Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1981, Blaðsíða 16

Nútíma myndskreyling úr
sögubók, sem sýnir These-
us leggja til atlögu við Míno-
tárus, en heldur er þetta nú
meinleysislegur tuddi tíl að
geta veríð sannfærandi.
MINOTÁRUS
OG
VÖLUNDAR
HÚSIÐ
Frá hinni blómstrandi en skammvinnu menningu á Krít,
hefur ekkert oröiö eins lífseigt og áhrifamikiö og sögnin
um ófreskjuna Minotárus og Völundarhúsið í Knossos.
Listamönnum hefur hún oröið endalaust yrkisefni og
sjálf varð sögnin til þess að farið var að grafa eftir
fornminjum, þar sem menn héldu að Knossos hefði
staðið.
Fyrir langalöngu ríkti á eyjunni Krít
voldugur konungur, sem hét Minos.
Höfuöstaöur hans var kunnur vítt um
heim fyrir furöulega byggingu, sem
kölluö var Völundarhúsiö. Þar leiddi
einn gangur inn í annan meö svo
flóknu mynstri, aö sá sem hætti sér þar
inn, átti ekki afturkvæmt út. Lengst
inni í Völundarhúsinu hafðist við sú
hræöilega skepna Minotárus —
skrýmsli meö mannlegan líkama, en
nautshöfuð — og var ávöxturinn af
ástarsambandi milli Pasifae, drottn-
ingar Minosar konungs, og nauts, sem
upp steig úr hafdjúpunum fyrir tilverkn-
aö hafguðsins Poseidons. Þeir afar-
kostir fylgdu þessari skepnu, aö henni
varö aö fórna manni á ööru hverju
tungli, ella kæmi hún út úr Völundar-
húsinu meö skelfilegum afleiöingum.
Minos kóngur átti sér son, sem var
gleði hans og stolt. Var kóngssonur
manna bezt af guöi gjör, bæöi líkam-
lega og andlega og á opinberum
kappmótum naut hann dæmalausrar
hylli lýðsins. En þar kom aö Minos
kóngur fékk þau ótíöindi, aö sonur
hans heföi veriö veginn noröur í Grikk-
landi þar sem heitir Aþena. Vígamenn-
irnir voru nokkrir ungir Aþeningar, sem
ekki gátu unað því, aö þessi Krítverji
haföi sigraö þá alla í íþróttum.
Minos þyrsti í hefnd. Svo fljótt sem
veröa mátti, hélt hann her sínum yfir til
Aþenu. Þar voru menn árásinni óviö-
búnir og varö lítt um varnir og leiö ekki
á löngu unz Aþeningar báöu allra náö-
arsamlegast um friö.
Strangur var Minos kóngur þá á
svipinn, þegar sendiboöarnir útlistuöu
meö mikilli mælsku þær búsifjar og
raunir, sem þetta stríö hefði leitt yfir
Aþeninga. Grátandi lofuöu þeir aö
samþykkja hverja þá friöarskilmála,
sem hans hátign byöi.
Sjálfur sat jöfur þögull og þungbúinn
á sínum tróni. Og þegar hann aö lokum
rauf þögnina, sagöi hann: „Þiö hafiö
drepiö son minn, von elli minnar, og
það hef ég svariö aö hefna mín grimmi-
lega. Friö færi ég ykkur meö þeim skil-
yröum, aö frá Aþenu komi sjö ungir
menn og sjö ungar konur níunda hvert
ár til Krítar til að bæta fyrir vígiö meö
blóði sínu“.
Til ennþá frekari skelfingar lét kóng-
ur þess getið, aö þessu unga fólki yrði
fórnaö Minotárusi. í annað hvert sinn
er nýtt tungl kviknaði, mundi skepnan,
sem hingað til haföi fengiö tugthúslimi
og afbrotamenn, fá eitt ungmenni úr
hópi Grikkjanna.
Ekki áttu hinir sigruðu um aöra kosti
að velja en samþykkja þetta. Þó fékkst
þaö loforð frá kóngi, aö megnaði ein-
hver hinna ungu Aþeninga aö afreka
hiö ómögulega: Drepa Minotárus og
komast á eigin spýtur út úr Völundar-
húsinu, — þá skyldi bæöi hann og fé-
lagar hans lífi halda og væri þar meö
niður fallin kvöö hefndarinnar af Aþen-
ingum um aldur og ævi.
í tvígang höföu Aþeningar uppfyllt
hin þungbæru skilyröi, tvívegis hafði
skip haldiö frá landi til Krítar meö sjö
unga menn og sjö ungar konur, en
unga fólkiö var valiö meö hlutkesti. Nú
var sá tími í nánd, aö skipið með svarta
sorgarsegliö yröi aö sigla. Allt ungt fólk
í Aþenu var kvatt á fund, þar sem hlut-
ur hinna ógæfusömu mundi koma upp,
en álengdar stóöu foreldrar og ættingj-
ar í mikilli angist.
Þá gekk fram Theseus, eini sonur
konungsins í Aþenu, og lýsti sig fúsan
til aö fórna sér fyrir ríkiö án þess aö
hlutkesti kæmi til. Áöur hafði Theseus
drýgt frægar dáöir. Sjóræningjum og
glæpamönnum haföi hann útrýmt af
Kórintuskaga, sjófarendum til ósegj-
anlegs léttis. Meöal þeirra sem hann
haföi rutt úr vegi, var illræmdur ræn-
ingi, sem skemmti sér við aö tæta í
sundur fórnarlömb sín með því aö
binda þau viö toppinn á furutrjám,
sveigja trén niður og sleppa síöan.
