Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1983, Blaðsíða 16

Pálmi Eyjólfsson á Hvolsvelli
minnist 50 ára afmælis Markar-
fljótsbrúarinnar sem var stórvirki í
samgöngumálum í kreppunni miklu
árið 1933. Jafnframt eru nokkur
atriði í máli og myndum um þá sem
fyrstir héldu uppi samgöngum með
bílum og um farartæki þeirra
Þá tóku Rangæingar
til sinna ráða
Uynd: Ottó Eyfjörð.
Markarfljótsbrúin sem markaöi tímamót í samgöngum sunnanlands fyrir 50 árum. í baksýn sést uppí
Stóru Dímon og Fljótshlíð.
Vatnavextir og Markarfljót óárennilegt, þar sem þaö beljar undir
brúnni.
Rá 3, bíllinn hans Einars á Bjóiu, Chevrolet, árg. 1931. Fyrsti bíllinn
sem ók yfir Markarfljótsbrúna haustið 1933. Mikinn söng mátti oft
heyra í gömlu boddýbílunum. Vinsæll danslagatexti frá kreppuár-
unum byrjaöi þannig:
„Hér í borginni er allt á iði,
en í sveitinni er friöur og ró,
þar sem bændurnir brugga í friði
meöan Blöndal er suöur meö sjó. —
Oft var pakkað í gömlu boddýin. Og ekki töldu menn þaö til
óþæginda aö fá að halda á stúlkunum þótt trébekkirnir væru
haröir og bílarnir hossuðust í holunum.
Það var síðla hausts árið
1933 að Einar bóndi Stef-
ánsson að Bjólu í Djúpár-
hreppi ók fyrstur manna á
bíl yfir brúna á Markarfljóti.
Þá voru 42 ár liðin frá því
brúin á Ölfusá var vígð.
Gamla fallega hengibrúin
sem var byggð af þeirri
framsýni, að hún átti að geta
borið járnbrautarlest. Arið
1895 er svo fyrri Þjórsárbrú-
in vígð, 1912 og 1914 koma
brýr á Rangárnar. Sú við
Ytri-Rangá var nefnd Járn-
gerður, en brúin á Eystri-
Rangá hjá Djúpadal var
nefnd Steingerður.
1933: Átján þúsund
dagsverk
Með hinni miklu brú, sem
byggð var yfir Markarfljót fyrir
réttum fimmtíu árum, voru enn
ein tímamót mörkuð í sam-
göngusögu landsins. Langþráður
draumur hafði ræst, nýr tími
upprunninn í byggðunum aust-
an Fljótsins. Eyfellingar og
Skaftfellingar komnir í akvega-
samband.
Sex þúsund dagsvérk voru
unnin vorið og sumarið 1933 við
brúargerðina sjálfa, en tólf þús-
und dagsverk viið varnargarð-
inn upp í Stóru-Dímon, sem er
2000 metra langur og beinir
böldnum jökulálunum undir
brúna. Áður en brúin á Mark-
arfljót var gerð höfðu nokkrir
kjarkmiklir og útsjónarsamir
bílstjórar gamla skólans ekki
látið mórauða álana á vatna-
svæði Markarfljóts hefta för
sína. Þeir þræddu brotin, þekktu
hvar sandbleytan leyndist í eyr-
aroddunum, létu strauminn
vinna með farartækjum sínum,
með því að fara undan, þar sem
því varð við komið. Menn lærðu
líka að búa bíla sína undir þenn-
an vatnaakstur með því að
breiða yfir kveikjuna, taka af
viftureimina og jafnvel að fram-
lengja púströrið, þannig að vatn
næði ekki að renna inn í það.
Úr hópi þessara bílstjóra sem
óku yfir vötn og vegleysur nefni
ég: Brand Stefánsson í Vík,
Óskar Sæmundsson frá Garðs-
auka, Óiaf Auðunsson frá Dals-
seli, Bjarna Runólfsson í Hólmi,
Sigfús Vigfússon á Geirlandi og
Axel Ólafsson í Varmahlíð og
sjálfsagt má nefna mörg fleiri
nöfn.
Bflalykt þótti góð
Það fylgdi því einhver heill-
andi sjarmi að ferðast með bíl-
um á þessum árum og var litið
upp til bílstjóranna. Æðsti
draumur ungra drengja var að
verða bílstjóri og þeir horfðu á
eftir þessum undratækjum þar
til þau hurfu úr sjónmáli. Að
fara í veg fyrir bílana og sækja
pakka eða póst var ekkert lítill
atburður í tilverunni. Bílalyktin
þótti góð.
Sjálfsagt var að syngja á
ferðalögum. Fólk klæddist sín-
um bestu fötum, naut stund-
anna og oft voru menn með lögg
á glasi. Sjálfsagt oftast heima-
gert vín. A kreppuárunum lærðu
menn að bjarga sér sjálfir með
þá hluti eins og aðra.
Lögin um samgöngubætur og
fyrirhleðslur á vatnasvæði
Markarfljóts og varnir af
ágangi vatns voru frá árinu
1932, en það ár voru byggðar
bráðabirgðatrébrýr á Þverá, af-
fall og Ála og þar með var stigið
fyrra sporið til þess að gera bíl-
færan veg yfir hið breiða vatna-
svæði Markarfljóts.
í Morgunblaðinu 23. ágúst
þetta sama ár má lesa: „Með því
að ráðast í að gera brú yfir
Þverá hjá Hemlu eru athafnir
látnar skera fram úr margra
ára bollaleggingum um fyrir-
hleðslu fyrir Þverá inn við Þór-
ólfsfell, sem einnig á að vera
landvörn fyrir Fljótshlíð og
samgöngubót.“
Ríkissjóði lánað fé
En lögunum um landvarnir og
brúargerð í Rangárþingi árið
1932 fylgdu engar fjárveitingar.
En nú var brennandi áhugi vak-
inn í sýslunni og þótt fé væri
ekki fyrir hendi í ríkissjóði tóku
Rangæingar til sinna ráða og
sýndu í verki samhug og mátt
samvinnunnar og buðu að lána
ríkissjóði fé til hinna miklu
mannvirkja. Munu menn þá síst
hafa verið aflögufærir, enda
svarf þá heimskreppan fast að.
Mjólkursala var ekki hafin í
austurhluta sýslunnar utan
Fljótshlíðar, og enn var sláturfé
rekið til Reykjavíkur á haust-
dögum.
Sýslunefndin tók málið í sínar
hendur, en brúar- og fyrir-
16