Lesbók Morgunblaðsins - 28.08.1982, Blaðsíða 11

getur Reykvíkingur hugsað sér, að
hann standi í Vatnsmýrinni og
horfi upp á Skólavörðuholt. Áttir
eru hinar sömu. Reykvíkingurinn
gengur upp Njarðargötuna til að
komast á holtið og þarf á miðri
götunni að erfiða við nokkuð
bratta brekku. Brattabrekka
(Steep Hill) í Lincoln er aftur á
móti rétt fyrir neðan kirkjumúr-
inn, sem umlykur umráðasvæði
dómkirkjunnar og hún er öllu
brattari en sú, sem við höfum á
Njarðargötunni. Brattabrekka er
nánast ófær dráttarkerrum. Til
þess að komast þangað frá Hábrú
er gengið gegnum Steinbogann
(The Stonebow), en þar í grennd-
inni héldu Danir þing sín, meðan
þeir réðu þar ríkjum. Frá Stein-
boganum liggur leiðin yfir High
Street, sem til forna hét Mikla-
gata (Mikelgate). Framhald henn-
ar á miðöldum Strætið (Strait) og
endaði Strætið á Bröttubrekku.
Til austurs frá Bröttubrekku ligg-
ur Danagata, og þangað liggur
vegurinn í boga niður að svoköll-
uðum Græna dreka, sem minnir á
kvæði nokkuð, sem heitir á ís-
lensku Merlínusspá, og er sér-
staklega tengt sögu Lincoln-
borgar. Fyrir ofan Bröttubrekku
og undir veggjum prófasts-bústað-
arins, sem er hin forna biskups-
höll liggur kirkja sem heitir
„Kirkja Mikkjáls á fjallinu".
Þarna var kirkja á fyrri hluta 12.
aldar, og lenti hún um 1130 í eigu
Alexanders biskups í Lincoln, en
hann var mikill veraldlegur höfð-
ingi. Kirkja þessi var lítil en virð-
ist hafa átt miklar eignir um hér-
aðið, og var það af þeim sökum
sem Alexander girntist að eiga
hana. Þegar ég skoðaði þessa
kirkju, rifjaði ég upp fyrir mér
hlutverk Mikkjáls í Njáls sögu og
þátt hans í sögu Þangbrands.
Þegar gengið er um Strætið,
Bröttubrekku og Danagötu sér
maður hús frá ýmsum tímaskeið-
um í sögu borgarinnar, en mest
áberandi eru hús, sem sannanlega
eru byggð á 12. öld. Þar er Gyð-
inga-húsið (The Jews House) mest
áberandi. Þetta hús var lengi
kennt við Gyðinginn Aron frá
Lincoln, sem var einn auðugastur
manna á Englandi á 12. öld, en
hann var dáinn áður en það var
byggt. Þessi Aron gæti verið fyrir-
myndin að Gyðingnum ísak í Jór-
vík í sögu Walters Scotts um ívar
Hlújárn.
Lincoln miðstöð
kirkjuréttar
Þorlákur biskup helgi átti lengi
í útistöðum við íslenska höfðingja
vegna eignarhalds á kirkjum og
siðferðilegs breyskleika þeirra. Til
þess að standa í þessu stríði þurfti
hann að byggja á öruggri þekk-
ingu á kirkjurétti. í Lincoln hefði
hann átt þess kost að afla sér
slíkrar þekkingar. Dómskólinn í
Lincoln var á þeim árum í áliti
sem einn af bestu skólum álfunnar
í þessu efni. Hann var í raun einn
af þeim fjóru bestu í heiminum.
Biskupinn, Robert de Chesney
(1148—1166), var annálaður
áhugamaður um þessi fræði. Við
hlið sér virðist hann hafa haft tvo
menn, sem voru fróðir á þessu
sviði. Hugh frá Leicester, sem var
erkidjákni að embætti, og meist-
ara Robert Blund. Hugh gaf bóka-
safni dómkirkjunnar * Lagasafn
Gratians, sem var meginritið í
þessu efni. Robert Blund var á
hinn bóginn frægur málafylgju-
maður, sem ferðaðist víða um lönd
til að reyna þekkingu sína í mála-
vafstri. Aðrir kennarar við dóm-
skólann voru Hamo kanslari, mik-
ilhæfur maður, Radulfus læknir,
Pétur frá Melida og meistari Reg-
inald. Ekki hafa þessir allir kennt
kirkjurétt, en það var sérstætt við
dómkirkjuna í Lincoln, að meðlim-
ir dómklerkasamkundunnar voru
háðir öðrum lögum en almenning-
ur í bænum. Dómkirkjusvæðið var
sérstakt réttarsamfélag, sem af-
greiddi sín mál á dómþingi í sínu
eigin þinghúsi, sem var algerlega
óháð bæjarréttinum. Þorlákur
hefur þannig haft næg tækifæri
til að kynnast völundarhúsi
kirkjuréttarins á tíma sínum í
Lincoln.
