Lesbók Morgunblaðsins - 28.08.1982, Blaðsíða 4

Fljótt á litið hefur
Hafnarstræti lítið
breytzt frá stríðslok-
um 1945. Myndin er
tekin þá frá Póst-
hússtræti og það
sem helzt gefur
hugmynd um tímann
eru bílarnir — ár-
gerðir stríðsáranna.
WAr///A%£6&
Mmmmmmmmm
Biillllli
mmmmmm
■,/ ' •
ííxííí;
liiilli
Ifillillfl .
.lllll
pllslÉli
111 i|!
giii
II !':•! I
MMm.
MM-M/

?//'/' 9 j

wmmím
/■/ ' \ /Q
.... lIIí
77.1
j. ,..f

ZTT'l
T;v
HAFNARSTRÆTI
VIÐ STRÍÐSLOK
Eftir Auðun Braga Sveinsson
Þegar sá sem þetta ritar kom í fyrsta
sinn til Reykjavíkur var heimsstríðinu
að ljúka; það var 7. maí 1945, mánudag-
ur. Skrásetjari þessarar greinar kom til
borgarinnar að kvöldi hins 7. maí norð-
an úr Húnavatnssýslu, þar sem hann
hafði hingað til að mestu slitið sínum
skóm. Komið var fagurt vor. Þá voraði
heldur fyrr en nú. Ekki fannst skrásetj-
ara mikið til um útsýnið frá Reykjavík.
Fjöllin kollóttar hæðir. Esjan eina fjall-
ið sem nokkuð kvað að.
Skrásetjari gisti fyrstu nóttina í
Reykjavík í húsi nokkru nálægt Graf-
arholti. Hafði faðir hans fest kaup á
húsi þessu skömmu áður. Hann átti þar
hins vegar aldrei heima, því að dauðinn
var á næsta leiti. Samgöngur við borg-
ina voru lélegar. Þurfti að ganga niður
að Elliðaám til að komast í strætisvagn.
En hægt var að stytta sér leiðina nokk-
uð með því að ganga eftir hitaveitu-
stokknum. Mosfellsrútan gekk víst einu
sinni á dag eða svo, en lítið gagn var að
þeim samgöngum.
Þarna nálægt Grafarholti voru nokk-
ur hús. Nefndist hverfið Smálönd. Ekki
var rafmagn þarna frá samveitu. Vind-
rafstöðvar voru við flest húsin, þar á
meðal við hús það er hér er á minnst.
Mjólkin var keypt frá Grafarholti. Mik-
ið afskaplega var leiðinlegt að dvelja
4
þarna. Framandleiki er óþægileg til-
finning, sem flestir kannast við af eigin
raun.
Friðardagur og mikið
um dýrðir
Fyrsti heili dagurinn, sem skrásetjari
var í borginni, hefur hlotið virðulegt
nafn í sögunni: friðardagurinn. En var
þetta friðardagur í raun? Það var verið
að fagna því, að friður var loks kominn
á, eftir tæplega sex ára styrjöld. Fólk
safnaðist saman, einkum í miðbænum.
Lækjartorg var miðstöð strætisvagna-
ferða borgarinnar. Vagnar þessir urðu
hálfgerð viðundur í augum gestsins úr
fjallabyggðinni. Hann hafði aldrei séð
slík farartæki áður, aðeins heyrt frá
þeim sagt. Faðir þess sem hér situr við
ritvél, hafði talað um þessi farartæki á
heimili sínu í afdalnum. Kostaði þá
(1932) 25 aura að ferðast með þessum
glæsilegu vögnum hvert sem maður
vildi um borgina. Gesturinn fór að virða
þessi farartæki fyrir sér athugulum
augum. Eitt fannst honum skrítið: sum-
ir sátu öfugir í sætunum! Þetta hélt
hann, að gæti ekki gerst. Utan á vögn-
unum voru svo ýmis nöfn, er gáfu til
kynna leiðir þeirra: Lækjartorg — Sól-
vellir, Lækjartorg — Sogamýri.
Skrásetjari settist upp í einn vagninn.
Bílstjórinn bar stærðar tösku á annarri
öxlinni. Var hún oftast hálffull af smá-
mynt. Tók oft langan tíma fyrir bíl-
stjórann að gefa til baka. Gróf hann oft
lengi niður í peningamorið til að finna
réttar myntir. Svakalega hlaut þetta að
vera þreytandi starf. En slíkar og því-
líkar hugsanir brjótast um í kolli þess
sem er gestur á framandi stað.
A Lækjartorg og þar í grennd safnað-
ist nú múgur manns þennan ágæta frið-
ardag. Voru þar ekki aðeins íslendingar
á öllum aldri og stéttum, heldur og
margir verndara vorra — amerískir
hermenn. Fóru þeir um allt eins og þá
lysti. Nokkuð bar á ölvun í þessum
mikla mannsöfnuði. Sýndist skrásetjara
þar vera nokkuð jafnt á komið með inn-
bornum og aðkomnum. Vitni varð hann
að slagsmálum milli þessara ólíku
þjóða. Stórnefjaður og ljótnefjaður Is-
lendingur sló einn amerískan heldur
betur — eða svo að hinn síðarnefndi lá á
götunni. Mun hafa verið skammt frá
Litlu bílastöðinni (sem var nokkuð
stór), rétt við Torgið. Þarna var og önn-
ur ágæt bílastöð, er bar hið virðulega
heiti Aðalstöðin.
En héðan var ekki langt að sögusviði
voru, sjálfu Hafnarstræti. Þá var Hafn-
arstræti Hafnarstræti. Einhvern veginn
mun það vera svo, að götur þær sem
liggja næst höfnum, séu taldar með því
grófasta í hverri borg. Þar er slarksam-
ast.
Kaffisalan og Central
Hafnarstræti 1945. Hér á eftir skal þá
telja upp veitingastofur þær sem skrá-
setjari man eftir. Vera má að fleiri hafi
verið til. En hér skal fyrsta telja Kaffi-
söluna. Lítil veitingastofa, bæjarmegin í
strætinu. Þar borðuðu og drukku frið-
samir menn; margir við aldur sýndist
þeim er þetta ritar. I Kaffisölunni sötr-
uðu menn kaffi sitt og mauluðu brauð
sitt í mestu rólegheitum. Þetta voru
verkamenn við höfnina. Dimmt var
þarna, jafnvel um hádaginn. Mikill tób-
aksreykur, en vínþefur lítill sem enginn.
Ekki var þarna teljandi hávaði, hvorki
grammófónn né jukebox. Mun það hafa
verið orsök þess eða jafnvel afleiðing, að
tiltölulega rosknir menn voru þarna.
Þeim var þá, eins og nú, fremur illa við
glymjandann. Á Kaffisölunni var ágæt
þjónusta, enda voru þar þroskaðar kon-
ur við störf, en ekki stelpur á gelgju-
skeiði. Menn kunnu bersýnilega vel við
sig í litlu kaffistofunni. Þar þurfti lög-
reglan sjaldan að koma.
Skammt frá Kaffisölunni, sömu meg-