Lesbók Morgunblaðsins - 03.09.1983, Blaðsíða 10

Norður í Dumbshaf
Síðari hluti
Tignarlegt land — þar sem
maðurinn hefur skapað
sér dapurlegt umhverfi
Á Svalbarða: Helsingjar við hreiður sitt.
Á loftfari til
Norðurpólsins
Árið 1925 fór Roald Amund-
sen í fyrsta flug sitt yfir
heimskautaísinn og notaði þá
tvær flugvélar. Árið eftir flaug
hann svo með loftfarinu Norge
frá Svalbarða yfir norðurskaut-
ið til Alaska og tók flugið 80
tíma. Þessu loftfari stjórnaði ít-
alinn Umberto Nobili. Seinna
reyndi Nobili að fljúga til Norð-
urpólsins með loftfarinu Ítalía.
Komst hann á heimskautið, en á
bakaleiðinni hlekktist honum á
og dalaði loftfarið. Stýrishúsið
rakst í ísinn og köstuðust tíu
menn út úr því og þeirra á með-
al var Nobili. Sex menn urðu
eftir í farinu, sem tókst aftur á
loft, barst út yfir ísinn og hvarf.
Hefur það aldrei fundist síðan
né áhöfn þess. Nobili og félögum
hans var hinsvegar bjargað eftir
sögufræga leit og tók Amundsen
þátt í leitinni. Flaug hann í
frönskum flugbáti norður yfir
ísinn og fórst á þeirri leið. Veit
enginn um afdrif hans. í Nýja
Álasundi hafa verið reistir
minnisvarðar um Amundsen og
leiðangursmenn Nobili. Einnig
stendur þar enn hátt lend-
ingarmastur, sem þeir Amund-
sen og Nobili notuðu til að festa
flugskip sín við. Er það tákn
þessa fyrsta þáttar heimskauta-
flugsins.
Vetrarblómið dafnar
á miðju sumri
í fjörukambinum við uppgang-
inn frá bryggjunni liggja æðar-
kollur á hreiðrum, og úti á
hnöttóttum kletti situr hels-
ingjapar. Hefur það valið sér
þetta óvenjulega hreiðurstæði.
Þar eru einnig þórshanahjón á
vappi í leirunni og bústnir snjó-
tittlingar flögra um melabörðin
ofan við marbakkana. Hærra
uppi á hjalla vestan þorpsins
eru þrjú hreindýr á beit. Sval-
barðshreindýrin eru mun minni
en hreindýr á meginlandinu, en
þau hafa um 8 sm þykkt fitulag
undir feldi á haustin. Er það góð
einangrun og forðanæring á
löngum og hörðum heimskauta-
vetri. Tarfur mikill er þar á
rölti. Hann er með stóra og
loðna hornakrónu. Heldur virð-
ist beitilandið rýrt. Hér vaxa að-
eins vetrarblóm og holtasóley og
svolítill grasvíðir, nokkrir
snarrótarkollar og sauðvingull á
stöku stað. Annars virðast
hreindýrin hér leggja sér flest
til munns, jafnvel mosa, en lítið
sést af skóf i beitilandi þeirra.
Eftir dr. Sturlu
Friðriksson
Nokkrar blómplöntur prýða
þetta svæði, svo sem gulblóma
flagmurur og steinbrjótar.
Lambagras blómstrar í litlum
kollum og er nokkuð útsprungið,
en mest ber á vetrarblómi, sem
er í víðáttumiklum breiðum og
gefur heiðinni fagurrauðan blæ,
því að hér er það í fullum blóma
á miðju sumri. Annars ber mest
á mosa. Efsta jarðvegslagið hef-
ur þiðnað og við hvert fótmál
dúar mosabreiðan ofan á jarð-
klakanum, sem mælist vera 150
Jökull skríður fram við botn
Kóngsfjarðar á Svalbarða.
m til 300 m þykkur á þessum
slóðum. Þúfur eru hér á stangli,
þar sem unnt er að finna sam-
felldan gróður á jaðarlandi, en á
berangri eru ýmis afbrigði af
melatíglum.
