Lesbók Morgunblaðsins - 28.08.1982, Blaðsíða 2

auðinn
I
Uppi á þurrlendinu berjast menn viö vont lofft og
eyðingu gróðurlendis og gera ýmsar ráðstafanir land-
inu og lungum sínum til verndar. Víst er þetta hvort-
tveggja mikilsvert til bjargar mannlífinu, en nú eru
menn að vakna til þeirrar staðreyndar að enn örlagarík-
ari getur manninum reynzt að eitra höfin og eyða þar
gróðurlendi og lífi. Við vitum núorðið, að höfin eru að
deyja. Það hefur verið gengið of langt í að spilla gróðri
á hafsbotni og eyða því lífríki plantna og svifdýra, sem
eru undirstaða lífkeðjunnar í höfunum og reyndar í öllu
jarðlífi. Við getum stöðvað ofveiði og tegundirnar
endurnýja sig, en það er engrar viðreisnar von, ef við
eyðum frumlífverum sjávarins. Hafið er morandi af lífi.
Það má segja að í höfunum sé hver millimetri þétt
setinn lífverum, sem öll lífkeðja sjávarins byggist á.
Þessar lífverur eru viðkvæmar og auðvelt að drepa þær
með eitrun.
fjöruborðinu
Attatíu prósent af allri plöntu-
fædu og sjötíu prósent aföllu súr-
efni jarðar er í sjónum. Okkur er
kennt, að jarðlífið hafi byrjað í
fjöruborði sjávar og færst þaðan
upp á landið. Er nú jarðiífið byrj-
að að deyja í fjöruborðinu og
dauðinn að færast upp á landið ?

*< y wwímmkwWipt
- Bh.-i
^saSmmM
Sjávargróður á fajólum, vélsíma og öðru úr sokknum skipum.
UMHVERFI
Þaö er vissulega mikiö búiö aö skrifa og
tala um mengun lands, lofts og lagar. Fólk
finnur mengun lofts og reyndar einnig
lands fljótlega á sjálfu sér. Öll náttúruvernd
er því hávaöasamari til varnar mengun á
landi og í lofti heldur en í undirdjúpunum.
Almenningur getur ekki fylgzt með lífinu
þar, sízt á botni.
Þaö er samt orðið almennt áhyggjuefni
bæöi lærðra og leikra og yfirvalda sem al-
mennings, að viö notum sjóinn sem alls-
herjar sorp- og skolpþró. Þetta hefur leitt
til þess aö viö strendur landa eru stór
svæöi oröin eitruð. Þar þrífast bakteríur,
sem geta orsakaö lifrarsjúkdóm eöa heila-
skemmdir, ef þær berast í manninn úr sjáv-
arfæöunni. Þá þrífast einnig kólí-gerlar á
þessum eitruöu svæöum, og þeir geta bor-
izt í lofti, ef þeir eru í fjörum, þar sem útfiri
er mikið og þessir gerlar geta valdiö heila-
himnubólgu og lömun.
Þetta hefur orsakaö þaö, að langmestur
hluti suöurstrandar Löngueyjar (Long Is-
land) við New York er lokaöur baðgestum.
Bezti baðstaöur Reykvíkinga er lokaöur
baögestum af sömu ástæöum. Þaö hefur
gerzt viö Löngueyju, aö í 40 ár hefur
skolpfrárennsli legiö út í hafiö viö
Ambrose-vitann og myndaö 20 fermílna
svæöi, þar sem ekkert líf getur þrifizt.
Svæöiö er aigerlega dautt.
Opinberir starfsmenn heilbrigöiseftirlits
hafa viöurkennt þaö sem vísindamenn hafa
sagt um þetta. Ræsaskolpiö er nú innan
einnar og hálfrar mílu undan strönd Löngu-
eyjar og þar er líkt og límkenndur kökkur
eöa flekkur, sem drepur allt, sem í honum
lendir, og fyrir honum verður.
