Lesbók Morgunblaðsins - 19.09.1981, Blaðsíða 7

Anna Soffía ásamt Herbert von Karajan sem nú er 73 ára. „Ég skil ekki hvers vegna
margir eru hræddir við hann,“ segir hún. „Hann er mjög þolinmóður og alls ekki
ráðríkur.“
önnu Soffiu klappað lof i lófa eftir frumraun sína með Philharmóniu-hljómsveitinni i
Berlin 1978.
Tónlistarsnillingar koma og fara, en á nokkurra ára fresti koma fram bráðþroska unglingar með snilligáfu, sem
vekja sérstaka athygli. Fyrir fimm árum heyrði hinn mikli Herbert von Karajan Önnu Soffíu Mutter, sem þá var
13 ára, leika, og gerði hana samstundis að skjólstœðingi sínum. Fyrir skömmu kom út hljómplata, þar sem hún
leikur fiðlukonsert Beethovens 17 ára gömul og vakti mikla undrun gagnrýnenda. En standa nú vonir til að
þessi glœsilegi og efnilegi unglingur nái að þroskast á listabrautinni og verði raunverulegur snillingur?
Karajan heyrði um hana og bauð henni í
áheyrn í Fílharmóníuhöllina í Berlín. Hún
lék frammi fyrir allri Fílharmóníuhljómsveit
Berlínar, en það er reynsla, sem fengi
margan fullorðinn tónlistarmann til aö taka
inn valíum. En Anna Soffía minnist ekki að
hún hafi verið taugaóstyrk, jafnvel þótt aö
hún gerði sér grein fyrir aö allt var lagt
undir. Hún rifjar upp: „Ég spilaöi sjakonnu
Bachs, sem er virkilega erfitt stykki,
allsæmilega." Karajan baö líka um tvo
þætti úr konsert eftir Mozart og var svo
hrifinn, aö hann bauð henni samstundis aö
leika með sér á næstu páskatónlistarhátíö
í Salzburg 1977. Síðan hefur hún komið
fram meö honum í Salzburg næstum á
hverju ári. 1978 kom hún fyrst fram meö
Fílharmóníuhljómsveit Berlínar undir hans
stjórn og í tónleikalok stóö öll hljómsveitin
á fætur og klappaöi fyrir henni.
Hún dáist ákaflega aö Karajan og er
honum mjög þakklát, ekki aöeins vegna
þess aö frægöarferill hennar er honum aö
þakka, heldur hefur hann kennt henni svo
mikið um tónlist bæöi leik og aö kynna sér
hljómsveitarútsetningu.
„Allar æfingar meö honum eru kennslu-
stundir," segir hún, „og ég vona aö mér
auönist aö leika aö honum mörg ár enn.
Hann er æðislega fínn kennari og undirleik-
ari. Fyrst fannst mér þetta skrýtiö, vegna
þess aö svo margir virðast vera hræddir
viö hann, þó aö ég skilji nú ekki hvers
vegna. Hann er ótrúlega þolinmóöur og alls
ekki ráöríkur. Hann vill aldrei hafa áhrif á
túlkun manns. Honum er umhugaö um aö
hjálpa mönnum til aö öðlast innsæi og
tæknilega færni, sem hjálpi til aö maður
öölist eigin skoöun á verkinu. Þaö er
ótrúlegt hvernig hann getur heyrt fyrir sér
hljóm og komiö meö tæknilega ábendingu,
sem hjálpar manni til að ná fram einmitt
því, sem maöur haföi sjálfur í huga. Til
dæmis kenndi hann mér hvernig leika á
verulega langar og breiðar línur. Konsert-
arnir meö honum hafa veriö þaö mesta,
sem ég hef upplifaö í músík.“
Anna Soffía hefur byggt upp verkefna-
lista sinn hægt og kerfisbundið. Nú eru á
honum nokkrir konsertar Mozarts, fiðlu-
konsert og þrenndarkonsert eftir Beet-
hoven, konsertar Tschaikovskys og Mend-
elsohns og Symphonie Espagnole eftir
Lalo. Hún reynir aö leika hvert nýtt
viöfangsefni í fyrsta sinn á litlum staö til
þess aö hún geti aölagaö hugmyndir sínar
og leiörétt mistök fjarri fullum sviösljósum.
