Lesbók Morgunblaðsins - 19.09.1981, Blaðsíða 12

M
Staðgengillinn
Rudolf Hess - síöasti fanginn í Spandau
Rudolf Hess, síö-
var alltaf gagn-
hlutverki sínu aö ■ \
vera „Staögeng-
valdatímum naz- r.
i ■
uppfylla' leynd- '
ustu óskir Hitl-
ers. Viö stríðs-
glæparéttarhöldin í Munchen kostaði
hann kapps um aö taka málstað foringja
síns. Nú líta Rússar á þennan gamla
mann sem refsifanga, sem eigi að bæta
fyrir glæpi Hitlers, og halda honum
jafnframt sem gísl fyrir Berlín. Enn
verður Rudolf Hess aö líta á sig sem
staðgengil — án þess í rauninni að vera
þaö.

Oröiö „staögengiir táknar hlutverk —
einhver kemur í staö annars. „Staðgengill
Foringjans" átti aö merkja meira: heilagt
embætti, sem minnti á hiö háleita, allt aö
því guölega markmið hugmyndafræöi
þjóöernissamhyggjunnar. Hitler leit á sig
sem „frelsara" þýzku þjóðarinnar, útvalinn
son forsjónarinnar. Honum bar aö fela
hollasta, auösveiþnasta og áreiöanlegasta
þostula sínum þaö hlutverk aö byggja uþp
flokk um sig, reisa sér „kirkju". En þýzka
þjóöin með allt sitt titlatog sá of seint, aö
ekki var allt sem sýndist. Var Hess
staðgengill manns, sem var af guði send-
ur? Eöa af djöflinum?
— o —
I
Hess er upphafsmaöur Hitlersdýrkunar-
innar — hann leiddi Þjóöverja til trúar á
Foringjann. Fjöldinn trúöi honum, af því aö
hann trúöi sjálfur af öllu hjarta á foringja
„sinn“. Þegar árið 1921 lýsti Hess því í
ritgerðasamkeppni, þegar hann var stúd-
ent, hvernig sá maöur þyrfti aö vera
geröur, sem myndi reisa Þýzkaland viö aö
nýju og gera veg þess mikinn: „Þegar
nauðsyn krefst, skirrist hann ekki viö aö
úthella blóöi... Hann hefur aöeins og
einvöröungu fyrir augum aö ná marki sínu,
þó aö hann veröi á vegi sínum aö troöa á
sínum nánustu vinum ..."
Þá haföi Hess þegar fundiö átrúnaöar-
goö sitt. En hvað kom honum til, syni
góöborgara, aö gefa sig með húö og hári á
vald póstkortamálara og misheppnuöum
manni, sem veriö naföi undirforingi í
stríðinu, en hann sjálfur liösforingi, og
veröa „eldheitur aödáandi hans og einlæg-
asti og fórnfúsasti fylgismaöur hans“?
Þessi ungi maður, sem leitaöi frelsunar í
gróörarstíu byltingarinnar í Munchen, var
reiðubúinn að taka hverju því, sem aö
höndum bæri, af því aö hann naut hinnar
dýpstu hamingju í undirgefni og sjálfsfórn.
Sálfræöingar hafa komizt aö raun um,
aö faöir Hess hafi veriö þeirrar gerðar, sem
meö ofurvaldi sínu réöi örlögum sonar síns,
eins og títt var á keisaratímunum á
heimilum betri borgara, þar sem ríkti
strangur agi og rík þjóðerniskennd. Hvert
barnaherbergi varö aö herskóla. Hinn
ráöríki faöir Hess neitaði syni sínum, sem
var mjög hneigöur fyrir náttúruvísindi, um
aö veröa verkfræðingur eöa eðlisfræðing-
ur. Pilturinn flúöi úr ófrelsi hins borgara-
lega lífs í blóðugt stríöiö 1914, særöist
hættulega, geröist flugmaöur í hernum og
tók ósigri fööurlandsins eins og persónu-
legri óhamingju á svipaöan hátt og Hitler
og mikill fjöldi annarra hermanna á vígvöll-
unum. Eftir stríöiö eignaöist hann andlegan
föður, þar sem var Karl Haushofer, hers-
höföingi og landfræðingur, sem mat þó
meira hjartalag og lyndiseinkunn Hess en
gáfur hans og greind. í Thule-félaginu lærði
hann aö þekkja höfuöóvini þá, sem hann
ætti aö berjast gegn, Gyöinga og bolsév-
ika. Nú þyrfti aöeins einhver aö koma til,
sem léti sér ekki kenninguna nægja eins og
Haushofer, heldur héti því aö láta hendur
standa fram úr ermum og uppræta óvinina.