Þaö er ömurleg staðreynd, aö opinberir
aðilar vita ekkert til hvaöa ráöa þeir eiga
aö grípa, þótt þeir viti um ógnina. Þaö
skolp og sú eitraöa drulla, sem rennur úr
ræsum New York-borgar myndi þekja 185
fermílur lands meö eitruðu og límkenndu
tveggja þumlunga lagi, ef þaö sama magn
dreiföist yfir land, sem nú dreifizt í sjó viö
strendur borgarinnar.
Þaö er ekki einungis, aö manninum stafi
bráö sjúkdómahætta af þessari eitrun sjáv-
ar viö byggðar strendur, heldur og ekki
síöur horfir til ófarnaöar fyrir manninn í allri
hans fæöuöflun. Undirstööu lífríkis sjávar-
ins er ógnaö.
Menn, sem hafa stundaö köfun viö Miö-
jaröarhafiö um áratuga skeið fullyröa, að
þar sé ekki aðeins svo komiö, aö ekki finn-
ist fiskur á stórum svæöum, þar sem áöur
var fiskgengd, heldur séu stór kóralsvæöi
oröin aldauöa. En þlaö er einmitt á kóralrif-
unum, sem frumlífiö í sjónum þrífst bezt.
Af neöansjávarlífverum er kóralfjölfætl-
an ötulust viö uppbyggingu sjávarlífsins.
Þetta eru örsmá sjávardýr og einskonar
landnemar sjávarins sem stofna nýlendur á
föstum grunni. Þessi örsmáu sjávardýr
framleiöa og gefa frá sér efnasambandiö
kaisíumkarbónat, sem myndar kalkstein og
skeljar og í lítilli bollalaga skel liggur dýriö
og gleypir smáfæöuagnir í opinn melt-
ingarveg sinn. Nýlendan stækkar þannig
aö nýjar fjölfætlur vaxa á þeim eldri og
mynda skeljar og þannig hleöur þetta litla
dýr upp neöansjávarfjöll og þau eru kring-
um höf jarðarinnar.
Þegar hin mikilveröustu kóralrif hafa
hruniö, hefur þaö valdiö dauöa á yfirboröi
jaröar segir okkur jarösagan. Síöast á
fimmta jarösögutímabilinu, öld skriödýr-
anna, fyrir um 65 milljónum ára, hrundu
þessar kóralnýlendur, sem þá höföu byggzt
upp og minnsta kosti tveir þriöju af þekkt-
um kóröllum dóu út. Margar aörar tegundir
uröu þá og aldauða á landi svo sem risa-
eölurnar. Vísindamenn telja aö tvisvar ef
ekki fjórum sinnum á 5—600 milljónum ára
tímabili hafi svipað gerzt og haft í för meö
sér, aö margar tegundir hafi oröiö aldauöa
í hvert skipti. Nú er þaö aö gerast af
mannavöidum aö rlfin viö strendur At-
lantshafsins eru aö deyja eöa veröa lífvana
vegna mengunar og misnotkunar. Og þessi
þróun er ör.
Mikill hluti af landgrunni strandríkja er of
gljúpur til aö frumverur sjávarins geti fest
þar rætur og tekið til viö uppbyggingu sína
á lífríki sjávar. Kórallar, hrúöurkarlar, skelj-
ar og sæanimónur þarfnast harörar undir-
stööu til aö festa sig á. I kringum bústaöi
þessara frumbyggja safnast þróaöri lífver-
ur og leita þar skjóls og fæöu, og loks
safnast aö hinir stærstu fiskar sem viö
veiöum til aö færa á diskinn.
Viö íslendingar höfum reynsluna í þessu
efni vföa, til dæmis af skeljasandsfjörun-
um. Þar sem skeljasandur hefur veriö upp-
urinn í byggingarefni hefur smálúöan horf-
iö. Hún sést ekki lengur uppundir fjörunni
viö Álftanesiö og finnst ekki lengur á sum-
um bleyðum í Faxaflóa, þar sem áöur var
vfs lúöa.
Hún er lúmskari og geigvænlegri hættan
af menguninni viö Faxaflóa heldur en af
dragnótinni. Þaö veiöarfæri nær ekki til aö
vinna tjón á undirstööu sjávarlífsins og þaö
er þó altént hægt aö hífa þaö upp og taka
2