Lesbók Morgunblaðsins - 03.09.1983, Blaðsíða 16

Krossgáta
Lesbókar
Morgunblaðsins
Lausn
á síðustu krossgátu
Þar sem
skáldskapurinn
er „fantastico"
vantað fræg skáld og má sér-
staklega minna á Cesar Vallejo
frá Perú og Pablo Neruda og
Gabrielu Mistral frá Chile, en
þau hlutu bæði bókmenntaverð-
laun Nóbels á sínum tíma. En á
sjöunda áratugnum tók að bera
á ýmsum suður-amerískum rit-
höfundum í Bandaríkjunum, og
síðan hefur hlutdeild þeirra í
heimsbókmenntunum farið vax-
andi. 1967 hlaut Miguel Angel
Asturias bókmenntaverðlaun
Nóbels, en hann var stjórnarer-
indreki frá Guatemala.
Sama ár kom út í Argentínu
„Hundrað ára einsemd" eftir
Gabriel Garcia Marquez, en
bókin hefur síðan verið þýdd á
yfir 30 tungumál og selzt í meira
en 12 milljónum eintaka. (Hún
hefur komið út á íslenzku í þýð-
ingu Guðbergs Bergssonar sem
og „Frásögn um margboðað
morð“.) Útbreiðsla „100 ára ein-
semdar" tryggði öðrum bókum
Garcia Marquez fjölda áhuga-
samra lesenda, „Laufvindum",
„Enginn skrifar liðsforingjan-
um“, „Jarðarför stóru mömmu“,
„Á erfiðum stundum" og
„Haustar að hjá landsföðurn-
um“, sem er draumkennd lýsing
á hrörnun og einsemd suður-
amerísks harðstjóra. En það
sem skiptir meira máli var, að
„100 ára einsemd“ beindi athygli
manna víðs vegar um heim að
bókmenntum Suður-Ameríku og
átti ríkan þátt í, að höfundinum
hlotnuðust Nóbelsverðlaunin.
16
„Gabo“, eins og frændur og
vinir kalla hann, varð vinsæll
verðlaunahafi. Hann hafði eitt
sinn óttazt að hann kynni að
verða „þriðja flokks Faulkner
Þriðja heimsins", en eftir verð-
launaveitinguna var hann
rómaður sem hinn fremsti með-
al þeirra rithöfunda, sem að-
hylltust raunsæisstefnu með
ævintýralegu ívafi. í ræðu sinni
í Stokkhólmi minntist hann á
einræðisherrann í Mexikó, sem
setti á svið hátíðlega jarðarför
fótar, sem hann hafði misst í
hinu svokallaða kökustríði, og á
hershöfðingjann í Honduras,
sem reist var stytta í Teguci-
galpa, en hún var í rauninni af
Ney, marskálki Napóleons, og
hafði fengizt fyrir lítið verð í
París.
Skáldskapur er einnig fólginn
í þeirri list að breyta gömlum
hlutum í nýja eða gefa þeim
nýtt gildi. Síðasta bók Garcia
Marquez er gott dæmi um það.
Hún nefnist „Frásögnin um
margboðað morð“. Hin sögulega
staðreynd er sú, að 22. janúar
1951 var maður myrtur í borg-
inni Sucre í Kólumbíu, af því að
hann var talinn hafa verið
elskhugi nýrrar brúðar annars
manns. Fórnarlambið var kunn-
ingi Garcia Marquez, sem þá var
ungur blaðamaður í Barran-
quilla. Mennirnir, sem voru
bendlaðir við morðið, voru tveir
bræður brúðarinnar. Þeir voru
aðeins í nokkur ár í fangelsi
fyrir það, sem almennt var litið
á sem glæp til verndar heiðri.
En hin skáldlega frásögn
fjallar um tvíburabræður, sem
ganga af þeim manni dauðum,
sem þeir halda að hafi afmeyjað
systur þeirra. Eins og gerðist
um hina raunverulegu brúði, var
henni skilað aftur til foreldr-
anna eftir brúðkaupsnóttina í
sögu Marquez. Eftir fyrstu setn-
ingu í bókinni veit lesandinn, að
fórnarlambið muni deyja fyrir
dagsetur. Og það vita flestir í
bænum. Garcia Marquez veit, að
það getur verið jafnmikil óvissa
og kvíði bundinn við vitneskju
fyrirfram eins og við hið
óþekkta. Viðvaranir komast
ekki til skila, menn farast á mis
og margt fer öðruvísi en það
hefði vel getað gerzt. Jafnvel
morðingjarnir væntanlegu
hefðu fagnað því, ef heiðri fjöl-
skyldunnar hefði verið hægt að
bjarga án blóðsúthellinga. Og
svo ólíklega vill til, að hinn
dæmdi maður skundar að dyr-
um, sem hefðu ekki átt að vera
læstar. Þær verða altarið, þar
sem fórnarlambið er brytjað
niður.
