Lesbók Morgunblaðsins - 19.09.1981, Blaðsíða 9

Kalundborg, og jafnvel hægt aö ganga, ef
veður er gott. Umhverfið er fagurt, svo að
þessi gönguferö getur aöeins talist andleg
heilsubót, ef ekki líkamleg hressing einnig.
Lerchenborg er ein fínasta rokoko-höll,
sem fyrirfinnst. Reist var hún á árunum
1743—1745, eöa skömmu áöur en fyrsti
íslenski landfógetinn, Skúli Magnússon,
settist aö í Viðey og tók viö embætti sínu. í
þessari höll gisti H.C. Andersen alloft,
skrifaði og klippti út. Er nokkuö af þessum
listaverkum skáldsins til sölu, eöa öllu
heldur eftirmyndir þeirra. Hluti hallarinnar
er safn til minningar um ævintýraskáldiö
ódauðlega. Er þarna stööugur straumur
fólks aö skoöa höllina, ekki síst aödáendur
H.C. Andersens. Þá er þarna mikið safn
margs konar gamalla muna. Þarna er hægt
aö vera heilan dag og skoöa alltaf eitthvaö
nýtt. Veitingar fást keyptar, svo og minja-
gripir af ýmsu tagi. í riddarasal hallarinnar
eru haldnir tónieikar allt áriö, þar sem fram
koma danskir og erlendir listamenn. í
sumar hafa þær stöllur Helga Ingólfsdóttir
(sembal) og Manuela Wiesler (flauta) leikiö
marg lagfæröar og aö nokkru leyti endur-
byggöar, allt frá dögum Snorra skálds í
Reykholti.
Elstu götur Kalundborgar heita Adel-
gade og Præstegade. Húsin eru lágveggj-
uö, meö háum þökum og breiöum. Gluggar
fremur litlir meö mörgum rúöum. Bannað
er aö augnstinga hús hér, en svo er kallaö,
þegar sett er ein rúöa í gluggana í staö
hinna mörgu smáu fyrri tíðar. Hafa alltof
margar byggingar verið grátt leiknar á
þann hátt, einnig hér heima.
Kalundborg var hluti amts þess, er kennt
var viö Holbæk. Nú tilheyrir bærinn
Vestur-Sjálandsamti. Segja má, aö hér
séu krossgötur, hvaö samgöngur varöar.
Norövesturjárnbrautin tengir Kaupmanna-
höfn og Kalundborg. Ferjur tengja staöinn
viö Jótland. Áætlunarbifreiöir ganga eftir
nútíma þjóövegum til austurs og suöurs.
Áætlunarflug er rekiö frá Kalundborg meö
litlum vélum. Eru þær fremur hæggengar
miöaö viö þotur nútímans. Tekur 25
mínútur aö fljúga til Kaupmannahafnar, en
og smjörkál (raps). Tilbúinn áburöur er
framleiddur af verksmiöjunni Superfos
A/S. Þar eru og miklar geymslur fyrir
þessar vörur. Hér er sýruverksmiðja, en
ekki á öðrum stað. Er þaö liður í
baráttunni gegn mengun, sem Danir erú nú
farnir aö sinna af mikilli alvöru, þó aö
kannski seint sé — eins og víöar. Fleiri
fyrirtæki nefni ég ekki, enda væri þaö að
æra óstööugan. Iðnaður er stórkostlegur í
þessum bæ; hann liggur afar vel viö
samgöngum, eins og áður er sagt. Mikil
verkkunnátta hefur þróast í sambandi viö
allan þennan iönaö.
Umhverfi Kalundborgar er margbrotið
og einkar fagurt. Viö skulum fyrst bregöa
okkur út á Rosnæs, en þar hefur ríkiö séö
um aö friöaö hefur verið stórt útivistar-
svæöi. Bæjarfélagiö hefur á sínum vegum
friöaö allstórt svæöi viö Nostrupkletta.
Þarna er og friöunarstaður fyrir fugla viö
Saltbæk Vig, en þaö er þriöja stærsta
stöðuvatn Danmerkur. Þarna gefur aö líta
tvær gamlar kirkjur. Þaö er þá fyrst
Raklevkirkja. Innréttingin er frá 17. öld. Þá
mann einn, er ég hitti þarna aö máli, og lét
þaö álit mitt í Ijós, aö þetta væri sjálfsagt
fremur óþægilegt, svaraði hann því til, aö
slíkt væri allt í lagi. Já, menn hafa misjafnar
skoöanir á þessu eins og á ööru. Þaö er
væntanlega rólegt á Reerso meðan krakk-
arnir eru í burtu viö skólanám víös fjarri. En
svo færist sjálfsagt líf í plássiö, eftir aö
ungviöið er heim komið.
í Kalundborg er bær sá sem A. Meír
Goldschmidt (gyöingur) hefur lýst skil-
merkilega í minningum sínum: Erindrínger
fra min onkels hus.
Frá Mollebakken, þar sem fyrr á tíö voru
sjö vindmyllur, er fagurt útsýni yfir bæinn
söguríka og athafnasama.
