Lesbók Morgunblaðsins - 16.04.1983, Blaðsíða 14

Brúðkaup
Fígarós
og sjötugsafmæli
SOL
í október síðastliðnum átti
hljómsveitarstjórinn Georg
Solti sjötugsafmæli. í dag er
hann meðal þekktustu hljóm-
sveitarstjóra sem nú eru uppi.
Það þykir því hlýða að segja
nokkur deili á honum og ferli
hans og ævistarfi. Solti fædd-
ist í Vestur-Ungverjalandi.
Hann er gyðingaættar og faðir
hans var bakari og síðar seldi
hann tryggingar. Solti hlaut
tónlistarmenntun sína í Buda-
pest þar sem Ernst von Dohn-
anyi og Zoltán Kodály voru
kennarar hans. Segja má að
ævi hans hafi skipst í tvo
þætti. Fram að 35 ára aldri
starfaði hann sem píanóleikari
og til eru gamlar hljómplötur
þar sem hann annast undirleik
í tveimur sönglögum eftir
Schubert og einnig er að finna
gamlar hljóðritanir þar sem
hann leikur með Georg Kulen-
kampff sónötur fyrir fiðlu og
píanó eftir Beethoven, Brahms
og Mozart, enda hafði hann
unnið keppni í píanóleik á
unga aldri, en draumur hans
var samt að verða hljómsveit-
arstjóri frá þeim degi að hann
heyrði Erich Kleiber stjórna 5.
sinfóníu Beethovens. Þá var
Solti 12 ára. Solti segist hafa
erft frá móður sinni einstaka
heppni og óseðjandi metnað.
Tilviljunin var honum hlið-
holl. Árið 1937 er hann í Salz-
burg og er falið að annast
hljómsveitaræfingu vegna
veikinda stjórnanda. Úti í
salnum sat enginn annar en
Arturo Toscanini. Það er auð-
velt að gera sér í hugarlund
hvernig hinum unga og
óreynda stjórnanda hefir liðið
þegar augu þvílíks dómara
hvíldu á honum, en að lokinni
æfingu sagði Toscanini aðeins:
Bene. Þar með var Solti sleg-
inn til riddara sem hljómsveit-
arstjóri. Hann var aðstoðar-
maður Toscaninis í Salzburg
um skeið og hefir án efa margt
af honum lært. (Til gamans
má geta þess að Gilbert Levine
var aðstoðarmaður Soltis um
skeið við Covent Garden og
hefir örugglega mótast af hon-
um.)
Aftur var hamingjan Solti
hliðholl, því að sumarið 1939
fer hann til Sviss og er þar öll
styrjaldarárin og starfar við
hljómsveitarstjórn og þar læt-
ur Decca gera fyrstu upptök-
urnar, t.a.m. þar sem hann
stjórnar Zúrich Tonhalle
Orchestra og leikur Egmont-
forleikinn eftir Beethoven.
Eftir styrjöldina verður hann
forstjóri ríkisóperunnar í
Munchen og síðan í Frankfurt
TIS
am Main. Raunar má segja að
hljómplatan hafi meira en
nokkuð annað skapað heims-
frægð Soltis. Árið 1957 er Ara-
bella eftir Richard Strauss
hljóðrituð í Vínarborg með
Vínarfílharmóníunni með Lisu
della Casa í titilhlutverkinu.
Svo koma óperur Wagners og
Verdis og er Niflungahringur-
inn frægastur af þeim upptök-
um.
Starfsvettvangur Soltis
fluttist frá meginlandinu og til
Bretlands. Hann starfaði lengi
sem hljómsveitarstjóri við Co-
vent Garden, en auk þess
stjórnaði hann bæði London
Philharmonic Orchestra og
London Symphony Orchestra
og hefir gert margar hljóm-
plötur með þeim, en mesta
frægð hefir hann hlotið á
seinni árum sem stjórnandi
Chicago Sýmphony Orchestra
og hljómplötur sem hann hefir
gert með henni bera því óræk-
an vott hve frábært hljóðfæri
hann hefir gert þessa hljóm-
sveit. Með henni og LSO og
Concertgebouw í Amsterdam
hefir hann hljóðritað allar sin-
fóníur Mahlers og Das Lied
von der Erde og þykja þær
með því besta sem er á boð-
stólum í dag í tónlist Mahlers,
einnig hefir hann hljóðritað
allar sinfóníur Beethovens og
Brahms, sinfóníur eftir
Bruckner og Elgar, óperur og
önnur tónverk Richards
Strauss, síðustu sinfóníur
Tchaikovskys, sálumessuy
Brahms og Verdis og er þá
langt frá því að allt sé upp
talið.
