Lesbók Morgunblaðsins - 19.09.1981, Side 16

Krossgáta
Lesbókar
Morgunblaðsins
Lausn
á síðustu krossgátu
-i* f iTl*K- MAOuR t.AC.1 F* UM- ÍFMI UMMK JtADA ■ U«rr- AR J.ÍÓD 0 L- e a ■ *. a KVf M WAFM b s - INAJ
V íM h K 'o N 6. i +* '1 6 A f> T Lk
il FAC- IR A L t P 5ÓLC- /N F 'I IK l N V£lí- L- R 'A T
(l.v/ & C, up ieur, R A Mui.0 ÚRS U y\ L HÁ»A6A <X M Ý R
ORVC. A M C£*J r JALL b L á A ÍKVM- r/Kttn ”*P.l A U a N A PVAf-l svoírr- uttifjs. V A
K*'EN- WAFfJ 5 £ L M A vXiíMR "TÁFA óJ 'O T bf aw- irÆÞ- IR * l SoAR KVN b / £
MVA/NI 'o £ áu£>i e R r u N A Ö»U.iC. 'Jotlum o R FL YT R i
R AM. í)ýR L. T b N Boc. i ívftc- Ý K tLbn 1 AHþ R 'o £ 5AMJ- UXf r L 5KR- ITABA AR N
E V OI • v.oair IM A U N f N 6RÓMM éT HíUAR ZoKc.. > K T A Z íft n
B R Jr*m- "5.V. • N 1 Ð A ÓA V R yc U R Pa: rrt ur-i N ! r
Miiuj: o T I MUoO f*efi A r.\V5> 7 w- Ktt t u X Mri Pím- 1 L ÍÁNCI 'lLAT r A
'Mt R A KOM/I 4 N X 'o yc o A A F A R
SEICi- JA K R e ? P A Lai ».*;• m / M-- U &. Cl A R
rznc uft A F L 1 X F i N á u R OMR - ÉINV- A r A R
5rum 'JRiWW N A á. L 1 N N 'ltAT K A- N VAVUS A- R A
— Snöf- MR- iscutc Dfl N- IR HviDKV/- t/ÆÐi ■afkmæhi 1R 8iti B málm- uc - 1 N M íua ívUÐ
I7 K' I T
hJo'TR FLL4.C- FFLAO. Pú IC- A R
PHR- E/NKA JAN1' HLT. RT- LoC- U
^r HÁÍ)
Þunw- Ú/\Nd ( VoFN 5AÍA H \l -• ÍL.T
r: káfa lenfif AFAJ0T
H V- A R F- L A L'itil KeiKA
Blom 4«íík-ks ír/iruR
fJ ArM -rve 1A £ / M S kuÆvc- U R 5 PIL
K flUK- H >/-Ð 1
£A/D- IHCL ÉIM- Kk'A/NtJ- JTAFiR CtLlúfug feWíA Tvclf* e / ío 5 RéI£>
STR M M
VcK- oPP- A £> TAtAR í T/CNj flM 1
'íMYWD- UN ELSKfi TR'U-lt 1
LZÐJ.A reAi- /NCUR
ktlRT 1 UEFur 1 MHt - AR þí?AUT MC/fJ- XvfA) J)ýf?
V£ í r AOlKt£> K/A68
5rÁv- AR- OýR u'/r- FÆ&lNii HCft- befi.Fi $ÍR£l)
þ//\ÐíZ- Atl ToMN HfcÐIR EnoinC. VERIf- FÆRI
T/Mfl- O 1 U - # tttZtJNlS SrAFifi
5flL 3auw
jSleVr ei M' Kewui
Nokkur
aðskotaorð
í íslenzku
Eftir Sigurð Skúlason, magister
KOMPRESSA, margfalt sáraléreft,
grisja. Oröiö er komiö af compressus
sem er Ih. þt. af so. comprimere í latínu
og merkir: pressa, þrýsta. Þ. Kom-
presse, d. kompres, e. compress.
Finnst í ísl. ritmáli frá árinu 1789 (OH).
KOMTESSA, ógift greifadóttir. Orö-
iö er komiö af comtesse i frönsku. Þ.
Komtesse, d. komtesse. Finnst í ísl.
ritmáli frá árinu 1862 í samsetta oröinu
Komtessupúlver (OH).
KONSERT, hljómleikar; tónverk fyrir
einleikshljóöfæri meö hljómsvéit (OM).