Hess lét ekki á sér standa; hann geröist
skuggi Hitlers. Fyrir hann þoldi hann
misþyrmingar í blóöugum slagsmálum á
fundum, viö hlið hans tók hann þátt í
bjórkjallarauppreisninni í Munchen 1923
og meö honum sat hann í fangelsi fyrir
vikiö, dæmdur fyrir landráö, í Landsberg-
kastalanum. Þar var hann ritari Hitlers og
aóstoöarmaöur viö samningu „Mein
Kampf“. Þaö fór nærri, aö breyta mætti
máltæki hans og vígoröi: „Adolf Hitler er
Þýzkaland, og Þýzkaland er Adolf Hitler" í
„Hitler er Hess, og Hess er Hitler“. Hann
líkti eftir foringja sínum í framkomu og
lifnaöarháttum: Hann reykti ekki, drakk
ekki, boröaöi eingöngu jurtafæöi og dáöi
Richard Wagner. Hinn fámálugi, innhverfi,
einlægi og hlýöni fylgdarmaöur var hinn
ákjósanlegasti ritari foringja nazista. Því aö
hann sóttist ekki eftir persónulegum völd-
um eöa auöæfum — honum nægöi aö
hafast viö í forsal valdanna. Tryggö hans er
óeigingjörn; hann neitar sér um aö gagn-
rýna og gremju bælir hann niður í sér.
Hann var eins og í leiöslu. Þegar fyrir
valdatöku Hitlers 1933 sagöi sonur hins
fööurlega vinar Hess, Albrecht Haushofer,
hinn glöggskyggni blaöamaöur: „Rudolf
Hess og hans líkum verður ekki bjargaö.“
— O —
II
Eftir aö Hitler haföi útnefnt Hess „staö-
gengil foringjans“, var almennt litiö á hann
sem valdamann. Þaö var ekki fyrr en
stríðið brauzt út, aö þýzka þjóöin frétti sér
til mikillar undrunar, aö Hitler heföi ekki
valiö hinn litlausa Hess sem næsta eftir-
mann sinn heldur hinn vinsæla Hermann
Göring. Hess átti ekki aö veröa neitt annaö
en flokksleiðtogi. Og þaö varð hann svo
ekki einu sinni — því aö hann hélt ekki fast
í taumana og missti þá brátt í hendur hins
samvizkulausa starfsmannastjóra síns,
Bormanns.
Eigi aö síður geröi Hitler „staögengil“
sinn aö ráðherra í ríkisstjórninni, sem þó
var fremur veigalítil stofnun í embættis-
óskapnaöi Þriöja ríkisins. Þar sem Flokkur
og Ríki uröu að vera sammála, varö aö
bera öll lög undir Hess og embætti hans.
