Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1981, Blaðsíða 13

Myndlist
Krítverja var
undir eg-
ypzkum
áhrifum, en
hafdi samt
sinn sér-
stæöa svip
einsog
þessi
veggmynd
úr höllinni í
Knoss sýnir
vel.
Svo viröist sem Krítverjar hafi ekki
skráö sögur á þennan hátt; sagan af
Minótárusi og Völundarhúsinu hefur lif-
aö kynslóö eftir kynslóö í munnlegri
geymd þar til grískir sagnaritarar komu
til sögunnar.
í veggmyndum felst nokkur heimild
um líf þessa fólks. Þar koma fyrir myndir
meöal annars af nautum og ungum
hraustmennum, sem taka í hornin og
vippa sér uppí handstööu, eöa jafnvel aö
þeir hafi stokkiö uppá horn nautsins,
síðan aftur yfir sig og komiö niöur á
fæturna. Þetta hefur veriö ofdirfskuleik-
ur og ugglaust hættulegt nautaat, því
sízt af öllu stóöu nautin kyrr á meöan.
Menn vita ekki gerla um átrúnaö á
minóska tímanum á Krít, en Ijóst þykir
að Krítverjar hafi ekki reist sérstök
musteri eöa guöshús, en trúaö á stokka
og steina og haft afhafnir í skógarlund-
um. Hinsvegar er svo aö sjá, aö naut hafi
veriö einshverskonar þáttur í átrúnaði;
víöa hafa fundizt myndir af mönnum
meö nautshöfuö, en kannski eiga þær
aö sýna Minotárus. Bent hefur verið á,
aö þetta nautmenni megi rekja til Eg-
yptalands og víöa til Austurlanda eins og
fleira í minóskri menningu; sú hliöstæða
var kölluö Apisnaut í Egypalandi.
Aörar veggmyndir sýna venjulegt fólk
viö daglegt amstur, og leiða í Ijós sér-
stæöa fatatízku. Karlar viröast hafa
gengið í einhverskonar stuttbuxum eöa
pilsum niöur undir hné, en konur gengu
í litskrúöugum ullarfatnaði; pilsin ökkla-
síö, en brjóstin höfö alveg ber, og mjótt
mitti þótti afburða fagurt.
Þjód sem fann
upp hreinlætið
Meiri áherzla var lögö á hreinlæti
meðal Krítverja á minóska skeiöinu en
nokkurntíma í sögunni unz kemur framá
20. öld og vora daga. Til aö halda uppi
hreinlæti þarf vatn og Krítverjar voru
ekki aö sækja vatnið í bæjarlækinn á
sjálfum sér eins og islendingar geröu
framá þessa öld. Þeir bjuggu sér til pípur
úr leir og lögöu vatnsleiðslur í húsin. Þar
voru sérstök baðherbergi með frárennsli
og skólplögnum út í rotþrær.
Ólíkt því sem annarsstaöar átti sér
staö, voru bæir og hallir án múra eöa
víggirðinga; jafnvel höli Minosar í Knoss-
os var á þann hátt óvarin. Þaö helgaðist
einfaldlega af því, aö aldrei í manna
minnum haföi nokkur óvinaher gert inn-
rás á eyjuna. Krítverjar.virðast hafa veriö
sælir í sinni trú, aö sól friöarins mundi
halda áfram aö skína þeim og þessi
góöa tíö hélzt raunar fram til 1400 f. Kr.
Súlur settu mjög svip sinn á meiri
háttar byggingar á Krít og þaö einkenni-
lega er, aö þær mjókka niður. Þetta mun
helgast af því, aö í fyrstu — og kannski
alltaf í minni háttar hús — notuðu Krít-
verjar Kýprustré í súlur. Þau eru sverust
neöst og mjókka upp. En svo mikill var
lífskrafturinn í þeim, aö þau áttu til að
skjóta rótum og fara að vaxa á nýjan
leik, ef þau sneru rétt. Því var þeim snúið
á haus.
Uppgröfturinn á höll Minosar konungs
í Knossos hefur opinberaö nútíöinni æöi
margt um minóska menningu, arkitektúr
og listmenningu. Aö vísu veröur aö slá
þann varnagla, aö það er auövitað hrein
tilgáta, að höllin, sem upp var grafin viö
Knossos, sé sjálf konungshöllin. Þó
bendir margt til þess; til dæmis þaö aö
meira en 30 alda bygginga- og mann-
vistarleifar voru ofan á húsunum í kring,
en ekki til á þeim bletti, sem frá örófi
alda hefur veriö trúaö aö ekki mætti
byggja á vegna þess aö þar var aðsetur
Minosar og reimt í meira lagi.
Arthur Evans kemur til sög-
unnar
Kannski hefur innfæddum ekki litizt á
blikuna, þegar þangað kom maður meö
heilt liö með sér og byrjaði aö grafa í
hallarrústina. Sá maöur var Arthur Ev-
ans, brezkur fornleifafræöingur, sem
uppúr aldamótum fékk mikinn áhuga á
aö leiða í Ijós minjar frá tímum Minosar
konungs á Krít. Óhætt er aö segja, aö
Evans dró fram í dagsljósið einhverja þá
forvitnilegustu hluti, sem fornleifafræðin
hefur fundiö og þótti afrek hans slíkur
styrkur brezkri fornleifafræöi, aö hann
var aðlaður og fékk sæmdarheitið Lord
Minos af Krít. Framhald á næstu síðu
inósku menningar
eins og Maó kallaði þaö, um 2000 fyrir
Krists burö. Þá hófst blómaskeið min-
óskrar menningar; feykimikil höll byggö
yfir Minos konung á hæð, sem gnæfir
yfir Knossos. í raun voru þaö margar
byggingar, sem allar sneru að sama hall-
argarðinum; þaöan lágu feiknarbreiö og
mikil þrep upp til bústaða Minosar.
Samkvæmt goösögninni var Labyrinthos
— völundarhúsið fræga einhversstaöar
þarna.
Vegur, sem kannski var sá fyrsti í
heimi, var lagöur til borgarinnar Faistr-
os, og þriðja borgin, Hagia, reis einnig.
Urmull hefur fundizt af leirtöflum meö
myndletri frá eldri tíma, en síðan þróast
þaö yfir í hljóötákn. Þarna er um tvær
geröir af letri aö ræöa. A-geröin, sem
svo er nefnd, er öllum ólæsileg, en ungur
Breti, Ventris aö nafni, fann áriö 1953
lykilinn aö B-geröinni, sem bendir til
þess aö þá hafi sama; tungumál verið
talaö á Krít og í Grikklandi. Ventris not-
aöi nútímaaðferð úr hernaöi, þegar reynt
er aö ráöa dulmál óvinaþjóöar. En
B-skriftin á leirtöflunum reyndist heldur
leiöigjörn lesing; þar voru eins hvers-
dagslegir verzlunarreikningar og hugs-
ast gat og lítiö íramyfir þaö.
innar á Krít
Freska úr höllinni í
Knossos, sem sýnir
hvorttveggja í senn:
myndstíl Krítverja og
þennan sérstaka leik
manna viö naut, sem
annaöhvort var
sport eða trúáriegs
eðlis.