Lesbók Morgunblaðsins - 03.09.1983, Blaðsíða 2

Arthur Miller.
Teikning eftir
greinarhöfundinn.
Einkasamtal Lesbókar
við Ieikskáldið
eftir Jakob F. Ásgeirsson
Arthur Miller hafði sagt mér að hitta sig
klukkan þrjú í húsi einu við 68da strœti á
Manhattan. Þetta var fjölbýlishús á dýrum stað
í New York-borg og í anddyrinu voru vopnaðir
menn sem gœttu þess að inn í þetta hús færu
ekki óboðnir gestir. Ég var mœttur tímanlega og
þessir öryggisverðir sögðu mér að taka lífinu
með ró og fá mér sœti í sófa einum í anddyrinu:
Miller væri ekki í íbúð sinni. Ég sat því og
blaðaði í tímariti þegar leikskáldið birtist, sól-
brúnt og alsœlt, að því er virtist. Arthur Miller
brosti vingjarnlega og bað mig að fylgja sér í
íbúð sína á 7du hœð. Hann var frjálslegur í fasi;
klœddur sportjakka og köflóttri vinnuskyrtu og
brúnum flauelsbuxum. Á leiðinni upp sagðist
hann hafa orðið fyrir „dálitlu óláni“.
J.F'A.
Já, það brann hjá mér húsið,
segir hann. Og þess vegna gat ég
nú ekki boðið þér heim á bú-
garðinn minn í Connecticut, því
við búum í hlöðunni sem stend-
ur, meðan það er verið að koma
skikki á íbúðarhúsið. Já, það var
íbúðarhúsið eitt sem brann. Það
kviknaði útfrá olíukyndingu.
Og sakaði einhvern?
Nei, við hjónin vorum nú í
Kína þegar þetta varð og
tengdamóðir mín öjdruð var ein
manna í húsinu. Hún slapp sem
betur fór ómeidd.
Varð mikið tjón?
Ja, það var svona eins og
gengur: ýmsar persónulegar eig-
ur sem brunnu og það er nátt-
úrlega óbætanlegt. Þá brunnu
einar tvö þúsund bækur, held ég,
og svo brann nú allt plötusafnið
okkar. Nei, það brann ekki til
grunna húsið: það var nógu
slæmt samt.
Miller þagnar nokkra stund.
Hefurðu búið lengi í sveit-
inni? spyr ég þegar við stígum
útúr lyftunni.
Já, ég keypti þennan búgarð
1957, minnir mig. Og þar hefur
verið mitt aðalheimili síðan. Ég
kann prýðilega við mig í Conn-
ecticut og við hjón bæði. — En
hér er nú afdrepið mitt í New
York, segir Miller og stingur
lykli í skrá.
Heyrðu, ég hef áður verið yf-
irheyrður af íslenskum blaða-
manni.
Það hlýtur að hafa verið
Matthías Johannessen, segi ég.
Já, ætli það ekki, segir Miller.
Hvað varð af honum?
Hann er nú ritstjéri minn og
skáld gott.
Jæja, já. Og orðinn gamall,
karlinn?
Nei, nei.
Jú, orðinn gamall eins og ég?
Nei, hann var ungur maður
þegar hann talaði við þig.
Já, ég var líka ungur þegar ég
talaði við hann, segir Miller og
hlær.
Það eru samt engin ellimörk á
þessu leikskáldi. Þ6 Miller verði
68 ára í næsta mánuði er hann
kvikur eins og strákur og vel
farinn í andliti. Hann er ein-
staklega geðugur maður, Miller.
Stilltur en ákveðinn í málflutn-
ingi: hann er alvörugefinn og þó
spaugsamur og þegar honum er
skemmt, þá brosa augun. Mest
finnur maður þó fyrir einlægn-
inni í fari þessa skarpleita
manns og það er ekki til í hon-
um sperrirófa. Hann er afar há-
vaxinn og grannholda, en
karlmannlegur og skín af hon-
um hreystin.
íbúðin er lítil og tómleg. Það
má kalla hún sé mitt á milli
Brooklyn, þar sem MilJer ólst
upp, og Broadway, þar sem Ieik-
rit hans lifa. Og hún er ekki
heldur langt frá glæsiíbúðinni
sem hann flutti eitt sinn í með
brúði sína, Marilyn Monroe.
