Lesbók Morgunblaðsins - 26.03.1983, Page 3

Róleg kvöidstund á heimili Heiberg-hjónanna, þar sem setið er vió lestur og
hannyrðir. Málverk eftir W. Marstrand, 1870.
Johan Ludvig Heiberg, rithöfundur - og eiginmaður leikkonunnar. Hann
skrifaði m.a. Alfhól. Gftir málverki Sofusar Schack, 1840.
Sjá einnig grein um höfund leikritsins,
Per Olov Enquist á næstu síðu
hrúgu og baðaði þá úr mörgum
vötnum, þar til þeir urðu tand-
urhreinir. Þá leyfði hún þeim
aftur að skríða ofan í jörðina,
sannfærð um að hún hefði gert
góðverk.
Aftur flyst fjölskyldan til
Kaupmannahafnar og sest að í
Grönnegade. Hanna litla hafði
hlakkað öll ósköp til að setjast
að í Grænugötu, þar sem hún
hélt að hún gæti tínt blóm og
grös og ekið þeim í ímynduðum
brúðuvagni. Mikil urðu því
vonbrigði hennar, þegar ekki
fannst stingandi strá í Grænu-
götu.
Gyðingastúlka, dóttir grin-
söngvara í Dyrehaven, settist að
hjá Pátges-fjölskyldunni. Hún
söng fyrir börnin og kenndi
þeim dansa og kom því til leiðar
að Hanna og Amalía, systir
hennar, sem var flogaveik,
fengu að gangast undir próf hjá
Dahlen, sólódansara í Konung-
lega leikhúsinu. Þær komust
báðar inn í dansskóla leikhúss-
ins, sem var þá til húsa í Hof-
teater. Þær voru þá 8 og 9 ára
gamlar. Þær voru daglega í
danstímum og fékk það mjög á
Hönnu hvað þær systur voru fá-
tæklega til fara miðað við hin
börnin, sem stríddu þeim líka á
jósku- og þýskuskotnu málfari
þeirra. En þetta beit ekkert á
hina öru og léttlyndu Amalíu.
Fljótlega færðist Hanna alveg
fram í „fremstu röð“ nemend-
anna, en Amalía litla var áfram
í „öftustu röð“. Reyndar var það
mikil þvingun fyrir Hönnu að
þurfa sífellt að gæta systur
sinnar. En talið var að það hefði
góð áhrif á heilsu Amalíu að
stunda dansnámið.
Pátges-hjónin höfðu nú opnað
veitinga- og billjarðstofu á
Brogaden 20 í Christianshavn.
Til að lífga upp staðinn lét fað-
irinn dætur sínar sýna dans á
billjarðborðinu. Þetta var
Hönnu ekki að skapi, en í van-
mætti sínum gat hún ekki annað
en þagað og grátið. Hún var
óvanalega fámál fram eftir öll-
um aldri. Þessi þegjandaháttur
varð til þess að talfærin þrosk-
uðust seint.og hún minnist þess
t.d. hvernig hún barðist við að
segja knæ í stað gnæ í upphafi
leikferils síns. En úti í horni á
billjarðstofunni sat þögull mað-
ur og las blöðin. Honum líkaði
ekki hvernig faðirinn notaði
dætur sínar sem skemmtikrafta
og skarst í leikinn. Hann bauðst
til að kenna þeim systrum að
lesa og skrifa og fór nú að venja
komur sínar heim til þeirra og
færa þeim pappír, ritföng og
bækur og stundum brauð og
ávexti. Maður þessi hét Her-
mann og átti eftir að verða mik-
ill skuggabaldur í lífi Hönnu
framyfir fermingu.
Smáhlutverk
á Hofteater
Enn hallar undan fæti hjá
Pátges-hjónunum og þau flytj-
ast í fátæklegri íbúð á stað, sem
kallaður var Hvalvingen við
Nicolai-turninn. Hanna minnist
þess að elstá systir hennar
skrýðist brúðarskarti. Hún gift-
ist „uppfyrir sig“ og Pátges-
fjölskyldan fékk hvorki að vera
viðstödd í kirkjunni né brúð-
kaupsveislunni. Hönnu fannst
litla, snotra heimilið systur
sinnar vera sem himnaríki og
hreifst einna mest af því hvað
þar var allt hreinlegt.
