Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1981, Blaðsíða 11

Hernaðarágóða sinn notaöi Þorvaldur til þess að
veita þurfamönnum og jafnvel til þess aö leysa
hertekna menn úr ánauö.
Þessi vitnisburður Sveins konungs
hefir löngum verið í minnum hafður og
til hans vitnað í þá veru, að svona væri
Þorvaldi rétt lýst og þaö áöur en hann
kynntist kristni. En henni kynntist
Þorvaldur eftir að hann hafði farið
víöa um lönd. Sem vænta mátti lagði
hann mikla alúð við aö verða vel krist-
inn, eftir aö hann tók þá trú. Þá vakn-
aði líka löngun hans til þess að fara til
íslands og stuðla að trúboði þar.
Þorvaldur þá skírn af saxlenskum
biskupi, er Friðrekur hét.
Þann mann fékk hann til þess að
fara til íslands með sér að prédika
Guös erindi. Fyrst og fremst langaði
Þorvald til þess að snúa til kristinnar
trúar foreldrum sínum og frændliði.
Þeir Friðrik fengu góðar móttökur á
Giljá hjá venslaliði Þorvalds. Þorvald-
ur hóf þá strax trúboðiö og talaði um
fyrir mönnum. Biskupinn og prestarnir
kunnu ekki málið. Ekki getum við sagt
neinar sögur af málsnilld og trú-
boösmælsku Þorvalds. En líklega hefir
hvorttveggja verið víkingslegt í snið-
um. Þeim sem vildu kynna sér þá at-
burði, sem á starfsárum þeirra Þor-
valds og Friðriks gerðust og greint er
frá í sögum er bent á aö lesa Þorvalds
þátt víðförla í íslendingasagnaútgáf-
um. Þeim félögum varð nokkuö
ágengt í kristniboðinu. En víkingslund
Þorvalds gerði þeim nokkuð erfitt
fyrir. Hann reiddist stundum svo illa.
Eftir eins vetrar veru á Giljá fluttu þeir
að Lækjarmóti og voru þar í búsetu
eftir það meðan trúboðsstarf þeirra
stóð hérlendis. Það er talið 5 ára
tímabil frá 981—986.
Þeir ferðuðust um Norðurland og
vestur í Dali. Frá því er sagt að Þor-
valdur taldi trú fyrir mönnum vestur í
Hvammi í Dölum um alþingi. Viðtökur
voru þær, að Friðgerður, húsfreyja,
frænka hans tók til aö blóta heiönu
goöin. Af því varð orðahark mikið og
lagöi Skeggi, sonur húsfreyju, móður
sinni liö. Sýnilega hefir Þorvaldi vegn-
að miður í málflutningi, en hann von-
aðist eftir, því að hann gerði Ijóta vísu
af þessu tilefni, sem segir nokkuð af
gremju hans og vonbrigðum. í vísunni
velur hann frænku sinni ófrægðarheiti
og hæðir hana þannig og biður Guð
að þjarka hana.
Eitt sumariö riöu þeir félagar á al-
þing og þar taldi Þorvaldur Koðráns-
son trú opinberlega fyrir öllum lýð.
Þannig kemur hann fyrstur íslendinga
fram í sögunni og ávarpar þingheim í
prédikun. Þegar hann haföi fram borið
með mikilli snilld mörg og sönn stór-
merki almáttugs Guös, hófst and-
mælaalda og óx af því illviljafull
ofsókn við þá biskup og Þorvald. Auð-
vitað var það af því að menn vildu
fyrst og fremst halda vananum og
völdum, sem honum fylgdi. Skáldum
var gefið fé til að yrkja níð um þá
trúboðana. Þorvaldur reiddist þá svo
mikið þeirri mótgerö, að hann fór og
drap tvo af þeim, sem kveðið höfðu.
Þá skýringu gaf Þorvaldur biskupi á
því framferöi sínu, að „ég þoldi eigi er
þeir kölluðu okkur raga“.
Smátt og smátt óx andbyrinn og
þar kom eftir fimm ára veru á íslandi
við trúboð, að þeir biskup fóru utan.
Sennilega hefir þeim virzt sá kostur
friðvænlegastur og varla annað ger-
legt vegna þess ófriðar, sem virtist
vera aðsteðjandi þeim.
Sem þeir lágu í höfn í Noregi vegna
andbyrs og biðu byrjar vildi það til, að
til sömu hafnar lagði Héðinn frá Sval-
barði, er fyrstur haföi hafiö andmæli
gegn erindi þeirra á alþingi, þegar
Þorvaldur boðaði trúna þar. Þorvaldur
verður var við siglingu Héðins og að
hann fer til skógar að höggva sér við.
Þorvaldur notar tækifærið, fer með
þræl með sér, finnur Héðin og lætur
þrælinn drepa hann.
Okkur sýnist það óþarflega heipt-
arleg hefnd fyrir fyrri mótgerðir, þar
sem leiðir þessara manna áttu ólík-
lega eftir að liggja saman oftar.