Hún er nú aö læra konserta Brahms og
Prokofievs og nokkrar sónötur Brahms og
æfir sig þrjár til fjórar klukkustundir á dag
sex daga vikunnar — en aldrei á sunnu-
dögum og frídögum. Eftir aö hafa athugaö
útsetninguna í einrúmi, lærir hún hana
utanað og formar hugmyndir sínar áður en
hún byrjar aö leika.
Þaö er einkennilegt aö sjá hana æfa,
vegna þess aö hún syngur annaö lag en
hún leikur. „Ég raula meö hluta úr verkefni
hljómsveitarinnar,” segir Anna Soffía og
bætir viö aö hún hafi hugsaö sér aö læra
fyrst alla fiölukonsertana og síöan nokkrar
af auðveldari sónötum.
„Ég snerti ekki þessar erfiöu D-dúr
sónötur fyrr en ég hef náö valdi á
konsertunum. Sum verkin eru verulega
erfiö tæknilega. Þaö er erfitt aö ákveöa
hvernig á aö túlka þau, aö vita hvaö
tónskáldiö meinti og hvaö hann heföi viljað
aö ég geröi. Sum verk eru erfiö bæöi
tónlistarlega og tæknilega eins og til
dæmis Beethoven-konsertinn, sem ég æföi
mjög lengi áöur en ég lék hann opinber-
lega. Þaö tók meira en tvö og hálft ár, sem
er langur tími fyrir mig, því aö ég hef aöeins
leikiö í 12 ár.“
Hún og foreldrar hennar hafa skipulagt
feril hennar þannig aö henni gefist nægi-
legur tími til að hvíla sig og vera heima.
Hún kemur aöeins fram á 12 hljómleikum á
ári og gerir sér fyllilega Ijóst aö ef of mikið
er færst í fang, getur þaö leitt til glanslegr-
ar, yfirborðskenndar túlkunar, sem skortir
alla dýpt. Þegar hljómleikaboö berst og
foreldrar hennar segja aö hún geti tekiö
því, neitar hún oft, segir aö nú sé nóg
komið. — „Ég geri ekki þaö, sem mig
langar ekki til aö gera," segir hún.
Hún á heima í litla þýska þorpinu Wehr.
Hún hvílist helst viö lestur „sérstaklega
Heine og Hermann Hesse“, matartilbúning
„sérstaklega spaghetti og ravioli", listmál-
un „aðallega blóm og dýr“ og aö ganga
meö hundana sína í skóginum.
Næst tónlistinni finnst mér mest gaman
að málaralist. Hún hvílir mig svo vel. Þaö er
sama hvert ég ferðast, þú getur veriö viss
um aö fyrstu frjálsu klukkustundum eyöi ég
á málverkasýningum og söfnum. Nú sem
stendur held ég mest upp á Chagall og
Klee.“
Henni finnst líka gaman aö fara í bíó og
hlusta á óperur — sjálf hefur hún laglega
sópranrödd — og horfa á ballett. En eins
og svo margar stelpur, sem eiga eldri
bræöur, hefur hún gaman af strákaleikjum.
Hún er dugleg í íþróttum, sérstaklega
fótbolta, sem henni þótti mjög skemmtileg-
ur, þegar hún var lítil. Sem stendur hefur
hún hvorki áhuga á fötum né strákum.
Þess í staö festir hún myndir af eftirlætis
músíköntunum sínum innan í fiölukassann
sinn og hægt er aö ímynda sér aö meira
þyrfti til en strákinn í næsta húsi aö keppa
viö jafn æöislega persónuleika og Abbado,
Metha, Barenboim og Karajan, eöa aöra
tónlistarmenn, sem hún eyöir mestum
vinnutíma sínum meö.