Oröið er komiö af concerto í ítölsku, en
þaö er komiö af so. consertare sem
merkir upphaflega: veröa ásáttir um. Þ.
Konzert, d. koncert, e. concert. Finnst
í ísl. ritmáli frá árinu 1791 (OH). Af
þessu orði hefur verið myndaö sam-
setta no. konsertmeistari sem merkir:
Sá sem leikur á fyrstu fiölu í hljómsveit.
Þ. Konzertmeister, d. koncertmester.
KONDÓR, útlendur ránfugl (OM).
Orðið er komiö frá Perú um spænsku
þar sem þaö heitir kondor. Þ. Kondor,
d. kondor, e. condor. Finnst í ísl. ritmáli
frá árinu 1794 (OH).
KONFEKT, (mótaöar) súkkulaöikúl-
ur, venjulega fylltar meö ýmiss konar
bragöbætandi efnum (OM). Oröiö er
komiö af confectum í miöaldalatínu, en
það er Ih. þt. af so. conficere sem
merkir: búa til. Þ. Konfekt, d. konfekt,
e. confection. Finnst í ísl. ritmáli frá
árinu 1888 (OH). Þetta orö finnst einnig
í kvæöi eftir Eggert Ólafsson frá því um
miöbik 18. aldar (Sjá Kvæöi hans, Kh.
1832, bls. 179) og merkir þar: drykkur
gamalla kvenna.
KONGRESS, fundur (ráðstefna,
þing) fulltrúa frá ýmsum löndum. Oröiö
er komiö af congressus í latínu. Þ.
Kongres, d. kongres, e. congress.
Finnst í ísl. ritmáli frá árinu 1910 (OH).
KONSÚLL, ræöismaöur, maöur,
sem gætir hagsmuna einhvers ríkis í
ööru og greiðir fyrir þegnum þess
(OM). Oröiö er komið af consul í latínu
og merkir þar: annar tveggja æöstu
embættismanna rómverska lýöveldis-
ins. Þ. Konsul, d. konsul, e. consul.
Finnst í ísl. ritmáli frá því um aldamótin
1800 (OH).
KONTANT, handseldur, sem greiðist
út í hönd. Oröiö er komiö af contante í
ítölsku, en þaö orö er talið vera komið
af latneska so. computare sem merkir:
telja saman, en ekki eru þau sviplík! D.
kontant. Finnst í ísl. ritmáli frá 18. öld
(OH).
KONTÓ, viðskiptareikningur, reikn-
ingur; reikningsblaö (í höfuöbók). Orö-
iö er komið af conto í ítölsku, en so.
contare merkir þar: reikna. Þ. Konto,
d. konto, e. account. Þetta orð hefur
oft heyrst hér í talmáli, einkum fyrr á
öldinni okkar.
KONTÓR, skrifstofa (OM). Oröiö er
komiö af comptoir í frönsku og merkir
þar: búðarborö. Þ. Kontor, d. kontor.
Finnst í ísl. ritmáli frá 1832 í kk., en litlu
fyrr í hk. (OH). Orðið kontóristi,
skrifstofumaöur, þ. Kontorist, d. kont-
orist, er sjálfsagt álíka gamalt í ís-
lensku.
KONTRABASSI, bassafiöla, stærsta
og radddýpsta strokhljóðfærið, venju-
lega fjórstrengjaö (OM). Oröiö er
komiö af contrabasso í ítölsku. Þ.
Kontrabass, d. kontrabas, e. contra-
bass. Finnst í ísl. ritmáli frá árinu 1941
(OH).
KONVENTA, samkoma allra at-
kvæöisbærra munka eöa nunna í
klaustri (OM). Orðið er komiö af
conventus í latínu sem merkir sam-
koma af so. convenire, koma saman.
Þ. Konvent, d. konvent. Finnst í
norrænu fornmáli (Fr.) og í ísl. ritmáli
frá árinu 1543 í samsetta oröinu
konventubróöir (OH).
KONVÓLUT, umslag. Oröiö er kom-
iö af convolutus í latínu sem er Ih. þt. af
so. convolvere og merkir: vefja saman.
Sú var tíðin aö sendibréf voru vafin í
rollur eöa stranga, en ekki látin í
umslög eins og nú tíðkast. D. konvolut,
e. convolute. Oröið finnst í ísl. ritmáli
frá árinu 1710 (OH). Ungur heyröi ég
umslag oft kallað konfilukt, en ekki
minnist ég þess aö hafa séð þá
orðmynd á blaöi.
