Lesbók Morgunblaðsins - 03.09.1983, Blaðsíða 6

Gabriel Garcia Marques
Þar sem skáld-
skapurinn er
„fantastico44
Nokkur orö um höfund smásögunnar,
Nóbelsskáldið Gabriel Garcia Marques
og nokkra aðra suður-ameríska rithöfunda
„Rafvirki kom heim til
mín kl. átta að morgni, og um
leið og dyrnar voru opnaðar,
sagði hann: — Það þarf að
skipta um snúru á straujárn-
inu. Jafnskjótt uppgötvaði
hann, að hann hefði farið
dyravillt, baðst afsökunar og
fór. Nokkrum stundum síðar
setti konan mín straujárnið í
samband, og þá kviknaði í
snúrunni. Það þarf ekki að
ræða það frekar. Það er nóg
að lesa blöðin og líta í kring-
um sig til að finna hvöt hjá
sér til að taka undir með
frönsku menntaskólanemun-
um: „ímyndunaraflið ráði!““
— Gabriel Garcia Marquez í
spjalii um líf og list.
En stundum er ímyndunarafl-
ið ekki nóg. Þegar Reagan for-
seti, var á ferð um Suður-
Ameríku í fyrra, var hann svo
vinsamlegur að bjóðast til að
þjálfa brazilískan geimfara til
að fljúga með bandarískri
geimferju. En það eru engir
geimfarar í Brazilíu. Það verður
að horfast í augu við staðreynd-
ir: Flestir Bandaríkjamenn
hvorki vita né kæra sig um að
vita neitt að marki um Suður-
Ameríku, nema auðvitað ein-
hver hrópi: „Rússar eru að
koma!“
Þetta lítur ekki vel út, og ef til
vill ekki einu sinni fyrir Rússa.
Ef þeir kæmu, kynnu bókamenn
á meðal þeirra að verða varir við
eitthvað sem þeim fyndist þeir
kannast vel við. Frá Mexikó til
eyjanna úti fyrir suðurströnd
Chile og Argentínu ríkir brenn-
andi áhugi á bókmenntum, sem
minna á tíma Gógols, Dostó-
jevksis og Tolstoys. Það er mik-
ill munur á 19. aldar rithöfund-
um Rússlands og 20. aldar höf-
undum Suður-Ameríku, þótt
margt sé svipað með þeim.
Hvorir tveggja urðu að berjast
gegn þröngsýni, kúgun valdhafa
og erlendum áhrifum, sem voru
að yfirgnæfa hinar þjóðlegu
menningarhefðir.
Einnig verður að hafa í huga
einangrun Suður-Ameríku og
hina sorglegu sögu álfunnar:
Reisn og hrun mikilla, fornra
menningarskeiða, nýlendu-
stefnu Spánverja, frelsisstríð og
hinn ótrygga frið óteljandi ein-
ræðisherra. Gabriel Garcia
Marques frá Kólumbíu vék að
þessu í ræðu sinni, er hann tók
við bókmenntaverðlaunum Nób-
els 1982: „Þetta er ekki veruleiki
á blöðum, heldur innra með oss
... og hann er uppsprettulind
óseðjandi sköpunarþrár, full af
sorg og fegurð." Marquez sagði,
að vandamálið væri, hvernig
ætti að segja söguna. Rithöfund-
ar á þessum heimshluta hefðu
fundið lausnir í listrænnm inn-
flutningi: Frönskum súrreal-
'isma, blaðamennskubrögðum
Dos Passos og Hemingways og
frásagnartækni kvikmynda.
Suður-Ameríku hefur sjaldan
Frh. á bls. 16.
6 *
Fjörgamall
maður með
feiknarstóra
Smásaga eftir
Nóbelsskáldið
Gabriel Garcia
Marques
vængi
Þriðja rigningardaginn voru
þau búin að drepa svo marga
krabba innandyra að Pelayo varð
að ösla vatnsagann í húsagarðin-
um að henda þeim í sjóinn því að
nýbæringurinn hafði verið með
hitavellu þá um nóttina og var
haldið að það stafaði af stækj-
unni.
Heimurinn hafði verið hnugg-
inn síðan á þriðjudag — himinn
og haf runnin saman í einn ösku-
gráma og fjörusandurinn sem
hafði tindrað einsog glitduft í
mars var nú orðinn grautur forar
og fiskýldu.
Hádegisbirtan var svo dauf þeg-
ar Pelayo sneri heim eftir að hafa
fleygt kröbbunum að hann átti í
erfiðleikum með að greina hvað
það var sem kvikaði og kveinkaði
innst í húsagarðinum. Hann varð
að koma alveg oní þetta til að sjá
að það var gamall maður sem lá á
grúfu í eðjunni og streðaði við að
standa á fætur en gat ekki þar eð
feiknastórir vængir hans vörnuðu
honum þess.
Skelfingu lostinn af þessari
martröð hljóp Telayo í leit að
konu sinni Elísendu sem var að
leggja kalda bakstra að veiku
barninu og leiddi hana inní gafl á
húsagarðinum. Þau horfðu bæði í
hljóðri undrun á þetta liggjandi
mannlíki. Hann var einsog rýju-
sali til fara. Það voru varla eftir
nema nokkrar upplitaðar hár-
trosnur á berri kúpunni og örfáar
tennur í munninum og þessi vesal-
ings gegndrepa kramaraumingi
hafði týnt allri reisn en skítugir
hálfreyttir stórfáikavængir hans
voru að eilífu klesstir í svaðið.
