundu. En ég spyr þá eins og
sá sem ekki veit: er ekki veriö aö
leggja nafn guös við hégóma aö nota
það á þennan hátt? Víöa í barnabók-
um verður guö eins og andi úr flösku
í 1001 nótt, og mér finnst eiginlega
aö slík notkun á honum ætti að fara
meira fyrir brjóstið á kristnu fólki en
heiðnu. Eöa hvaö?
Aö lokum vil ég taka undir ósk
Bolla um aö fleiri taki sig til og skrifi
um barnabókmenntir, með og á móti
riti mínu, yfir þaö og allt um kring, ég
get borið um að það er gaman aö
skrifa um barnabækur.
Meö þökk fyrir birtinguna
Silja Aöalsteinsdóttir
3