Lesbók Morgunblaðsins - 17.03.1984, Blaðsíða 4

Bandarískir sjóliðar á skemmtistað í Reykjavík í marz 1943 ásamt íslenzkri vinkonu. Á myndinni hefur stúlkan verið torkennd með svörtu, rétt eins
og það væri glæpur að hún skyldi hafa setið þarna. Ljósmyndari ókunnur.
íslenzkar konur og
bandarískir hermenn
Sagt frá rannsóknum á
högum og afdrifum ís-
lenzkra kvenna, sem gift-
ust bandarískum her-
mönnum um og eftir
stríð. Úr doktorsverkefni í
mannfélagsfræði
eftir Ingu Dóru
Björnsdóttur
Lesbók Morgun-
blaðsins fór þess
á leit við mig
fyrir þó nokkru,
að ég segði deili
á doktorsverkefni mínu í mannfélagsfræði,
en það fjallar um íslenskar konur, sem
giftust bandarískum hermönnum á stríðs-
árunum og rétt eftir stríð (eða á árunum
1942—1949). f upphafi var ég treg til þess,
fannst óviðeigandi að auglýsa verkefni
mitt áður en ég sæi fram á lok þess. En
grein, sem birtist í Dagblaðinu/Vísi 15.
október 1983 blaðsíðu 8—9 og bar heitið
„ísland er vændiskvennabúr stórveldanna"
kom mér til að skipta um skoðun.
Þessi grein var að mestu leyti unnin upp
úr bók Gunnars M. Magnúss Virkið í Norðri
II (blaðsíðu 619—672) og fjallaði hún um
hin svokölluðu „ástandsmál" á stríðsárun-
um. Þar var því haldið fram að að minnsta
kosti áttunda hver Reykjavíkurstúlka hafi
stundað hórlifnað með erlendum her-
mönnum. Nokkrar konur höfðu samband
við mig út af þessari grein. Þær voru sárar
og leiðar að sjá að enn er verið að ala á
fordómum í þeirra garð, en sumar urðu
fyrir aðkasti á stríðsárunum vegna þess að
þær fóru út með hermönnum.
Þar sem ég hef verið að kanna uppruna
og æviferil þessara kvenna og leita skýr-
inga á fordómunum, þá fannst mér það
skylda mín að láta frá mér heyra og kynna
önnur viðhorf til þessara mála. Það skal
tekið fram, að þetta er engan veginn alls-
herjar úttekt á verkefni mínu. Það er of
viðamikið og margþætt til að fjalla um í
einni blaðagrein. Hér verður aðeins leitast
við að svara: Hvað réð því að þessar konur
fóru að fara út með hermönnum; hvers
vegna voru þessi sambönd fordæmd; úr
hvaða stéttum þjóðfélagsins komu konurn-
ar og hvernig hefur þeim vegnað í Banda-
ríkjunum.
Aður en lengra er haldið langar mig að
segja í nokkrum orðum hvernig verkefnið
er unnið. Þetta viðfangsefni er óvanalegt í
mannfélagsfræði að þvi leyti að hópurinn,
sem um er fjallað býr ekki á sama stað,
heldur á víð og dreif um Bandaríkin. Ég
gat því ekki eins og tiðkast meðal mannfé-
lagsfræðinga dvalist til Iangframa á ein-
um stað og kynnt mér sögu og lifnaðar-
hætti kvennanna. Þess í stað byrjaði ég á
að senda konunum og eiginmönnum þeirra
ítarlegan spurningalista og síðan hef ég
Brúðkaupsmynd af Ingibjörgu Hermanns-
dóttur Dinusson og William Erling Dinusson
tekin í New York í mars 1944. William, sem
er prófessor í landbúnaðarfræðum við
Norður-Dakota-háskóla, er alíslenskur fædd-
ur af vestur-íslenskum foreldrum og talar
prýðis íslensku. Höfundi er kunnugt um
fimm önnur hjón þar sem eiginmaðurinn er
af vestur-íslenskum ættum. Þannig varð
stríðið til að efla samband íslendinga og
Vestur-íslendinga.
ferðast um og heimsótt konur og menn,
dvalist hjá þeim um hríð og rætt nánar við
þau. Þess skal getið að rannsóknin hefur
að hluta til verið styrkt af Vísindasjóði
ísiands.