Þá eru ótaldar óperur Moz-
arts. Solti hefir þegar látið
leika inn á hljómplötur þrjár
af þekktustu óperum Mozarts,
Cosi fan tutte, Don Giovanni
og Töfraflautuna. Engin af
þessum hljóðritunum hefir
þótt takast sérlega vel. Solti
virðist ekki vera sú manngerð
sem á heima í tónlist Mozarts
þrátt fyrir hæfni sína og
óumdeilanlega snilld þegar
verkefnin hæfa honum. Nú
hefir Brúðkaup Fígarós bæst
við. Þetta margslungna verk á
sér merkilega sögu allt frá
þeim degi að Parísarbúar
flykktust að sjá leikrit Beaum-
archais, Le Mariage de Figaro,
27. apríl 1784. Napoleon lét
seinna festa á blað að þann
dag hefði stjórnarbyltingin
mikla í rauninni hafist. Hvaða
efni var í þessu verki sem gat
tendrað þvílíkt bál? Hér var á
gamansaman hátt deilt á þau
sérréttindi aðalsins að hafa jus
primae noctis, að mega sænga
Georg Solti
hjá þjónustumeyjum sínum
áður en þær gengu í heilagt
hjónaband. Að sjálfsögðu átti
að færa þetta leikrit upp í Vín-
arborg, en keisarinn Jósep II
lagði blátt bann við því. Samt
fór það svo vegna kænsku og
lagni Lorenzo da Ponte að
hann gat talið Mozart á að
skrifa tónlist við óperutexta
sem hann hafði samið og feng-
ið keisarann til að leyfa að
flytja óperuna. Mozart vann
þetta verk af undraverðum
hraða, samkvæmt heimildum
frá da Ponte skrifaði Mozart
verkið á 6 vikum í október og
nóvember 1785. T.a.m. vann
hann síðari hluta annars þátt-
ar á tveimur nóttum og einum
degi, en þá varð hann veikur af
ofreynslunni.
Samstarf Mozarts og da
Ponte hefir verið með ágætum,
og þeir hafa breytt og fellt
niður ýmislegt úr leikriti
Beaumarchais og vikið öðru
við, t.a.m. er persónusköpun
kvennanna í óperunni öll önn-
ur og gerð af ríkari skilningi
og gagnstæð því sem er í
leiknum. Þá hefir verið á það
bent að vissir þættir í fari
Mozarts sjálfs endurspeglist í
Cherubino.
Þá er komið að því að svara
spurningunni um það hvernig
Solti tókst að koma þessu
verki til skila eftir löng kynni.
Því er til að svara að hlut-
verkaskipunin er fágætlega
góð svo að varla ber þar
skugga á. Kiri te Kanawa
syngur greifafrúna og er frá-
bær í því hlutverki. Sama má
segja um Luciu Popp sem
syngur Sussönnu. Frederica
von Stade fer með hlutverk
Cherubino og gefur hinum
hvergi eftir. I hlutverkum
greifans og Figarós eru Thom-
as Allen og Samuel Ramey og
eru mjög góðir báðir tveir. Það
sem helst gæti ruglað þá sem á
hlýða er að raddirnar eru
nokkuð líkar svo að á stundum
er erfitt að greina hver syngur
hvað, enda þótt rödd Rameys
sé heldur dekkri og uppreisn-
arandinn og æskuþrótturinn
kemst vel til skila í meðferð
hans á hlutverkinu. Á sama
hátt túlkar Allen hinn valda-
mikla greifa, myndugan og
hlaðinn lífsorku og holdsins
þrá sem erfiðlega gengur að
seðja að fullu. Um önnur hlut-
verk í óperunni má svipað
segja og hér við bætist að
hljómsveitarleikurinn og öll
tækni við hljóðritunina, sem
er digital, er frábærlega góð,
en fátt er svo gott að galli né
fylgi og svo er einnig hér og
enda þótt það sé ekki góður
siður að grýta Jesúbarnið á
jólanóttina, þá er það svo að
hlutur stjórnandans þykir
einna sístur, það vantar hlýju
og léttleika í flutninginn. Solti
hættir til að „dramatisera"
meira en efni standa til og
glettnin sem þetta verk er svo
auðugt af kemst ekki nógu vel
til skila. Það vantar brosið í
tónlistina. Þessi útgáfa ber
merkið Decca D267D4. Ef
menn vilja huga að öðrum út-
gáfum má benda á útgáfu sem
Giulini stjórnar, SLS5152.