Hanna og Amalía voru einar
eftir í foreldrahúsum í þessu fá-
tækrahverfi og þegar Hermann
verður var við að Amalía leikur
sér við götubörnin, en Hanna
stendur þögul og horfir á, býðst
hann til að kenna þeim systrum
á píanó, sem hann leigir handa
þeim og einnig heldur hann
áfram að kenna þeim lestur og
skrift.
En nú keyrir um þverbak í
fjármálaóreiðu föðursins og
þegar lögtak er gert á heimilinu,
tekur frú Pátges ráðin í sínar
hendur og fjölskyldan flyst á
jarðhæð í Pilestræde 124, þar
sem móðirin tók upp fram-
reiðslu þýskra rétta á heimilinu
á veturna, en úr tjaldi í Dyre-
haven á sumrin. En eftir að ráð-
in höfðu verið tekin af heimilis-
föðurnum, hneigðist hann til
drykkju.
Hanna hafði nú fengið þó
nokkur smáhlutverk á Hofteat-
er og leikið litlar stúlkur eða
drengi, engla eða álfa og 12 ára
gömul fór hún í leikferð með
leikflokki til Lubeck og Ham-
borgar, — hlakkaði mest til að
sjá fjöll, en myndir af slíkum
fyrirbærum höfðu vakið sára
þrá í brjósti hennar. Mikla auð-
mýkingu varð hún þó að þola,
þegar móðir hennar gekk á fund
danskennarans og bað hann um
undirföt og sokka á dóttur sína
til fararinnar, taldi sig ekki
hafa efni á að kaupa slíkt sjálf.
Á Þorláksmessu 1824 dansaði
Hanna í fyrsta sinn lítið sóló-
hlutverk, en 12. febr. 1826 telur
hún að leiklistarferill sinn hefj-
ist, þegar hún lék Trínu í „Hans
og Trínu" á kvöldskemmtun í
Hofteater. Hún var þá 14 ára.
Það kvöld bar fundum þeirra Jo-
hans Ludvigs Heibergs saman í
fyrsta sinn.
Hanna hreifst af
þessum háa og
granna manni
Heiberg, sem var 20 árum
eldri en Hanna og hafði verið
lektor í Kiel, en snúið heim til
Kaupmannahafnar nokkru áður
og byrjað að skrifa „vaudevill-
ur“ sínar, sem gerðu mikla
lukku. Sú fyrsta „Salomon kon-
ungur og Jörgen hattamakari"
var frumsýnd 28. nóv. 1825 og
var Hanna þar í aukahlutverki.
En eftir frumsýninguna á „Hans
og Trínu“ kom þessi efnilegi
leikritahöfundur að tjaldabaki í
Hofteater og spurði: „Hvar er
litla stúlkan?" Hann tók um
báðar hendur hennar og lét í
Ijós þakklæti og gleði yfir
frammistöðu hennar, en Hanna
hreifst af þessum háa og granna
manni með fínlega andlitsdrætti
og greindarlegan svip.
Fljótlega heimsótti rithöfund-
urinn Hönnu og fór fram á að
hún léki aðalhlutverk í gaman-
leikriti, sem hann hafði samið
eftir að hann sá hana leika
Trínu. Þetta var leikritið „Apr-
ilsnarrene" (Aprílhlaupararnir),
sem gerði stormandi lukku. Dul-
in og niðurbæld gleði Hönnu
braust út í listtúlkun hennar.
Sjálf segist hún aldrei hafa
hlegið alla sína bernskutíð. Hei-
berg kom hrærður af gleði eftir
frumsýninguna, tók báðum
höndum um höfuð Hönnu og
kyssti hana á ennið og þakkaði
henni fyrir frammistöðuna.