Sögumaður, sem er Garcia
Marquez sjálfur, fer fram og
aftur í tímanum, kannar hið
liðna á ný og tvinnar saman
blaðamennsku og skáldskap.
„Frásögn um margboðað morð“
Útgcfandi: llf. Árvakur, Itcykjavik
Framkv.stj.: Haraldur Sveinsson
Kitstjórar: Matthías Johannessen
Styrmir Gunnarsson
Ritstj.fltr.: Gísli Sifíurösson
Aufílýsinjíar: Raldvin Jónsson
Ritstjórn: Aðalstræti 6. Sími 10100
hleypti af stað miklum skrifum
um mál það sem bókin fjallar
um. Þegar bókin kom út í Kól-
umbíu 1981, streymdu blaða-
menn til Sucre til að ná tali af
hverjum þeim, sem hafði komizt
í einhverja snertingu við þetta
gamla hneyksli. Sögur birtust,
og lögfræðingar létu til sín
heyra. Vikublaðið A1 Dia í Bóg-
óta var krafið 20 milljóna peseta
bóta af öðrum þeirra, sem fang-
elsaðir höfðu verið vegna morðs-
ins. Dómari í Kólumbíu heim-
sótti Garcia Marquez í Mexikó
til að vita, hvað hann vissi um
málið.
Þegar rithöfundar byggja
skáldskap á staðreyndum, er
margt að varast, því að hið liðna
getur bitið frá sér, þótt menn
haldi, að það sé dautt. Garcia
Marquez er sannfærður um eitt:
„Bæjarbúar höfðu fjöldann all-
an af veigalitlum afsökunum
fyrir því, að þeir skyldu ekki
koma í veg fyrir morðið. Þeir
litu á þetta sem einkamál, en
það gerði málið enn verra, að
þeir efuðust um, að raunveruleg
synd hefði verið drýgð."
Slíkar siðferðilegar þunga-
miðjur er að finna í flestum
verkum Garcia Marquez. „100
ára einsemd“ hefur oft verið lof-
uð fyrir hugmyndaauðgi og ang-
urværan blæ á kostnað hins
þjóðfélagslega raunsæis hennar.
En lýsingarnar á hinu blóðuga
verkfalli á bananaekrunni í eigu
Bandaríkjamanna, á hinni
blindu hlýðni þjóðvarðliðanna
og loddaraskap lögfræðinganna
eru eins augljóslega fullar af
reiði og gremju og veggmyndir
Diego Rivera.
— svá — úr grein í „Time“
Veður
Frh. af bls. 5.
tektarvert er hversu lítil sunn-
anátt er á öllu árabilinu 1965 til
1971, en á þessum árum var
óvenju mikill hafís við landið.
Eg held að fullyrða megi að
þetta sé ekki tilviljun, þó raunar
sé ekki hlaupið að því að túlka
þetta í smáatriðum.
„Óvenjulegt“
veðurfar
Öðru hverju berast fréttir
utan úr heimi um óvenjulegt
veðurfar. Þetta óvenjulega veð-
urfar er undantekningalítið eða
undantekningalaust afleiðing af
óvenjulegri legu meginhryggja
og -bylgja í háloftunum. Vetr-
arkuldarnir í Bandaríkjunum
fyrir nokkrum árum stöfuðu t.d.
af því að dragið yfir austur-
strönd Kanada skerptist og það
teygði sig sunnar. Þar með ger-
ðist tvennt: í fyrsta lagi barst
heimskautaloftið í draginu
sunnar en áður. í öðru lagi bætti
í norðanáttina vestan við dragið
og þar með urðu flutningar á
köldu lofti frá heimskautahér-
uðum Kanada greiðari en venju-
lega.
Sú kuldatíð sem hefur verið
viðloðandi við ísland upp á síð-
kastið hefur stafað af óvenju
lágum veðrahvörfum í námunda
við landið, en norðanáttir hafa
ekki verið tíðari en venjulega.
Margnefnt drag yfir austur-
Kanada hefur legið öllu austar
en það hefur gert síðustu ára-
tugi.