Einnig er alþekkt útgáfa undir
stjórn Böhms á DG 2740 139 og
sú þriðja með Colin Davis á
Philips 6707 014. Engin af þess-
um upptökum er jafn vel
hljóðrituð og útgáfa Soltis, en
e.t.v. komast þær nær því sem
Mozart ætlaðist til í öndverðu.
A.K.
Listránið
Frh. af bls. 10.
menn hafa líka gert gagn í Afr-
íku. Hvernig hefði til dæmis far-
ið um viðkvæman og vandmeð-
farinn listiðnað? Væri hann til
án afskipta þeirra? Því svarar
Madeleine von Helaud í greina-
safninu Evrópa í Afríku:
Að vísu er það satt, að hvíti
maðurinn hefur að sumu leyti
komið menningararfinum til
bjargar. Afríska listin í söfnum
Vesturlanda myndi hafa orðið
að engu, ef hún hefði verið látin
eiga sig í Afríku. Að hinu leyt-
inu (eins og í Benin) mundi upp-
runalega negralistin ef til vill
lifa enn, ef kristnir og múham-
eðskir hefðu ekki blandað sér í
málefni Afríku og eyðilagt þá
menningu er fyrir var.
Menningararfur
alls heimsins
Yfirmaður British Museum,
David Wilson, heldur fast fram
björgunarstarfi Vesturlanda-
þjóða. Hann undirstrikar, að
British Museum sé ekki ein-
göngu breskt, heldur safn alls
heimsins. Safnið er menningar-
arfur, sem allur heimurinn á
ítök í. Bronsmyndirnar frá Ben-
in og gullgripirnir frá Ashanti
tala sínu máli til allra þjóða,
ekki aðeins til Nígeríu eða
Ghanabúa.
Frá lagalegu sjónarmiði er
útilokað fyrir safnið að láta
munina af hendi. Lögin banna
það. Til þess að svo mætti verða,
verður þingið að semja ný lög.
Ég hef aldrei haldið því fram
að tæma eigi British Museum af
þeim. Það sem ég á við er að
verk sem bæði hafa mikið þjóð-
legt og menningarlegt gildi skuli
aftur send heim til hlutaðeig-
andi landa. — Hér er um að
ræða tilfinningaleg og táknræn
gildi sem erfitt er að skýra, gildi
sem Afríkumenn sjálfir þekkja
best og eru annars eðlis en
sagnfræðileg og mannfræðileg
áhugamál, sem haldið er á loft í
umræðum í þeim löndum og
söfnum, þar sem munirnir nú
eru geymdir. Þjóðhyggju og
áhugann á landi sínu byggja
Nígeríumenn á reisn sögu sinn-
ar. Það snýst um rætur sem
teygja sig miklu dýpra en evr-
ópska menningin sem upp á þá
hefur verið þrengt.
Þegar kemur að söguvitund-i
inni, leitinni að „rótunum"
gegna söfnin mikilvægu hlut-
verki. Það snertir að sjálfsögðu
öll lönd, en einkum þó Afríku,
þar sem svo margt er enn ógert.
Leiðrétting
Sú breyting er á orðin varðandi
leikritið „Úr lífi ánamaðkanna"
eftir Per Olov Enquist, sem verið
er að æfa um þessar mundir í
Iðnó, að leikstjóri verður Haukur
J. Gunnarsson en ekki Svíinn
Ernst Gúnter eins og sagt var í
síðustu Lesbók. Frumsýning verð-
ur væntanlega um mánaðamótin
apríl/maí.