Marmarinn þoldi
ekki að þiðna
Fyrir austan þorpið, innar
með firðinum, er lítil tjörn og á
henni synda helsingjar, lómur
og nokkrar hávellur. í fjörunni
er lóuþræll á flögri, en úti á
kyrrum sjónum synda langvíur
og að venju sveima hvítmávar
yfir ströndinni undir heiðum og
bláum heimskautahimni. Húsin
í þorpinu eru úr timbri með
bröttum þökum, brún, gul og
græn að lit, sum eru í eyði síðan
námugreftri lauk og eru hlerar
fyrir gluggum. í miðju þorpi er
verzlun og rétt þar hjá er aðset-
ur Heimskautastöðvarinnar.
Mikið er af mælingatækjum og
leiðslur liggja um svæðið þvert
og endilangt. Rör og kaplar eru
höfð ofan jarðar því jörð öll er
frosin mestan hluta árs. Eim-
vagn stendur á teinum, sem
vottur um flutning á kolum með
járnbraut frá námunum að
bryggju. Nú er hann þar ónotað-
ur og hrörnar í útjaðri þorpsins.
Hér við Kóngsfjörðinn er rauð-
leitur marmari í jörðu. Enskur
maður, Mansfield að nafni, ætl-
aði eitt sinn að gera sér verð-
mæti úr steininum, en þar sem
marmarinn hafði verið frosinn í
milljónir ára, sprakk hann, þeg-
ar hann þiðnaði og varð þannig
verðlaus.
Um kvöldið er haldið frá Nýja
Álasundi út Kóngsfjörðinn og
stefnt aftur vestur fyrir Prins
Karls Forland. Stóðum við
á þiljum fram eftir kvöld;
fagra fjallasýn og nutum næt-
ursólar, sem logaði hátt yfir
haffleti í norðri.
Stytta af Roald Amundsen á Sval-
baröa.
Nyrzt á Forlandi er Fugla-
hnúkur, sem siglt er fyrir, en
síðan er tekin stefna suður með
landinu. Hér var Jón Indíafari á
ferð fyrir 364 árum og var hætt
kominn er skipið, sem hann var
á, steytti á skeri í mynni sunds-
ins. Um nóttina er aftur haldið
inn í ísafjarðardjúpið, en inn úr
botni þess liggur Tempel-fjörð-
ur, sem komið er í síðla morg-
uns.
Skyrbjúgurinn lagði
menn að velli
Úti blasir við lagísinn í fjarð-
arbotninum fyrir framan Von
Post-skriðjökulinn, sem teygist
fram til sjávar. Haftyrðlar og
langvíur synda allt um kring og
fýlar tylla sér á jakana, sem
brotna af íshellunni, þegar skip-
ið klífur skörina. Við öndunarop
sín á ísnum sitja kampselir, og
spóka sig í makindum í sólskin-
inu á meðan hvítabjörninn er
víðsfjarri. Frá jökulsporðinum
er haldið út fjörðinn við norður-
ströndina, meðfram háu fjalli
með bröttum lagskiptum hömr-
um. Eru beltin ýmist úr sand-
steini eða kalki og einnig finnast
hér kol og lög með steingerving-
um með fornum skeljum eða
amonitum og jafnvel fótsporum
eftir risaeðlur, för sem varð-
veitzt hafa í leirnum í milljónir
ára. Lengst af í jarðsögu Sval-
barða hefur loftslag verið hlýtt
á þessum slóðum. Þá hafa vaxið
hér stórgerðir burknar og síðar
á tertiertíma munu hafa verið
hér gróskumiklir laufskógar.
Fremst í fjallinu er þverhnípt
hamrabelti, sem nefnt er Must-
erið. Er mikil fýlabyggð friðuð á
þessu svæði.
Á útleið er siglt norðan við
mynnið á Sassen-firði og komið
að Thordsens-höfða. Þar sést