Theseus lét ómenniö fá samskonar
dauödaga. Annaö fúlmenni, Prokrust-
es aö nafni, lagði fanga sína í langt rúm
og teygði á þeim þangað til þeir uröu
nógu langir í rúmiö. Theseus sá til
þess, aö Prokrustes var sjálfur teygöur
í þaö sama rúm. Ævinlega haföi These-
us farið meö sigur af hólmi og nú, þeg-
ar Aigeus konungur baö son sinn aö
hætta viö aö fórna sér, stoöaöi ekki
einu sinni fyrir kónginn að oröa neitt
slíkt. Daginn eftir steig prinsinn um
borö í skipiö meö svörtu seglunum
ásamt hinum ógæfusömu. Kraminn á
hjarta kvaddi kóngurinn son sinn, en
Theseus var fullur af bjartsýni og
reyndi aö hugga föður sinn meö því, aö
hann myndi sigra ófreskjuna. Þeir uröu
ásáttir um, aö skipiö skyldi sigla heim
undir hvítum seglum, ef Theseus hefði
gæfuna með sér.
Aö nokkrum dögum liðnum tók skip-
ið land á Krít og Aþeningarnir voru
færöir til húss í útjaöri borgarinnar, þar
sem þeirra yröi gætt unz örlagastund
þeirra rynni upp.
Fangelsið stóö raunar í stórum
garði, viö hliöina á lystigarði þar sem
dætur Minosar konungs, Ariadne og
Faidra, gengu gjarna sér til skemmtun-
ar. Dag nokkurn kom fangavöröurinn
til Theseusar og tjáöi honum, aö ein-
hver væri úti í garöinum og æskti þess
aö eiga tal viö hann. Undrandi gekk
Theseus út þangaö og hitti þar eldri
kóngsdótturina, Ariadne, sem var svo
frá sér numin af fegurö hans og glæst-
um limaburöi, að hún átti þá ósk heit-
asta aö fá aö hjálpa honum aö drepa
Minotárus.
„Taktu bandhnykilinn a tarna,“ sagöi
hún, „og þegar þú gengur inn í Völund-
arhúsiö, festir þú endann á þræöinum
við innganginn og rekur síðan ofan af
hnyklinum á leiöinni inn. Síöan rekur
þú þig eftir þræöinum á leiðinni út“.
Ariadne fékk Theseusi einnig þrjár
kúlur svartar og sagði: „Þegar Mino-
tárus steypir sér yfir þig, skaltu kasta
þeim í gin hans, einni á eftir annarri.
Han mun þá sofna þegar í staö og þú
getur gert útaf við hann með sverði því,
sem ég mun nú fá þér. Þá ert þú úr
hættu."
Aö skilnaði sagöi Ariadne skjálfandi
röddu: „Ég legg sjálfa mig í lífshættu
meö frelsun þinni. Þegar faöir minn
heyrir, hver hafi oröiö þér til hjálpar,
mun hann reiöast ákaflega. Viltu þá
gegn þessu veröa mér sjálfri til björg-
unar?“
„Víst skal ég bjarga þér,“ svaraði
Theseus hræröur. „Vertu þá sæll og
svíktu mig ekki,“ hvíslaði Ariadne og
hvarf á samri stundu
Theseus faldi bandhnykilinn, kúlurn-
ar og sveröiö undir skikkju sinni og
hélt aftur til fangelsisins. Nokkrum
dögum síöar, þegar nýtt tungl var í
þann veginn aö kvikna, voru fangarnir
frá Aþenu færöir til konungshallarinn-
ar: Á trónum sat Minos, en æösta ráö-
iö í kring. Myrkur í augum leit hann á
Aþeningana og sagði: „Á morgun
rennur upp sú stund, aö Minotárusi
skal færð fórnin. Eitt ykkar mun líta
sólarupprásina í fyrramáliö í síðasta
sinn. Öll hata ég ykkur jafnt, og því
gildir þaö mig einu, hvert ykkar fetar
fyrst þann dimma veg, sem enginn
snýr aftur frá. Ég set ykkur í sjálfsvald,
hvert ykkar fari fyrst í Völundarhúsið.
Þaö er sú einasta náö, sem ég mun
auðsýna ykkur."
Þá steig Theseus fram og lýsti yfir
því, aö heldur vildi hann þegar í staö
ganga til móts viö vísan dauða, en lifa
áfram nokkurra mánaða biötíma.
„Veitiö mér þessvegna þá náö, aö lofa
mér að fara fyrstum," sagöi hann. Sú
bón var veitt og næsta morgun var
Theseus færöur til Völundarhússins.
Þegar hann var kominn svo langt
innúr dyrum, að hann sá naumast
gráma fyrir dagsljósi lengur, tók hann
fram bandhnykilinn, festi enda þráöar-
ins viö múrinn og rakti ofan af hnyklin-
um um leið og hann hólt inn eftir göng-
unum. Lengi hélt hann áfram og heyröi
ekkert utan bergmáliö af eigin fótataki.
En allt í einu var kyrrðin rofin af dimm-
um drunum. Hljóöiö færöist nær og
nær en Theseus gekk óhikað áfram og
brátt birtist honum stór salur og nú
stóö hann augliti til auglitis viö skepn-
una Minotárus; hálfan mann og hálft
naut. Svo hræöileg var sú sjón, aö
Theseusi lá við yfirliöi. Meö drynjandi
öskri stökk Minotárus á fórnarlamb
sitt, en Theseus haföi samt ráörúm til
þess aö kasta einni svörtu kúlunni í gin
kvikindisins.
Þá er Minotárus nam bragðiö af kúl-
unni stanzaði hann, tuggöi ánægjulega
og á meðan komst Theseus yfir skelf-
ingu fyrstu andartakanna. Þegar
16