Þannig varö hann ráðherra yfir öllu — og
engu. Því aö honum kom aldrei til hugar að
fara að neinu ööru en vilja einhvers, sem
var æöri. Hann fylgdi svo nákvæmlega
oröalagi stefnuyfirlýsinga og blaöatilkynn-
inga, aö hann verkaöi á margan viömæl-
anda eins og grammófónn. Hann hlustaði
á, þegar hann heföi átt að tala. Hann var á
sama máli og allir og annarrar skoöunar en
aörir um leiö. Hann lét nota sig, fúslega
misnota sig — og varö samsekur glæpa-
mönnum. Hver gat ætlaö þessum glæsi-
lega manni illt, honum, sem var svo háttvís
í framkomu og liföi svo einföldu og óspilltu
lífi? Nafn hans var bundiö viö margt:
starfsemi öryggislögreglunnar, Núrnberg-
lögin gegn Gyðingum, líknardauöa van-
skapaöra og geðveikra og hvað eina — og
þó var hann aöeins vinnumaður viö
skrifborö, sem hann tolldi helzt ekki viö.
Arkitektinn, sem ekki varö, Hitler, og
verkfræöingurinn, sem ekki varö, Hess,
áttu eitt sameiginlegt: hneigö til tóm-
stundaiöju og óbeit á daglegum störfum.
Hess skóp sér sinn eigin frístundaheim —
hann var frábær heimilisfaðir, braut heil-
ann um tæknilegar nýjungar, hafði áhuga á
skottulækningum og stjörnuspeki, töfra-
lyfjum og dulspeki. Hann ók hraðaksturs-
bílum og reyndi nýjar flugvélar.
Þaö var aðeins einu sinni á stjórnmála-
ferli sínum, sem Hess fór aö eigin frum-
kvæði, og þaö var 10. maí 1941, þegar
stríðið geisaöi, er hann flaug eins og
„friöarengill" til Englands. Staðgengillinn
fór út fyrir verksviö sitt meö því aö ætla sér
aö uppfylla leyndar óskir Hitlers.
— O —
III
Sá leyndardómur, sem enn hvílir yfir
þessari för, er í rauriinni ekki fyrir hendi, ef
betur er aö gáó. Hess vissi betur en nokkur
annar um þá meinloku Hitlers, aö Þýzka-
land gæti treyst á bandalag viö „frændur"
sína, Englendinga, er hann herjaöi í
austurveg. Hitler botnaöi ekkert í brezkri
þjóöarsál eöa eöli brezkrar utanríkisstefnu.
I þeim efnum var hann jafnfáfróöur og
staðgengill hans. Eftir hinn mikla sigur yfir
Frakklandi gat hvorugur þeirra skiliö, af
hverju England væri ekki til viðtals um aö
skipta heiminum á milli sín og Hitlers.
Og svo fékk Hess óvænta hugmynd:
Hann skyldi fljúga sem samningamaöur og
friöarboöi yfir land óvinanna og stökkva úr
flugvélinni í fallhlíf yfir landareign Hamil-
tons lávaröar í Skotlandi. Hann taldi
Hamilton heppilegan milligöngumann, þar
sem hann væri líka áhugaflugmaöur og í
vinfengi viö Haushofer-fjölskylduna. Á ööru
ári stríðsins haföi Albrecht Haushofer meö
vitund Hitlers kannaö möguleika á friðar-
umleitunum meö boöum til hins brezka
vinar síns, en án árangurs. Móöir Albrecht
Haushofers var Gyöingur í aöra ættina, en
Hess haföi komiö í veg fyrir óþægindi af
þeim sökum. Og nú bjóst Hess viö því, aö í
hrifningu sinni yfir flugafreki hans og
nafnspjaldi Haushofers myndi hann þegar
ræöa við sig um friðartilboð Hitlers og
koma því síöan áleiöis til réttra aöila.
Þetta var fáránleg hugmynd einfeldn-
ings. En jafnvel Churchill, ósveigjanlegasta
andstæöingi Hitlers, fannst ekkert lítilmót-
legt eöa Ijótt viö meiningu Hess meö
þessu. En þessum „vélbúna Parsifal“ (eins
og Albrecht Haushofer komst aö oröi) rann
til rifja tilhugsunin um endalausar grafir
fallinna Þjóöverja og Englendinga. En ekkl
er vitaö til, aö þess háttar tilfinningar hafi
12