Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1983, Blaðsíða 17

hleðslumálið hafði oft og mikið
verið rætt á fundum sýslunefnd-
arinnar. Oddviti sýslunefndar,
Björgvin Vigfússon, var fram-
farasinnaður bjartsýnismaður.
Páll Zophoníasson, síðar bún-
aðarmálastjóri, mun fyrstur
manna hafa stungið upp á lán-
töku innan héraðs og ritaði
sýslunefndinni bréf um málið.
Sýslumaður svaraði bréfi Páls
Zophoníassonr og sagði að ekki
skyldi standa á sér að hvetja
fólkið í héraðinu til að leggja
fram loforð um lán.
Þegar Sæmundur Ólafsson,
oddviti og sýslunefndarmaður á
Lágafelli, heyrði um bréfið frá
Páli, sagði hann: „Já, ég er til-
búinn,“ og lét athöfn fylgja orð-
um og safnaði 23 þúsund krón-
um í sveitinni sinni, sem ekki
var þó fjölmenn. í Vestur-
Landeyjahreppi söfnuðust 13
þúsund krónur. Að Landeying-
um undanskildum voru það
Landsveitarmenn sem langmest
lögðu af mörkum.
Annars var sérstök nefnd sem
annaðist fjáröflun, en hana
skipuðu: í Reykjavík A. John-
son, gjaldkeri í Landsbankan-
um, Jón Kjartansson þá ritstjóri
Morgunblaðsins, síðar sýslu-
maður í Skaftafellssýslum og
þingmaður Vestur-Skaftfell-
inga, og Vigfús fræðimaður
Guðmundsson frá Engey.
í Rangárvallasýslu voru
sýslumanni til aðstoðar við fjár-
söfnun og lánsloforð séra
Sveinbjörn Högnason síðar
prófastur á Breiðabólsstað og
Ágúst Andrésson hreppstjóri í
Hemlu í Vestur-Landeyja-
hreppi. Samtals söfnuðust
289.000,- i Rangárvallasýslu og í
Reykjavík. Þar af lögðu verka-
mennirnir Sjálfir fram 66.000,-
gegn ríkisskuldabréfum.
I þessum stórmerka áfanga í
samgöngumálum landsins áttu
margir mætir menn hlutdeild,
þar á meðal Guðbrandur Magn-
ússon, fyrsti kaupfélagsstjóri í
Hallgeirsey, og Vatnafélagið,
sem Sigurþór Ólafsson, oddviti í
Kollabæ, stýrði af festu og síðar
Sigurður Tómasson, bóndi á
Barkastöðum.
250 manns við verkið
En víkjum nú sögunni til
vorsins 1933. Það var í apríl-
mánuði sem brúarsmiðirnir
byrjuðu að reisa tjöld á bökkun-
um austan við fyrirhugað brú-
arstæði, lítið eitt norðvestan við
Litlu-Dímon. Þar þurfti að
byggja aðstöðu fyrir eldhús,
borðsal, herbergi fyrir verk-
fræðingana, þá Jón ísleifsson,
sem hafði umsjón með verkinu
ásamt Árna Pálssyni. Yfir-
brúarsmiður var Sigurður
Björnsson, sem byggði margar
stórbrýr og naut trausts og virð-
ingar fyrir störf sín, og var
heiðraður eftir smíði á haf-
skipabryggju á ísafirði 1924 og
eftir smíði árbrúar á Héraðs-
vötn 1927.
Raðir af tjöldum risu þarna á
bakkanum, enda voru ráðnir til
þessarar mannvirkjagerðar 250
manns, flestir úr Rangárvalla-
sýslu. Skammt frá tjaldbúðun-
um var reist járnsmiðja þar sem
menn stóðu við aflinn langa
daga.