Nú skulum viö bregöa okkur suöur á
bóginn enn á ný. Fyrst komum viö' til
smáþorps, er nefnist Svallerup. Þar er vel
varöveitt kirkja og kirkjuhlaða. Þar var
korninu, er bændurnir í grenndinni greiddu
kirkjunni sem tíund, safnaö saman. Nú, —
ef haldið er dálítiö suður meö ströndinni, er
komið í nokkru stærri bæ. Hann heitir
Lsson lýsir staöháttum og fólki
Aðlaðandi veitingastaöur — Reerso-kráin.
Hleypt af skoti til heiðurs feröamönnum.
þarna. Er mikil viöurkenning í sjálfu sér aö
koma þarna fram.
Bak viö höllina Lerchenborg er rósa-
garöur mikill, sem gaman er aö skoöa.
Þetta er stærsti garöur sinnar tegundar á
öllum Noröurlöndum. Er þá mikiö sagt, því
að víöa eru stórir og glæstir garöar.
Sérstakur aögangur er aö þessum skraut-
garöi. Til fróöleiks skal þess getiö, aö í
garöi þessum er aö finna 21 þúsund
plöntur.
Þegar viö íslendingar göngum um fræg-
ar og gamlar byggingar erlendis, veröur
okkur á aö öfunda viðkomandi þjóö af
öllum þessum fornaldarauöi. Viö eigum
ekki eldri hús en frá 18. öld, og þau öll
byggö af Dönum. Þeir kunnu aö byggja úr
steini; þaö var lóöið. Fornaldarauöur okkar
er handrit og fornbókmenntir, sem þó stór
hluti af er löngu týndur og tröllum gefinn.
Ég minntist áöan á byggingar innan
hinna fornu borgarmúra miðaldanna. Þar
má viö bæta. Aöalbygging Kalundborgar-
hallar, sjálfur búgaröurinn, er ber nafniö
Kaalund Kloster, hefur verið endurreistur
og er nú aðsetur borgarstjórnar kaupstaö-
arins. Þarna er og aö finna biskupssetur frá
tíma Eriks af Pommern, en hann var
konungur 1397—1439. Þar er og gamalt
ráöhús frá sama tíma, er hefur veriö breytt
í fundarstað fyrir borgarstjórn, eins og hún
er nefnd. Þarna er 21 maður í borgarstjórn,
og telur þó bærinn vart fleiri en 15 þúsund
manns. Þarna er og nokkur byggö sem er
ekki eiginlegur bær, en telst meö eigi aö
síður. Eg hef einu sinni komiö í þennan
fræga sal. Hittist og þannig á, aö ég settist
í sæti sjálfs borgarstjórans. Þarna inni er
mjög þægilegt aö vera. Þykkir, hvítkalkaðir
veggir, djúpar gluggakistur. Bjálkar mjög
sterklegir í lofti. Timburgólf. Allt þetta gerir
þaö aö verkum, aö manni líöur vel. Hús
þetta er nú meira en fimm hundruð ára
gamalt. Og hér eru byggingar, aö vísu
klukkustund til Hamborgar, svo aö dæmi
séu tekin.
Opinber þjónusta er margvísleg, eins og
aö líkum lætur. Menntamálin eru í mjög
góöu lagi, bæöi á skyldunáms- og fram-
haldsstigi. Margir skólar, og vantar þar
ekki neitt. Fyrir öllu er séö. Þaö er munur
eöa víöa hér á landi, ekki síst úti um land.
Þá er vel séö fyrir kennslu þroskaheftra
nemenda, enda Danir mjög framarlega í
þeim efnum. Getum viö mikiö lært af þeim
á því sviöi. Þar er og sérskóli fyrir kennara,
er vilja sérhæfa sig í kennslu barna, sem
oröiö hafa á eftir félögum sínum af
einhverjum orsökum.
Margvíslegur iönaöur er í Kalundborg.
Ég rétt drep á nokkur fyrirtæki, sem þekkt
eru, jafnvel hérlendis. Þar er Carmen
Curlers. Stór verksmiöja, er framleiöir
hárliöunartæki og sprautubrúsa. Flytur út
vörur til íslands og fjölda landa. Matvöru-
verksmiöjan Lidano er þarna og framleiöir
svokallaöar „instant“-vörur af mörgu tagi.
Mestur hluti framleiöslunnar fer á erlendan
markaö. Novo Industri framleiðir hvata
(enzymer). Bygging þessarar verksmiöju er
gerö af ryörauöu Corten-stáli, en þaö ryöur
sér mjög til rúms utanlands á seinni árum
sem klæðning mannvirkja. Þykir þaö end-
ast vel, en sjálfum finnst mér þaö fremur
Ijótt; minnir á ryðgaðar járnplötur. Gyproc
framleiðir gipsplötur. Arsframleiöslan
mundi þekja 13 milljónir fermetra, ef
plötunum væri raöaö hliö viö hliö. Heima-
markaður. Vélaverksmiöjan Buch A/S
framleiöir dieselvélar fyrir allan heiminn.
