Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1981, Blaðsíða 18

<5
Stytta Ólafs konungs helga í framvegg Niðaróssdómsins í Þrándheími. Myndhöggvarinn Stinius Fredrik-
sen er höfundur verksins.
DROTTNARI
OG
DÝRLINGUR
Eftir Reidun Kvaale
Af hverjum stíg dreif liöiö.
Lendir menn og bændur höföu dregiö
saman her óvígan, þegar þeir spuröu, aö
konungur var austan farinn úr Garðaríki
og hann var kominn til Svíþjóöar. En er
þeir spuröu, aö konungur var austan
kominn til Jamtalands og hann ætlaöi aö
fara austan um Kjöl til Veradals, þá
stefndu þeir hernum inn í Þrándheim og
söfnuöu þar saman allri alþýöu, þegn og
þræl, og fóru svo inn til Veradals og
höföu þar svo mikiö liö, aö engi maöur
var sá þar, er í Noregi heföi séö jafnmik-
inn her saman koma.
Þannig segir í sögu Snorra um Ólaf helga.
Fyrir bændahernum, sem í voru yfir 12
þúsundir manna, voru Kálfur Árnason frá
Eggju, Hárekur frá Þjóttu og Þórir hundur
frá Bjarkey, þrír höfðingjar, sem höföu ríka
ástæðu til að reyna að koma í veg fyrir, að
Ólafi Haraldssyni tækist sú ætlun sín að
vinna Noreg að nýju.
Nú er rúmlega 950 ár sfðan hin blóðuga
orrusta var háð aö Stildastöðum í Veradal.
Allir vita, hvernig fór. Konungur hlaut sár
mikil og lét lífið. „En eftir fall hans þá féll sú
flest öll sveitin, er fram hafði gengið með
konungi."
En menn sáu jarteikn bæöi löngu fyrir
orrustuna og eftir, og meðan hún var háð,
jarteikn, sem vörðuðu helgi Ólafs og
yfirnáttúrulega eiginleika.
Og sennilegt er, að þó að flestir í
bændahernum hafi haft einhvers að hefna
frá valdatíma Ólafs Haraldssonar, hafi
margir óttast hann. Því að þessum konungi
virtist drottinn hans, Hvíti-Kristur, ekki
aðeins veita jafnan heill og hamingju, í
bardaga var Ólafur Haraldsson einnig væði
djarfur, hraustur og hugprúður — eða eins
og Sighvatur skáld lýsir því aö sögn
Snorra:
18
Geirs hykk grimligt vóru
grunnreifum Óleífí
loghreytöndum líta
lóns í hvassar sjónir.
Þorðut þrænzkir fyrðar,
þótt hersa dróttinn
ógurligr, í augu
ormfrón séa hónum.
(Ég hygg, að mönnum hafi verið ægilegt
að líta í nístinghvöss augu hins grunnreifa
Ólafs. Þrændur þorðu ekki að horfa í
augum honum, snör sem í ormi. Konungur-
inn þótti ógurlegur.)
(í norskri þýðingu er vísan þannig í
greininni:
Fælslig var det for bönder
som blodig sverd förte,
á se í den kampglade
Olavs kvasse öyne
tröndske menn ei torde
trosse örneblikket
frá hans öyne; farlig
fant de hersers herre.)
Og ógurlegur var konungurinn einnig
eftir dauöa sinn. Því að kraftaverk héldu
áfram að gerast kringum lík hans — og
„var það þá biskups atkvæði og konungs
samþykki og dómur alls herjar, aö Ólafur
konungur væri sannheilagur".
En hvers konar maöur var svo þessi
konungur, Ólafur Haraldsson?
í Ólafssögu Flateyjarbókar segir, að
sumir hafi sagt um Ólaf, konung, aö hann
hafi verið mildur við vini sína, góölyndur,
ráðagóður, trygglyndur, orðheldinn og
örlátur. En aðrir hafi sagt, aö hann hafi
veriö hrokafullur og heiftúöugur, óvæginn
og uppstökkur, nízkur og tortrygginn og
undirförull.
í hinni miklu Noregssögu sinni tekur P.A.
Munch aöeins upp fyrri hluta þessarar
umsagnar í Flateyjarbók, en birtir síðari
hlutann neðan máls — á fornnorsku ...
Snorri segir um Ólaf, þegar hann á
hátindi veldis síns stjórnaöi ríkinu frá
konungsgaröi í Niöarósi: „Ólafur konungur
var maður siölátur, stilltur vel, fámálugur,
ör og fégjarn."
Ef til vill var það vegna hinnar síöast-
nefndur hliðar á skapgerð hans, aö hann
braut gjarna bæöi Guðs lög og sín eigin?
Að hann fór með báli og brandi um
byggðir, sveik vini sína og limlesti óvini
sína, en lagöi síðan hald á allar eigur þeirra
Það er ekki óhugsandi, aö Ólafur hafi
gert sér grein fyrir þessari hliö á sjálfum
sér. í hinni svokölluöu „Helgisögu Olafs“,
sem sennilega er eldri heimild en saga
Snorra, eru Olafi lögö þau orö í munn, er
hann varö að flýja Noreg, að hann hafi stýrt
landinu með harðfengi og ofríki.
En hvernig var háttaö samskiptum hins
helga konungs viö konur?
— Hjá Snorra veröa ekki fundin mörg
merki þess, að Ólafur hafi nokkru sinni
unnað konu af heilum hug, segir rithöfund-
urinn Vera Hendriksen.
— Reyndar hefur Snorri sjaldan neitt
gott aö segja um konur, yfirleitt talar hann
um þær á neikvæöan hátt!
Á vorum dögum hefur enginn reynt að
kryfja til mergjar skapgerö Olafs helga á
borö við Veru Henriksen, hinn vinsæla
rithöfund, sem í skáldsögum sínum fjallar
um víkingatímann og miðaldir. Fyrstu þrjár
bækur hennar fjalla um Sigríöi Þórisdóttur
frá Bjarkey, en hún varð húsfreyja á