Annar maður gladdist líka
mjög yfir velgengni Hönnu, —
Hermann, sem hrósaði sér fyrir
að hafa fyrstur uppgötvað hæfi-
leika hennar. Hann hélt áfram
að gefa Hönnu smágjafir, sem
hún tók við döprum huga, þar
sem henni fannst þetta binda
sig honum enn meir. Og í huga
hennar bjó alltaf minningin um
orð föður hennar, sem hún átti
víst ekki að heyra, þess efnis að
Hermann hyggðist trúlofast
henni, þegar hún hefði aldur til.
Kynni þeirra Hönnu og Hei-
bergs jukust og hann bauð henni
heim til móður sinnar, frú Gyll-
embourg. Föður Heibergs, P.A.
Heiberg, hafði verið vísað úr
landi 1799 fyrir stjórnmálaskoð-
anir sínar og bjó hann útlagi í
París til æviloka. Móður hans,
Thomasine F. Buntzen, hafði
ung og fögur, 16 ára, verið gefin
þessum miklu eldri manni. Eftir
að hann fór í útlegðina, varð
hún ástfangin af sænska frí-
herranum Gyllembourg-Ehren-
svárd og sótti um skilnað frá
manni sínum og giftist síðan
Svíanum. Mikið var um þetta
rætt í Kaupmannahöfn og
margir hneyksluðust og litu
haria varla réttu auga eftir
þetta. Þar má í hópi telja Rah-
bek-hjónin í Bakkahúsi, sem
töldu P.A. Heiberg einn allra
besta vin sinn og hörmuðu út-
legð hans alla ævi. Kamma Rah-
bek vildi taka „munaðarlausa"
drenginn, Johan Ludvig, í fóst-
ur, en hann strauk frá henni,
vildi náttúrlega miklu fremur
vera hjá sinni eigin móður og
þau skildu varla það sem eftir
var ævinnar og bjuggu nær alla
tíð saman. Frá Gyllembourg var
ákaflega hlýleg kona og um-
talsgóð. Henni var fyllilega ljós
kuldi Rahbeks-hjóna í sinn garð,
en sagði um Bakkahúsið að „þar
hafi fólk verið metið eftir þeim
reglum, sem gilda muni í himna-
ríki“.
Hermann beiö í
skugga á bak við tré
Hanna og Amalía heimsóttu
frá Gyllembourg oft og Hanna
naut viðræðnanna við hana.
Heiberg fylgdi þeim systrum
heim á kvöldin og sýndi þeim
gjarna stjörnumerkin á leiðinni,
en stjörnufræði var mikið
áhugamál hans.
En með þessum heimferðum
var fylgst í laumi. Hermann
leyndist oft í skugganum bak við
tré. Hann njósnaði líka um
viðskipti Hönnu við annað fólk.
Vaxandi yfirráð Hermanns og
aukið ósamlyndi Pátges-hjón-
anna ollu því að þunglyndi sótti
á hina þrúguðu Hönnu. Það sem
hélt henni uppi, var leyniveröld
eigin huga, þar sem fegurð ríkti
í líki álfa, blóma og aldina.
Mikil upplyfting varð Hönnu
það, þegar leikkonan, frú
Wexchall (seinna frú Nielsen)
bauð henni til mánaðardvalar í
Ermelundshuset. Altekin hrifn-
ingu reikaði Hanna um skóginn
og tíndi blóm, sem hún batt í
kransa og vendi og kunni ein-
staklega vel við einveruna, sem
var henni nýnæmi. Þarna sá
hún listamennina Oehlenschlág-
er og Kuhlau. Hún segir um
hinn fyrrnefnda: „Glansandi,
mjúkt, svart hárið féll svo fag-
urlega að háu, göfugu skálda-
enninu. Fögur augun gneistuðu
og hann geislaði frá sér hlýleika
með rödd sinni og allri hegðun."
16 ára gömul var Hanna
fermd. Heiberg-mæðgin komu í
heimsókn og færðu henni
gullkross með ametystum. Nú
telst Hanna fullvaxta stúlka, —
hrygg fer hún að sofa um kvöld-
ið, skyldi Hermann nú láta
verða af því að biðja hennar? Á
17 ára afmælisdaginn gaf hann
henni saumaborð með spegli í
Frh. á bls. 11.