Nokkur hluti starfsmanna
hafði aðsetur í Stóru-Dímon, en
þar réð ríkjum Ólafur Bjarna-
son, verkstjóri frá Þorvaldseyri
voru notaðar hjólbörur og eins
og hálfs tonns bílar, sem grjótið
var flutt á. Nú er góð akbraut
uppi á garðinum. Þar sem garð-
urinn var byggður voru margir
vatnsfarvegir eða álar eins og
Eyfellingar nefndur árfarveg-
ina. Þurfti að smíða margar
bráðabirgðabrýr, bæði vegna að-
flutninga að brúargerðinni og
vegna grjótflutninga í garðinn.
Voru þessar bráðabirgðabrýr,
sem allar voru gerðar úr timbri,
um tíma nálægt 200 metrar að
lengd, og 20 talsins. í dag er
græn slikja í gömlu árfarvegun-
um og mosinn farinn að festa
rætur.
20 þúsund bíl-
hlöss í garöinn
Oft var erfitt og vosbúðar-
samt að stífla þessa ála, en til
þess var notað timbur og striga-
pokar fylltir af möl og grjóti.
Allt grjót í garðinn var tekið í
Stóru-Dímon. Þar eru á nokkr-
um stöðum blágrýtishryggir, en
að mestu er Dímon úr móbergi
eða þursabergi. Blágrýtið var
mjög sprungið svo að erfitt
reyndist að bora í það, og vildu
borirnir, sem voru nokkrir
metrar að lengd, festast og var
tímafrekt að losa þá. Tuttugu
þúsund bílhlöss voru flutt þetta
sumar í garðinn, en eins og áður
segir báru bílar þá aðeins eitt og
hálft tonn. Fengu vörubílar 3 kr.
og 60 aura á tímann og var unn-
ið í tíu klukkustundir daglega.
Verkamannakaupið var 90 aurar
á klukkustund, en þegar unnið
var í sýsluvegum var kaupið 65
aurar á tímann. Brúarsmiðirnir,
sem margir voru úr Reykjavík,
munu hafa haft eitthvað á aðra
krónu á tímann. Verkamanna-
Svona litu þeir út áætlunarbílarnir hans Brands í Vík og Óskars frá
Gardsauka. — Fordarar frá því um 1930. Á þessum bílum óku þeir
frá Markarfljóti til Víkur í Mýrdal, áöur en brúin kom á Fljótid. —
Brandur hafði sína bíla rauða á litinn, en Óskar hvíta. — Báðir voru
þeir Brandur og Óskar útsjónarsamir að komast leiöar sinnar yfir
vötn og vegleysur og Fordarnir stóðu fyrir sínu. — Brandur Stef-
ánsson var brautryðjandinn í bílferðum um Vestur-Skaftafells-
sýslu og út með Eyjafjöllum.
Leopold á Hreðavatni leggur í Fljótið.
Áður en varnargarðar komu fyrir Ála, Affall og Þverá var stundum
ekið beint frá Stóru-Dímon inn í Húsadal. — Bræöurnir í Dalsseli
fóru þá leið fyrstir manna á Dalsselstíkinni.
Eyjólfur Finnbogason var einn af stofnendum BSR og ók fyrstu
áætlunarbílum stöðvarinnar árið 1927 austur í Fljótshlíð og
áfram austur í Vík eftir því sem ár voru brúaðar. Sérleyfislögin
voru þá ekki komin, en BSR helgaði sór þessa leið og hafði
fasta áætlun. Myndin er af 14 manna Fiat, árgerð 1926, RE-144,
sem er sérkennilegur fyrir það að hann er með blæjur, en
hjólin stór og felgur heilar. Eyjólfur ók þessum bíl milli Reykja-
víkur og Fljótshlíðar á árunum 1927—’30.
Myndin er tekin fyrir neðan Hlíðarenda í Fljótshlíð.
á Eyrarbakka. En samtímis brú-
argerðinni var byrjað á varn-
argarði frá vestri brúarenda
upp í Stóru-Dímon og er garður
þessi 2000 metrar að lengd. Við
fyrstu gerð var hann 2 metra
hár, en hefur síðan bæði verið
breikkaður og hækkaður eftir að
stórvirk tæki komu til sögunnar,
en við upphaflegu gerð garðsins
kaup í Reykjavík mun á þessu
ári hafa verið 1,36 á klukku-
stund.
