Lesbók Morgunblaðsins - 19.06.1982, Page 11

EINAR SKULASON
var einn margra íslenzkra skálda, sem tengdist norska
konungsvaldinu á miööldum. Einar var ekki aöeins
hiröskáld; hann var þar aö auki stallari hjá Eysteini
konungi á 12. öldinni. Snorri getur Einars oft í Heims-
kringlu; ein af mörgum sönnunum þess, hve áhrifamikil
staða hans var á sinni tíö.
Þekktasta kvæði Einars er Geisli, sem fjallar um Ólaf
konung helga og þau mörgu jarteikn, sem uröu eftir
píslarvættisdauöa hans á Stiklastaö áriö 1030. Nú í
sumar kemur Geisli út í viöhafnarútgáfu í Noregi. Þaö er
norska skáldiö Knut Ödegárd, sem hefur þýtt kvæöiö á
norskt landsmál. Þar aö auki hefur Ödegárd ritaö
umfangsmikla ritgerö um kvæöiö, skáldiö og þaö and-
lega umhverfi, sem kvæöiö er sprottið úr. Knut Ödegárd
er íslendingum aö góöu kunnur; hann er kvæntur Þor-
gerði Ingólfsdóttur söngstjóra og hefur til dæmis birzt
samtal viö hann í Lesbók í tilefni af þýöingu hans á Lilju
Eysteins Ásgrímssonar, en fyrir þá þýöingu fékk Knut
Ödegárd heiðursverölaun frá norsku málvísindastofn-
uninni (Akademiet for det norske mðlet). Úrval af Ijóö-
um Knut Ödegárds hefur og veriö gefiö út á íslenzku.
Kvæöiö Geisli var frumflutt í Niðarós-dómkirkju áriö
1153. Þaö er einnig prestur viö þá sömu kirkju, sem
teiknaö hefur myndskreytingar í norsku útgáfuna: Björn
Björneboe. Hann er kunnur teiknari í Noregi og iökar þá
list ásamt prestsstarfi sínu, en sýning á teikningum
hans viö Geisla veröur væntanlega haldin í Norræna
húsinu í haust.
Fyrrihluti ritgeröar Knut Ödegárds um Geisla fer hér á
eftir.
Knut Ödegárd
i Niðarósdómkirkju dag einn 1153.
Þar eru konungsbrœöurnir þrír, Ey-
steinn, Siguröur og Ingi, synir Haralds
Gilla. Þar er og nýi klrkjuhöfðinginn, Jón
Birgisson erkibiskup, sem Nikuiás Breke-
spare hefur fyrir skömmu íklætt biskups-
kápu.
Fremst milli stórmenna sem hafa tekið
sér sæti aö baki konungsbræörum gefur
aö líta sterkbyggöan mann. Hann er breiö-
vaxinn, meö rauðbrúnt hár, svipmikiö enni,
allt glögg ættareinkenni Mýramanna á ís-
landi. En augun eru full af lífi og undarlega
mild miðaö viö skarpleitt andlitiö. Maður-
inn er prestvígöa hirðskáldiö Einar Skúla-
son, stallari Eysteins konungs. Þaö er hljótt
í dómkirkjunni. Ljósgeisli frá vorsólinni fyrir
utan gægist inn i hálf-rökkvaöa kirkjuna.
Maöurinn rís brátt á fætur, gengur fram
fyrir þessa sérstæöu samkomu. Hann
heilsar konungsbræörum og erkibiskupi
kurteislega. Því næst byrjar hiröskáldiö, í
gömlum, fast-meitluöum skáldastíl, aö
segja fram kvæöi sitt um geislann guö-
dómlega, geislann frá sólinni eilífu sem hef-
ur skapaö allt líf og viöheldur öllu. Þessi
geisli, sem sendir birtu sína inn í myrka
nótt heimsins og bræöir ísinn og lífgar upp
allt sem stíft er og stirönaö, er enginn ann-
ar en dýröarkonungurinn, Ólafur. Hann er
kraftaverkamaöur og læknir, píslarvottur-
inn, sem Guö lét svo mörg teikn gerast
fyrir.
Kvæöiö veröur til viö sterk áhrif frá nor-
rænu vori undir voldugri geislandi sól eftir
langan veturmyrkurs og kulda. Sól ryöur
árnar og lætur frosnar lindlr spretta fram.
Ennþá hvílir ís og snjór yfir landinu og um-
skiptin gerast fyrir augum okkar. Ennþá
heldur skáldiö sig viö gamla bragformiö,
myndheiminn þar sem hrafnar Óöins og
Fenrisúlfur eru á sveimi, þar sem vopna-
gnýrinn glymur yfir landinu og nef arnarins
er roöiö blóöi. — En samtímis rís sól yflr
landinu og breytir því frosnu í frjóa jörö,
þar sem kristinn leyndardómur festir rætur
í norrænu landslagi:
Sá sem týnir lífi sínu mun vinna þaö. Viö
dauöa Ólafs sprettur upp hinn nýi maöur.