„Báöir bræöur mínir fóru í skóla en þeir
eignuöust þar færri vini en heima eöa í
tónlistartímunum. Þaö er nóg af fólki á
mínum aldri heima og svo eru nú hann von
Karajan og Mstislav Rostropovitsch ekki
leiöinlegir félagar."
Anna Soffía breytist hægt og rólega úr
undrabarni í fulloröinn tónlistarmann og er
þaö jafn eftirtektarvert og gáfa hennar.
Þetta breytingaskeiö er venjulega hið mest
krefjandi og sársaukafyllsta í lífi undra-
barna. Daniel Barenboim (en þaö var hjá
honum, sem ég heyröi af tilviljun fyrst um
Önnu Soffíu fyrir þrem árum og þá hvatti
hann mig til aö henda frá mér öllu, sem ég
væri aö starfa viö og rjúka til Brighton til
þess aö hlusta á hana) minnist þess aö
síöustu táningsár hans voru þau erfiöustu á
ævinni: „Ég var ekki lengur undrabarn og
ekki ennþá fullþroska tónlistarmaöur og
öllum var sama.“
Ólíklegt er aö Anna Soffía horfi fram á
slík vandamál vegna þess aö hún leikur
ekki lengur eins og undrabarn eöa undra-
táningur. Nokkrir djarfir gagnrýnendur,
sem skrifaö hafa um hana á sl. ári komast
einmitt aö þessari niöurstöðu: „Viö viljum
ekki lengur tala um undrabarn,“ skrifaöi
einn í Badische Zeitung í febrúar 1979.
„Hin 16 ára Anna Soffía Mutter er
sannarlega oröin fiöluleikari á heimsmæli-
kvaröa.“ Hinumegin viö Atlantshafið hyllti
New York Post hana sem „nýja snillings-
rödd“ eftir aö hún kom í fyrsta sinn fram
með Fílharmóníuhljómsveit New York-
borgar 1980 og bætti viö: „Greinilegt var
aö þarna kom fram nýr og mjög eftirtektar-
veröur listamaöur. Framkoma og listræn
túlkun ungfrú Mutter krefjast þess aö litiö
sé á hana sem fullorðna manneskju." The
Washington Star sagöi: „Meöan hún lék
konsertinn (eftir Mozart í G-dúr) virtist hún
algjörlega sokkin í sjáifa sig, alveg eins og
hún væri í æfingaherberginu sínu og
algjörlega á valdi tónlistarinnar, sem hún
lék.“
Móöir hennar segir aö þannig hafi hún
verið frá í bernsku og Erna Honigberger
sagði einu sinni, þegar Anna Soffía tók upp
fiöluna sína og byrjaði aö leika: „Hún var
ekki lengur barn.“
„Ég er bara í tónlistinni," segir Anna
Soffía og ypptir öxlum. „Engu máli skiptir
hvort ég er aö leika eftirlætislögin mín eöa
verk eftir eftirlætistónskáldin — Mozart og
Beethoven. Ég finn alltaf til þessarar sömu
hrifningar, þessa burthvarfs, ég hverf sjálf,
renn saman viö tónlistina.“
Þessi samruni tveggja, túlkandans og
tónlistarinnar, bendir til meöfædds hæfi-
leika undrabarnsins, sem ekki er hægt aö
kenna, aðeins beina til iökunar á dularfullri
gáfu. En þó að í undrabörnunum komi án
efa fram óerfö og ótillærö snilligáfa sóst
líka í þeim, hvað skeö getur, þegar þau
standast ekki þær kröfur, sem slík gáfa
gerir til þeirra. Þessi mikla guösgjöf
streymir óhindruö og tær fram í þeim, sem
tekst aö ná fullum þroska meö reynslunni.
Ég er sannfærö um að Anna Soffía
Mutter verður ein í þeim hópi.
(AMÞ þýddi úr The
Sunday Times Magazine)
7