KÓPEK, sovésk mynteining, 1/100
úr rúblu (OM). Orðið er komiö af
kopejka í rússnesku. Þ. Kopeke, d.
kopek, e. copeck. Finnst í ísl. ritmáli frá
árinu 1907 (OH).
KÓPÍA, afrit, samrit; eintak (af mynd
e.þ.h.) (OM). Orðið er komiö af copia í
miöaldalatínu. Þ. Kopie, d. kopi, e.
copy. Oröiö kopía finnst í ísl. ritmáli frá
árinu 1558, en hk. orðmyndin kopí frá
árinu 1636. So. kopíera finnst frá árinu
1726 (OH).
KOPTI, innfæddur Egypti af sérstök-
um kristnum trúarflokki (OM). Oröið er
komiö af Aigyptios í grísku sem merkir
Egypti. Þ. Kopte, d. kopter, e. Copt.
Ekki er mér kunnugt um aldur þessa
orös í íslensku. Allt ööru máli gegnir
um annaö nýlegt aöskotaorö sem
bæöi er ritað KOPTI og KOFTI, en
hefur einnig hlotið nöfnin þyrilvængja
og þyrla í íslensku (OM). Þessi ísl.
nýyröi eru býsna snjöll og hiö styttra
þeirra er orðið svo tungutamt að
koptanum veröur vart hugað líf í
móöurmáli okkar. Hann er raunar
stytting úr helikopter, en þaö orð er
ættaö úr grísku. E. helicopter, d.
helikopter. Kopti sem flugvélarheiti
finnst í ísl. ritmáli frá árinu 1955 (OH).
KÓR, söngflokkur; innsti hluti kirkju,
næst altari (OM). Oröiö er komið af
choros í grísku og merkir þar: hring-
dans. Lat. chorus, þ. Chor, d. kor, e.
chorus. Finnst í ísl. ritmáli frá árinu
1558 (OH).
KÓRALL, hart kalkmyndaö efni, er
kóraldýr mynda og hlaða utan um sig
(OM). Oröið er komið af korallion í
grísku, en varö aö corall(i)um í latínu.
Þ. Koralle, d. koral, e. coral. Finnst í ísl.
ritmáli frá árinu 1732 (OH).
KÓRAN, trúarbók Múhameðstrú-
armanna. Oröiö er komið af qoran í
arabisku og merkir þar: upplestur. Þ.
og d. Koran, e. Koran og Alcoran.
Finnst í ísl. ritmáli frá árinu 1827 (OH).
KORDA, KORÐA, strengur (t.d. á
hljóðfæri) (OM). Oröiö er komiö af
chorde í grísku og merkir þar m.a.:
strengur. Þ. Kordel, d. korde, e. cord.
Orömyndin korda finnst í ísl. ritmáli frá
árinu 1944 (OH).
KORDÚNA, geitskinn, verkað meö
sérstökum hætti (kennt viö borgina
Cordova) (OM). Oröiö heitir corduanus
í miöaldalatínu, fornfr. cordewan, fr.
cordouan. Finnst í norrænu fornmáli
(Fr.).
KORK, börkur af korkeik (OM).
Orðið heitir cortex á latínu. Þ. Kork, d.
kork, e. cork. Finnst í ísl. ritmáli frá
árinu 1734 (OH).
KÓRUND, gimsteinn, gengur næst
demanti aö hörku, mjög breytilegur að
lit (OM). Orðiö er komiö af kurand í
indversku. E. corundum, d. korund.
Finnst í ísl. ritmáli frá 1878 (OH).
KÓSAKKI, riddari í her Rússakeis-
ara (upprunninn frá Suöaustur-Rúss-
landi) (OM). Orðið er komið af kasak í
tyrknesku og merkir þar: ræningi. Þaö
heitir kosak á rússnesku. Þ. Kosak, d.
kosak, e. Cossack. Finnst í ísl. ritmáli
frá árinu 1827 (OH).
KÓSÍNUS, k. af hvössu horni í
rétthyrndum þríhyrningi er falliö milli
aðlægrar skammhliöar og langhliðar
(OM). Orðið er komiö af cosinus í
latínu. D. kosinus, e. cosine. Finnst í ísl.
ritmáli frá árinu 1966 (OH). Þetta orð
heyrði ég fyrst í stæröfræöikennslu
vorið 1921, en kennslubókin, sem fariö
var eftir, var á dönsku. Sjálfsagt hefur
þaö heyrst hér í kennslu löngu áöur.
16