— O —
Ólafsmyndin í gömlu kirkjulistinni þróast
stig af stigi.
Sú mynd, sem smám saman veröur
drottnandi, sýnir konunginn sem „Rex
perpetuus Norvegiae“: Eilífan konung
Noregs. Hann er hraustlega byggður, and-
litiö svipmikið og prýtt alskeggi. Hár og
skegglitur venjulegast í þægilegum lit-
brigöum þess aö vera gult og rautt. I hægri
hendi heldur hann á öxi, í vinstri oftast á
ríkisepli eöa jarðkúlu meö krossi, eöa þá
hann heldur á svokölluöu hanap, helgum
dómi eöa tvíbikar.
i elztu myndunum er andlitiö ekki full-
þroskaö, skeggiö ekki sprottið, og konung-
ur er ekki búinn þeim herklæöum sem síö-
ar uröu til þess aö skreyta hann.
Undir fótum konungs er skrítin skepna
sem hann treöur á og stækkar smámsam-
an. í elztu myndunum er greinilega um
mannveru aö ræöa, oft hjálmi búna. Veran
hefur andlitsdrætti sem minna á eftirtekt-
arveröan hátt á andlitsdrætti konungsins
sjálfs. En er fram líöa stundir tekur manns-
líkaminn á sig mynd dýrs og verður aö
dreka, hinni dulrænu mynd sem brýtur sér
braut inn í norrænan hugarheim viö upphaf
víkingaaldar og berst óöfluga um heiminn í
opinberun heiöinnar aldar. Þaö er vængj-
aöi ormurinn sem spúir eldi og eitri, oröinn
til viö eyöandi kvíöa og veldur hræöslu og
dauöa. En drekinn, sem haldiö er föstum
undir fótum Ólafs, er enn meö mannshöfuö
og ber ennþá andlitsdrætti konungsins. Og
nú er þaö ekki framar hjálmur, heldur kon-
ungskóróna sem prýöir höfuöiö.
í mörgum myndum frá eldri tímum held-
ur stríðsmaðurinn undir fótum Ólafs á
sveröi sem hann beinir aö konunginum.
Þaö er sem stríösmaöur í tákni drekans,
sem öllu eyöir, aö Ólafur Haraldsson kem-
ur fyrst fram í Ijósi sögunnar: Norræni
höfðingjasonurinn er sendur í víking og er í
hópi þeirra óöu herflokka, sem herja á
England, Holland og Eystrasaltslöndin.
Það er undir lok þessa óskiljanlega upp-
hafs taumlausrar lífsorku, útþenslu, sem
sleppt var lausri í Skandinavíu, þar sem
ekki aöeins flaut blóö og gull glitraöi í
drekaherfanginu heldur var sem skáldlist
og hugvitsöm skrautlist þróaöist meö nor-
rænni vitund, aö Ólafi skýtur upp á Lund-
únabryggju áriö 1013. Hann er þá í málaliöi
Aðalráðs konungs sem á í höggi viö Svein
Danakonung. Þá hverfur hann sýnum með-
al skipsdreka meö gylltum veöurvitum sem
leiftra milli hafs og himins: Nú til Frakk-
lands, þar sem herjað er á klaustur og þau
brennd, munkar vegnir, konum nauögaö
og rænt, og þar sem skeytt hefur veriö við
bænasönginn: A furore Normanorum lib-
era nos, Domine.
Það er eftirtektarvert hve trúskipti Ólafs
til kristni virðast vera snögg og bein: Þau
eiga sér staö árið 1014 þegar hann er í
hernaöi í Frakklandi og er kominn suður í
Njörvasund og heldur þar kyrru fyrir og
hugleiðir áö sigla inn í Miðjarðarhaf, til
Jórsala. Þá gerist þaö, að hann sór í
draumi stóran og merkilegan en um leið
feriegan mann koma til sín, sem býöur
honum aö fara heim til óöala sinna. „Því aö
þú munt veröa konungur yfir Noregi aö
eilífu.“
Ólafur heldur þá til Rúöu í Normandí og
þar er hann skíröur af Róbert erkibiskupi,
bróður Rtkards hertoga og barna-barna-
barni Göngu-Hrólfs. Þegar hann siglir til
Englands voriö 1015 er þaö til þess aö búa
sig undir samskonar verk og „Olafur fyrsti"
Tryggvason lagöi sig allan fram um: Aö
endurreisa ríki Haralds hárfagra en undir
tákni krossins. Fáum mánuðum síöar
stefnir hann til Noregs, á tveim skipum.
Hann hefur safnaö saman 140 mönnum.
Meðal þeirra eru biskupar og prestar frá
Normandí og Englandi. Meö þessu hefst
hiö kristna konungsstarf hans.
Allt hefur þetta gerzt á einu ári: Víkinga-