Svo ákaft og athugult skoðuðu
þau Pelayo og Elísenda hann að
þau jöfnuðu sig fljótt á furðu sinni
og vöndust honum að lokum. Þá
fyrst þorðu þau að yrða á hann og
hann svaraði þeim á óskiljanlegri
tungu en með góðum sjómanna-
rómi. Þannig lokuðu þau augunum
fyrir þeim óyndisgalla sem væng-
irnir voru og komust að þeirri
skynsamlegu niðurstöðu að hann
væri einmana skipbrotsmaður af
einhverju erlendu skipi sem farist
hefði í illviðrinu. Enguaðsíður
kölluðu þau á grannkonu eina sem
allt vissi um lífið og dauðann og
hún þurfti ekki að líta á hann
Þýðing:
Kristinn R. Ólafsson
Madrid
tvisvar til að leiða þau í allan
sannleika:
— Þetta er engill, sagði hún.
Hann hefur örugglega átt að
sækja krakkann en er soddan hró,
auminginn, að vatnshríðin hefur
skellt honum.
Daginn eftir vissu allir að þau
höfðu handsamað engil af holdi og
blóði heimahjá Pelayo. Þvert á
skoðun grannkonunnar vitru sem
áleit alla nútímaengla burt-
stokkna eftirlifendur himnesks
samsæris höfðu þau ekki brjóst í
sér til að lemja hann með lurkum
til dauðs. Pelayo vopnaðist lög-
reglukylfu sinni og hafði með hon-
um auga úr eldhúsinu allt kvöldið
en áðuren hann fór í háttinn
dröslaði hann honum uppúr leðj-
unni og læsti hann inni hjá hæn-
unum útí hænsnakofa.
Á miðnætti þegar það stytti
upp héldu þau Pelayo og Elísenda
áfram að drepa krabba. Stuttu
síðar vaknaði barnið hitalaust og
lystugt. Þá sáu þau örmu sína á
englinum og fastréðu að setja
hann á fleka með vatn og vistir og
selja hann örlögunum á vald útá
rúmsjó.
En þegar þau komu útí garð um
sólarupprás voru allir nágrann-
arnir samankomnir fyrir framan
hænsnakofann að ærslast í engl-
inum án minnstu guðrækni,
fleygjandi til hans mat gegnum
möskvana á hænsnanetinu, einsog
hann væri ekki yfirnáttúrleg vera
heldur sirkusdýr.
Séra Gonzaga kom fyrir klukk-
an sjö, allur í uppnámi útaf þess-
um stórtíðindum. Um þetta leyti
voru mættir áhorfendur sem ekki
voru eins léttúðugir og þeir í birt-
ingu. Höfðu þeir uppi allskonar
getgátur um framtíð fangans.
mestu einfeldningarnir álitu að
hann yrði útnefndur heimsfógeti
en aðrir harðlyndari töldu að
hann yrði gerður að fimmstjörnu-
hershöfðingja til að vinna öll
stríð. Nokkrir hugsjónamenn von-
uðust til að hann yrði hafður til
undaneldis svo að upp yxi á jörð-
inni kyn vængjaðra vitmanna sem
tækju að sér að stjórna alheimin-
um.
Séra Gonzaga sem hafði verið
fílefldur skógarhöggsmaður áður-
en hann tók prestsvígslu gægðist
gegnum hænsnanetið og fór í flýti
yfir trúarkverið sitt en bað síðan
um að sér yrði hleypt inn svo að
hann mætti skoða þennan auma
karlmann sem líkastur var elli-
hrumri risapútu þarna innanum
annarshugar hænurnar. Hann lá í
einu horninu mitt í ávaxtahýðinu
og leifum árbítsins sem morgun-
hanarnir höfðu fleygt í hann og
hafði breitt vængi sína til þerris í
sólskininu. Ósvífni heimsins kom
honum ekki við og það var rétt að
hann ræki upp fornsalaaugu sín
og muldraði eitthvað á mállýsku
sinni þegar séra Gonzaga kom
inní hænsnakofann og bauð góðan
daginn á latínu. Sóknarprestur
grunaði hann þegar um að villa á
sér heimildir er hann sannreyndi
að hann skildi ekki tungu guðs né
kunni að heilsa hans þjónum. Síð-
an tók séra eftir að hann var allt-
of mannlegur ef grannt var skoð-
að. Það lagði af honum óbærilegan
útiþef. Vængir hans voru alsettir
sníkjuþörungum á röngunni og
stærstu fjaðrirnar voru illa leikn-
ar af jarðneskum vindum. Ekkert
í aumu eðli hans kom heim og
saman við frábæran virðuleik
englanna.
Prestur gekk við svo búið útúr
hænsnakofanum og varaði áhorf-
endur við hættum einfeldninnar
með stuttri prédikun. Hann
minnti á að djöfullinn hefði þann
vonda vana að grípa til loddara-
bragða til að glepja andvaralausa.
Hann rökfærði að ekki væru
vængirnir höfuðatriðið til að
greina spörhauk frá flugvél og því
síður til að þekkja engla.
Hann lofaði samtsemáður að
rita biskupi sínum bréf svo að
þessi ritaði erkibiskupi annað svo
að sá ritaði Hans Heilagleik páf-
anum ennannað, þannig að endan-
legur úrskurður kæmi frá hinum
hæsta dómstóli.