Robert de
Chicklade
Biskupsdæmið Lincoln var á 12.
öld geysistórt, og náði yfir mest-
allt landsvæðið frá Thames til
Humber. Smátt og smátt byggðust
háskólabæir kringum menntaset-
ur í þessum héruðum. Frægastir
þessara bæja eru auðvitað Oxford
og Cambridge. Það var í þessu
biskupsdæmi, sem kanúka-reglan
(Ágústínusarreglan) skaut fyrst
rótum í Englandi, og þar varð hún
áhrifamest. Fyrsta klaustrið var
stofnsett í Grimsby, en um miðja
öldina var frægt klaustur af
kanúka-reglu í Oxford, sem hét
eftir írska dýrlingnum Fride-
swide. Um 1140 varð príor þar í
klaustrinu maður að nafni Robert
de Chicklade. Hann lifði til ársins
1180, og hafði fyrir dauða sinn
skrifað sögu Tómasar Beckets,
erkibiskups í Kantaraborg. Þessi
saga komst til íslands, og varð
hluti af hinni íslensku Tómasar
sögu erkibiskups. Það er vitað, að
hann fór til Róm 1158, og kom
hann þá við í París, þar sem hann
átti í deilum við Pétur Lombardus
út af eðli Krists. Sálmaskýringar
Péturs Lombardusar eru nú meðal
gimsteinanna í bókasafni dóm-
kirkjunnar í Lincoln. Því nefni ég
þennan mann, að hann er- eini
Englendingurinn, sem við getum
hugsað okkur að hafi hitt Þorlák
biskup að máli 1158 í Viktors-
klaustrinu.
Það er líka markvert, að Robert
de Chicklade skrifar í bréfi nokkru
um bókaútdrætti, sem hinn fægi
ábóti William frá Malmesbury,
skrifaði úr ritum Gregors páfa
mikla. Þetta er merkilegt fyrir
þær sakir, að frá 13. öld og til
ársins 1704 var til í Skálholti bók-
arútdráttur úr Jobsbókarskýring-
um Gregors (Móralíur yfir
32.-42. kafla). Þessi útdráttur
fjallar um ræður ungs manns, að
nafni Elíhú, og ræðu Guðs úr
stormviðrinu. Er þar m.a. að finna
skýringar Gregors á Miðgarðs-
orminum (Levíaþan). Rit þetta var
í Skálholti kallað Djáknastumpur.
Árni Magnússon efnistók þetta
rit, er það kom í eigu hans, og ætti
samkvæmt því að vera hægt að
finna, hvaðan ritið er komið.
Kannski er það eftir William frá
Malmesbury?
Kanúkareglan er á 12. öld tísku-
fyrirbæri, og um hana bárust nýj-
ar hugmyndir í evrópskt menning-
arlíf. Kanúkarnir voru menntaðir
menn, sem biskupar gátu sent til
ákveðinna verkefna, þar sem
þurfti að efla starf. Hliðstæða
þessara manna innan íslensku
kirkjunnar síðasta áratuginn eru
sjálfboðaliðarnir, sem kaila sig
„Ungt fólk með hlutverk".
Vandamál kirkju-
bygginga
Robert de Chesney biskup í
Lincoln hefur ekki alltaf verið
metinn að verðleikum. Þegar ég
las fyrst um hann, fyrir.25 árum, í
vísindalegu riti um ensku kirkj-
una, las ég það, að hann hefði ver-
ið heimskur og talhlýðinn, og
hefði sóað eignum stólsins. Síðar
hefi ég uppgötvað að ástæðan til
þessara ummæla voru vandræði
hans við byggingu dómkirkjunnar
og stuðningur hans við reglu Gil-
bertína, sem átti uppruna sinn í
biskupsdæmi hans.
Biskupsstóllinn í Lincoln hafði
verið stófnaður af frönskum
munki, er hét Remigius. Hann
hafði hlotið upphefð sína sem laun
fyrir stuðning sinn við Vilhjálm
bastarð, er hann réðist inn í Eng-
land 1066. Remigius byggði mynd-
arlega dómkirkju í sama stíl og
kirkja Vilhjálms bastarðar í Caen,
og er hluti þeirrar kirkju enn
varðveittur í vesturgafli dóm-
kirkjunnar. Árið 1141 féll kirkj-
uskipið í jarðskjálfta, og þurftu
biskuparnir sem voru eftir það, að
endurreisa kirkjuna. Fyrst Alex-
ander, og síðan Róbert de Ches-
ney. Alexander var forríkur jarð-
eigandi, og átti hægt með að nota
eigið fé í viðgerðina. Af því hlaut
hann viðurnefnið „hinn ríkiláti"
(magnificus). Róbert hafði á hinn
bóginn lítið annað en eignir kirkj-
unnar til að fjármagna fyrirtækið
með. Niðri í brekkunni bjó þá
Gyðingurinn Aron, forríkur mað-
ur, sem rak bankastarfsemi. Ró-
bert biskup hafði ekki önnur ráð
en að veðsetja eignir kirkjunnar
fyrir byggingarkostnaðinum.