Það var aðeins nýlega sem ég
keypti mér þessa íbúð, segir
Miller. Ég hef ekki átt hús í New
York í langan tíma og hafði eng-
an hug á því að kaupa mér þessa
íbúð, en ég neyddist til þess. Það
var orðið ómögulegt að fá inni á
almennilegu hóteli í New York:
það er alltaf allt yfirfullt af túr-
istum hér og maður þarf helst
að panta sér herbergi langt
fram í tímann. Hér í eina tíð gat
maður komið eins og ekkert
væri og fengið gott herbergi
samdægurs. En því er sumsé
ekki að heilsa lengur — og ég
keypti mér þessa litlu íbúð til að
eiga hér vísan samastað. Ég get
ekki sagt fyrir hvenær það dett-
ur í mig að gista New York! Ég
kem þegar mér sýnist og fer
þegar mér sýnist.
I þessari íbúð er stofuborð
ágætt sem Miller hefur smíðað
sjálfur. Hann er völundur og
eyðir margri stundinni á búg-
arði sínum í glímu við smíðis-
gripi. Engar bækur eru í þessari
íbúðarkytru, en á veggjum ha-
nga nokkur snotur málverk.
Það er dóttir mín sem hefur
málað þessar myndir, segir Mill-
er. Hún er býsna góður málari,
finnst þér ekki?
Ég spyr hvort börnin hans ha-
fi sloppið blessunarlega við
sviðsljósið — en í því hringir
síminn og MiIIer bregður sér í
hitt herbergið.
Hann talar góða stund í sím-
ann og ég skoða myndir dóttur
hans og ákveð það sé rétt hjá
karli: dóttir hans sé býsna góður
málari.
Þetta var útgefandi minn,
segir Miller, þegar hann hefur
lagt á. Við ætlum að hittast með
kvöldinu: ég er með handrit að
nýrri bók handa honum.
Nú?
Já, hún verður gefin út í janúar
þessi bók, trúi ég. Ég skrifaði
hana í Kínaförinni. Sölumaður í
Peking, heitir hún. Ég fjalla þar
um vinnu mína með þeim kín-
versku mönnum sem ég hjálpaði
að færa upp Sölumaður deyr í
vetur.
Og hvað fannst kínverskum
um Sölumanninn?
Þeim fannst allt gott um Sölu-
manninn, held ég, Ég dvaldi
eina tvo mánuði í Kína að vinna
að uppfærslunni og eiginlega
strax eftir frumsýninguna í
Peking var leikritið fært upp í
fjórum öðrum stærstu borgum
landsins. Leikritið fjallar um
ýms grundvallarsjónarmið í
fjölskyldulífinu, sjáðu, og það
hefur átt við Kínverjana, því
þeir fundu upp fjölskylduna!
Varstu ekki smeykur um að
kínverskir væru að nota leik-
inn til að bregða upp vondri
mynd af Bandaríkjunum?
Nei, það hvarflaði ekki að
mér. Það er, held ég, ekkert
leyndarmál að Vesturlönd (og
raunar allur heimurinn) glíma
við þann vanda, hvernig þjóðfé-
lagið geti best þjónað mannin-
um.
Miller þagnar.
Þetta leikrit mitt, segir hann,
fjallar líka um samtíma mann-
inn og erfiðleika hans við að
finna ástæðu og tilgang fyrir til-
vist sinni. Og það á við um Sví-
þjóð, Ítalíu, England og Banda-
ríkin og það á líka við um Kína,
held ég — og einnig ísland.
Sölumaður deyr sýnir þó um-
fram allt bandarískt þjóðfélag,
en ég hef þá trú að kínverskir
hafi getað sett sig í spor persón-
anna og skilið erfiðleika þeirra
— eða öðruvísi get ég a.m.k. ekki
skýrt þær vinsældir sem Sölu-
maðurinn hefur fengið austur
þar í Kína.
Arthur Miller fæddist á
Manhattan-eyju í New York
17da október 1915. Foreldrar
hans voru velstætt millistéttar-
fólk í þann tíð og átti Miller
áhyggjulausa æsku í Brooklyn,
þar sem hann ólst upp. Mjög
kært var með Miller og föður
hans — en samskipti föður og
sonar eru einmitt ríkur þáttur í
mörgum Ieikrita hans.
Já, segir Miller, en ég held
ekki að leikrit mín endurspegli
tengsl mín við föður minn. Það
er allt annað föður- og sonar-
samband í verkum mínum en
var á milli okkar feðga. Og ein-
mitt þess vegna hef ég nú getað
skrifað um samskipti föður og
sonar: Ef ég hefði einhvern tím-
ann leitt hugann að því að ég
væri að skrifa um föður minn
(og mig) þá hefði ég aldrei getað
það!
Miller var ungur mikill
íþróttamaður og í menntaskóla
var Hann fótboltahetja skólans.
hann langaði að halda áfram
námi, en þá var kreppan skollin
á og faðir hans varð illa úti í
kreppunni og gat ekki sent son