Fyrirtæki þetta er í eigu hringsins, sem
kenndur er viö A. P. Meller. Þessi hringur
er stærsti eigandi skipa í Danaveldi.
Athafnasvæöi fyrirtækisins er viö höfnina
og nær yfir stórt svæöi. Þá má nefna
kornvöruverslunina S.P. Jensen. Er hún
meö þeim stærstu sinnar tegundar í
landinu. Flutt er aöallega út maltbygg, sáö
er Resnæskirkja, frá síörómönskum tíma,
meö fjórum gotneskum viöbyggingum.
Þarna eru nokkrar gamlar dysjar, sumar
stórar. Yst á Rosnæs er viti. Niöur aö sjó
liggur svo snotur göngustígur.
Á Asnæs eru tveir allvænir skógar,
Forskov og Vesterskov. í grenndinni, íekki
nema 15—20 km fjarlægð, eru tveir staöir,
sem vert er aö sjá og skoða. Þar má fyrst
nefna Tisse. Þetta er allstórt stööuvatn,
13,3 ferkílómetrar aö flatarmáli. Aö því og
frá rennur Hallebyáin.
Hinn staðurinn er Reerso. Þaö er lítill
skagi, er liggur út í Stórabelti. Þar er mjög
gamalt sveitaþorp. í flestum húsanna er
enn búið. Mikill feröamannastraumur er til
Reerse aö sjá fortíðina, ef svo má segja.
Húsin eru öll úr bindingsverki, en strá er á
þaki. Margir leggja líka leið sína á þennan
skaga til aö kaupa síld, sem er reykt þar af
frábærri tækni. Get ég tekiö undir þaö, því
aö ég hef nokkrum sinnum bragöaö þessa
síld. Hráefnið er keypt frá Noregi, og má
þaö merkilegt heita.
Þarna er minjasafn, komiö á fót af
Thorkild Gravlund rithöfundi. Dregur þaö
marga feröamenn aö þorpi þessu. Og
íbúarnir eru engir þorparar! Hef ég komist
í kynni viö nokkra þeirra, og þaö verö ég
aö segja, aö fáum hef ég kynnst er sýna
alúðlegra viömót. Sveitabúskapur er enn
stundaöur þarna á nokkrum býlum. Eftir að
hafa gengiö þarna um akra, er stóðu í
blóma, mestmegnis sykurrófur, kom ég til
eins bónda þarna. Hann sýndi bú sitt. Hann
var meö 300 svín. Megnið af fóðrinu ræktar
bóndi þessi sjálfur. Fer hann vel meö
gripina og hefur góöan arö af þeim eins og
nærri má geta. Manni finnst eins og tíminn
standi þarna kyrr. Svona hefur gengiö til
síðan hver veit hvaö. Gömul kirkja er á
Reerso, en enginn skóli lengur. Börnum og
unglingum er ekiö í skóla á „meginland-
inu“. Ér ég minntist á þetta viö gamlan
Gorlev. Kirkja er þar ævagömul eins og
víöar. Forn kalkmálverk prýða hana. Eru
þau frá miöri 14. og frá 15. öld. Þá er í
Gerlev mikil sykurverksmiöja.
í aöeins 3 km fjarlægö til vesturs frá
Kalundborg er aö finna einn af elstu
haugklefum (jettestuer) í allri Danmörku,
þar sem heitir Revehoj.
Nokkuö til noröurs frá Kalundborg er
eyjan Nekselo; er þar náttúrufegurö mikil.
Höllin Dragsholm er nokkuö noröar meö
ströndinni; byggö er hún í vinkil. Höll þessi
er reist á miöri þrettándu öld, en hefur
verið endurbyggö á miööldum og á síöari
tímum. Upphaflega var höll þessi notuð af
biskupnum í Hróarskeldu, en varö síðar
ríkisfangelsi. Meöai þekktustu fanga þar er
Jarlinn af Bothwell. Lík hans, sem var
smurt, er aö finna í Fárevejlekirkju.
Framundan höll þessari er ágæt baö-
strönd: Sanddobberne.
Ef viö höldum nú enn lengra til noröurs,
er ekki langt til Sejero. Eyja þessi er
allstór, eöa um 12,5 ferkílómetrar aö
flatarmáli. Búa þar um 700 manns nú.
íbúunum fer fremur fækkandi, eins og á
fleiri dönskum smáeyjum.
Sá listamaöur, sem túlkað hefur einkum
náttúrufegurö þessa landsvæðis, er Johan
Thomas Lundbye. Hann fæddist í Kal-
undborg áriö 1818. Hann geröist sjálf-
boöaliöi í stíðinu 1848, gegn Þjóðverjum,
en beiö þar bana af voðaskoti, aöeins
þrítugur aö aldri. Dýramyndir málaöi
Lundbye margar mjög góöar. En frægast
af hans stóru málverkum mun vera En
dansk kyst, sem er á Listasafninu (Kunst-
museet) í Khöfn.
En hvert er þá upphaf þess, aö ég
tengdist vináttuböndum við þessa dönsku
borg? Þá er þaö, aö ég lagöi leið mína
SJÁ NÆSTU SÍÐU
9