Fyrir það hlaut hann hið mesta
ámæli af öðrum kirkjunnar
mönnum, því að samkvæmt kirkj-
unnar lögum hét þetta okurstarfs-
emi, og að veðsetja eignir kirkj-
unnar hjá villutrúarmanni taldist
til verri synda. Róbert biskup fékk
vitaskuld hið mesta óorð af þessu
athæfi. Biskupinn dó 1166, en á
meðan Aron var á lífi voru aðeins
settir á stólinn bráðabirgða-
biskupar, sem gerðu ekki neitt
fyrir stólinn annað en að hirða tí-
undir stólsins. Eftir dauða Arons
(1186) fékkst Hugh af Avalon til
að taka við stólnum, því að þá
losnuðu veðin úr böndum, vegna
þess að gyðingar bjuggu í Eng-
landi fyrir konungs náð, og allar
eignir Arons runnu við lát hans
sjálfkrafa í fjárhirslu konungs.
Þetta er svipuð réttarstaða og
Gyðingar höfðu í Þýskalandi til
1918, og ber að líta á Gyðingaof-
sóknirnar þar með hliðsjón af
þessari réttarstöðu þeirra. Hugh
frá Avalon hófst nú handa við
kirkjubygginguna, og hefur alla
tíð síðan fengið jafn mikinn orð-
stír af sínu verki og Róbert de
Chesney fékk lítinn af sínu, enda
varð Hugh heilagur maður af af-
rekum sínum.
Niðurlag í næsta blaði.

Útgofandi: Hf. Árvakur, Reykjavík
Framkvjntj.: Haraldur Svcinsson
RiLstjórar: Matthías Johannessen
Styrmir Cunnarsson
Ritstj.fltr.: Gísli Sigurðsson
Auglýsingar: Baldvin Jónsson
Ritstjórn: Aðalstræti 6. Sími 10100
5—--------------------------------
ÞRJÚ
NORSKLJÓÐ
Knut Hamsun
TORA SYNGUR
Það var svo auðvelt hans gjafir að geyma
því góss hans var ekkert í þessum heim.
Og létt var mér næsta hans göllum að gleyma,
en gleyma hans orðum, nei, aldrei þeim.
I Hann lék sér í dansi svo léttur og óður,
lög voru orð hans og einbeitt hans mál.
Hann bauð eins og konungur, mikill hans móður,
í mildi ég bræddi hans hörku og stál.
Af innileik hann mig í örmum sér vafði,
og augun hans fögru svo draumablá.
Og töfrandi vísur á vörum hann hafði,
unz válegur dauði hann kallaði á.
Nú finnst mér hver dagurinn lengi að líða,
mér leiðist, — finnst hinzta stundin sein.
Hugsanir mínar þær hvarfla svo víða,
en hugsunin er þó bara ein.
Jakob Sande
LITLI VINUR
Þú litli vin, sem hlærð, með brosið blíða,
þú bætir lífið, vekur fögnuð minn.
Þú treystir mér og trítlar gólfið víða,
þitt táp er lítið, veikur fótur þinn.
Ég finn þig sælan, öruggan á armi,
og óska þess að vera æ með þér
og gæta þín í gleði bæði og harmi
á göngu þinni um lífsins vegu hér.
Blessuð þau ár sem ertu, vinur, hjá mér,
þú óðum stækkar, hverfur burtu frá mér,
og ég verð einn og ellin þokast inn.
En vera má, er langur dagur lækkar
og Ijósið augna dofnar, orkan smækkar,
þú verðir leiðarljós og stafur minn.
J.M. Bruheim
BYRÐIN
Skapaðir til að bera,
og byrðir létta hver öðrum.
Til einskis lifir enginn.
En okkar eigin byrðir
aleinir skulum við bera.
Djúp og dýrmæt er sorgin
sem ei verður deilt með öðrum.
Lítt veitir sú gleði, er vesöl og snauð,
sem þú vilt einsamall eiga.
Hjálparvana er hver sá
sem hefur engan að líkna
og vera góður við.
Eins og tréð án safans
upp hann þornar.
Sá maður ber byrðina þyngstu
sem byrðina hefur ei neina.
Sigurjón Guðjónsson þýddi