Hins vegar lýsir þetta hátterni
vonbrigðagerræði hjá Þorvaldi. Við
drögum auðvitað hver fyrir sig okkar
lærdóm af því. En á það bendi ég, að
næsta mikil mótsögn er í hátterni
Þorvalds á íslandi bæði hvaö varðar
skáldavígin og víg Héöins og þeirri
umsögn, sem Sveinn tjúguskegg gaf
um hann og fyrr er að vikið eins og
líka kemur fram í frásögninni hér á
eftir af síðari æviárum Þorvalds.
Ég hef hátterni Þorvalds heitið
vonbrigðagerræöi, af því að ég þykist
skilja hve vonsvikinn og sár hann siglir
frá íslandi og einnig skín í gegn um
frásögnina hve ólíklegt og særandi
Þorvaldi finnst vera að þola þær mót-
tökur, sem boðun margra og sannra
stórmerkja almáttugs Guðs fékk á al-
þingi og hjá íslendingum.
En víg Héðins uppskar slit á sam-
veru Friðriks og Þorvalds. Hélt hver til
sinna starfa; biskup til sinna heima-
haga að því er virðist af Þorvalds
þætti, en Þorvaldur feröast enn víða.
Hann á að leggja leið sína til Jór-
sala að kanna helga staði. Hann fer
um allt Grikkjaríki og kemur í Mikla-
garö. Stólkonungurinn tekur honum
forkunnar vel. Áöur hefir hann átt mót
við Ólaf Tryggvason hjá Óttu keisara í
Saxlandi. Órðaskipti þeirra eru geymd
á bók.
Þorvaldur á aö segja í þeim við
Ólaf: „Það vil ég gjarna segja yður, ég
hefi og held kristinna manna trú.“
Einnig greinir hann Ólafi frá hversu
fariö haföi um feröina til íslands. Frá-
sögnin gaf Ólafi Tryggvasyni tilefni til
aö segja það, sem oft er vitnaö til:
„Það gefur mér að skilja, að þessir
íslendingar, er þú hefir nú frá sagt,
muni vera harðir menn og hraustir og
torvelt mun verða að koma þeim til
kristni. En þó er það mitt hugboð að
þeim verði auðiö og síðan er þeir trúa
á sannan Guð, hygg ég, að þeir haldi
allir vel sína trú, hver sem til veröur
um síðir að koma þeim á réttan veg.“
Ef til vill er þetta umsögn um Þor-
vald sjálfan og hefir líka rætzt á ís-
lendingum sögualdar. Hvað sem því
líður, segir sagan að Þorvaldur hafi
enn ferðazt víðar en til stólkonungsins
í Miklagarði, þar sem hann var virður
og vegsamaður af öllum sem einn
stólpi og upphaldsmaður réttrar trúar
og svo sæmdur sem dýrðarfullur ját-
ari vors herra Jesú Kristí. Sú vegsemd
féll honum í skaut að vera sendur af
stólkonunginum, líklega með Önnu
systur hans, er hún var gift Vladimir
Rússajarli og þá til þess að vera for-
ingi eða yfirvaldsmaður trúboðsfylgd-
ar hennar. Hann átti að vera yfir öllum
konungum í Rússlandi og Garðaríki.
Það ber að skilja þannig, að hann hafi
verið andlegt yfirvald og úrskuröar-
maður í trúarskilningi.
Frásögnum af Þorvaldi Koðráns-
syni lýkur líka þannig, að frá því er
greint, aö hann hafi reist af grundvelli
ágætt munklífi hjá þeirri höfuðkirkju,
er helguð er Jóhanne baptista (Jó-
hannesi skírara) og lagði þar til nógar
eignir. Hét þar æ síðan Þorvalds-
klaustur. í því munklífi endi hann sitt líf
og er þar grafinn. Það klaustur stend-
ur undir hábjargi, er heitir Dröfn.
Skoðun manna er að hér sé átt við
munklífi í Kænugarði (Kiev). Þannig
skilur sagan við Þorvald. Sú frásögn
er talin skráð á 12. öld eða við upphaf
13. aldar af Gunnlaugi Leifssyni,
munki á Þingeyrum.
En íslenzka þjóðin hefir ekki sagt
skilið við Þorvald Koðránsson víð-
förla. Hún man hann. Þess vegna hefi
ég skráö þetta ágrip um Þorvald til
upprifjunar öllum almenningi á kristni-
boðsfagnaöarárinu 1981. Viö minn-
umst 1000 ára upphafs kristniboös á
íslandi og Þorvalds víðförla.
É'HB
I sumar var minnst þúsund ára kristniboös meö hátíö aö Giljá og af því
tilefni vígöur minnisvaröi um þá Þorvald víöförla og Friðrik biskup — og
sett upp skilti, sem sést á neöri myndinni.
STORA-GILJA t
HERVAR ÞORVALDUR
VÍOFÖRll FÆDDUR.
HÉR DVALDI HANN 0G
FRIÐRIK BISKURFYRSTU
KRISTNIBOÐARNIR.
ÁRIO 981

Innsigli biskups íslands.
„Ég gef hátterni Þorvalds heitiö vonbrigöa-
gerræöi, af því aö ég þykist skilja, hve von-
svikinn og sár hann sigldi frá íslandi og einnig
skín í gegnum frásögnina, hve ótrúlegt og
særandi Þorvaldi finnst vera aö þola þær
móttökur, sem boðun margra og sannra stór-
merkja almáttugs Guös fékk á alþingi og hjá
íslendingum."
11