Malarmokstur í garðinn var
allur unninn með handverkfær-
um. Mokuðu menn þetta sumar
10 þúsund teningsmetrum af
möl og þætti það þrælavinna í
dag.
Austan brúarinnar var einnig
gerður varnargarður 160 metrar
að lengd af sömu gerð og aðal-
garðurinn, grjótið í hann var
sótt í Hraunsnefið framan við
Syðstu-Mörk, (vestan brúarinn-
ar). Kostuðu þessir garðar full-
gerðir um 160.000,- krónur. Fal-
leg snidduhleðsla var í fyrstu
utaná varnargörðunum. Kiwan-
ismenn í Hvolsvelli hafa á síðari
árum grætt gömul sár í Stóru-
Dímon, sem græn og fögur
drottnar á sléttunni miklu
brydduð kaffibrúnu móbergi hið
efra.
Brúin kostaði
128 þúsund
En víkjum nú sögunni frá
varnargörðunum sem haldið
hafa Fljótinu í föstum farvegi í
fimmtíu ár og staðnæmumst við
hina voldugu brú, þar sem fall-
hamar lyftist og hnígur og ham-
arshögg dynja hálfan sólar-
hringinn. Stundum komu hlaup
í Fljótið, sem eyðilögðu stillansa
og bráðabirgðabrýr, en um það
var ekki verið að fárast. Öllum
verkum miðaði vel fram undir
traustri handleiðslu Sigurðar
Björnssonar, brúarsmiðs. Og
það þurfti líka að smíða brýr á
Stóra-Dalsána og Neðra-Dals-
ána og byggja mörg minni ræsi
á leiðinni frá Markarfljóts-
brúnni að Kattarnefi. Ofaní-
burður í þann veg, sem er um
fjórir kílómetrar var keyrður á
hestvögnum. Við þá framkvæmd
réð ríkjum Jón Jónsson frá Flat-
ey í Mýrarhreppi, Austur-
Skaftafellssýslu. Hann var
þekktur barnakennari í Reykja-
vík, en starfaði hjá vegagerðinni
í fjörutíu ár og þótti mönnum
gott að starfa undir hans stjórn.
En nú er mál að lýsa hinu
mikla mannvirki, Markarfljóts-
brúnni. Brúin er úr járnbentri
steinsteypu, 242 metrar að lengd
og standa undir henni 11 stólp-
ar, auk landstólpanna. Breidd
brúarinnar er 3 metrar. Ofan á
brúargólfið var steypt kúpt slit-
lag. Sex til sjö metra langir
staurar voru reknir niður undir
brúarstólpana og var þá komið á
fastan botn. I brúna fóru 1000
tonn af sementi og 40 tonn af
steypustyrktarjárni. Brúarefnið
var sumpart flutt frá Eyrar-
bakka og sumpart frá Reykja-
vík. Brúin sjálf kostaði 128 þús-
und krónur. Efni og áhöld kost-
aði 55 þúsund krónur. Vinnu-
laun voru um 50 þúsund krónur
og aðflutningur efnis og áhalda
19 þúsund krónur.
7000 manns á
vígsluhátíð
Það var sunnudaginn 1. júlí
1934, sem vígsluhátið Markar-
fljótsbrúar var haldin í Litlu-
Dímon. Dagurinn var sólbjart-
ur, það andaði af vestri. Sextíu
tjöld blöktu í golunni hjá Litlu-
Dímon, þar sem hin nýju
mannvirki blöstu við augum,
lengsta steinbrú landsins. Það
var fyrirfram vitað að margt
yrði um manninn við Markar-
fljót, ef veður yrði gott á vígslu-
daginn og árla dags var auðséð
að þarna yrði samankominn
meiri mannfjöldi en áður hafði
17