Kurteisari Og Sýndu
KONUM MEIRI VIRÐINGU
Ritverk punnars M. Magnúss, Virkið í
Norðri og Arin sem aldrei gleymast, eru að
mörgu leyti mjög merkar heimildir um
stríðsárin. En þegar fjaliað er um sam-
skipti íslenskra kvenna og erlendra her-
manna gætir mikillar fyrirlitningar í
þeirra garð. Látið er í veðri vaka, að kon-
urnar hafi upp til hópa verið lauslátar og
að lægstu hvatir hafi legið að baki þessara
sambanda. Þetta viðhorf er engan veginn
einkaviðhorf Gunnars M. Magnúss, heldur
ríkjandi álit almennings á stríðsárunum
og það hefur þróast og dafnað i þjóðarvit-
undinni fram til þessa dags, eins og ís-
lenskar eftirstríðsbókmenntir og birting
áðurnefndrar greinar bera glöggt vitni
um.
Það er á engan hátt óvanalegt að vændi
aukist meðal hernumdra þjóða. Því miður
er oftast til hópur kvenna, sem eru efna-
hagslega og félagslega svo illa á vegi
staddar, að þær sjá vændi sem arðbærustu
leiðina til að framfleyta sér. Vændi á ís-
landi hefur aldrei verið fyllilega kannað og
eru sumir þeirrar skoðunar, að vændi í
fyllstu merkingu þess orðs (samanber
latneska orðið vendere, að selja) hafi ekki
tíðkast á íslandi. Hvort það er rétt og
hversu víðtækt vændi var á íslandi á
stríðsárunum verður, vegna eðlis málsins,
sennilega aldrei vitað.
Það er einnig ekki óalgengt að í stórum
hópi hermanna séu innan um menn, giftir
jafnt sem ógiftir, sem fá konur til lags við
sig með „fagurgala og fögrum fyrirheit-
um“, er reynast blekkingar einar. Eru
mörg dæmi þess, að breskir og bandarískir
hermenn hafi átt börn með íslenskum kon-
um, en þrætt fyrir og neitað að greiða með
þeim. En áralöng kynni mín af íslenskum
konum, sem giftust bandarískum her-
mönnum um og eftir stríð, hafa sýnt að
sambönd erlendra hermanna og íslenskra
kvenna (og á hér ekki aðeins við konur,
sem giftust úr landi) voru almennt ósköp
venjuleg ástarsambönd ungs fólks, byggð á
gagnkvæmri virðingu og ást.
Kona eftir konu hefur tjáð mér, að þær
fóru að fara út með hermanni, oft gegn
fyrri ásetningi, vegna þess að þeir voru
kurteisari og báru meiri virðingu fyrir
konum en íslenskir karlmenn. Nokkur til-
svör kvennanna:
„Bandaríkjamenn voru
mismyndarlegir, fáeinir voru
glæsilegri en nokkur íslenskur
karlmaður. En það eftirtektar-
verðasta í fari þeirra var kurteisl-
eg framkoma við stúlkurnar, sem
þeir buðu út. Þeir opnuðu fyrir
þeim dyrnar, fylgdu þeim til sæt-
is, klæddu þær í kápuna og buðu
dömunni alltaf fyrst ... “
„Ef satt skal segja þá var lítill
munur á útliti þeirra íslendinga
og Bandaríkjamanna, sem ég fór
út með. En eitt er víst, framkoma
Bandaríkjamanna gagnvart kon-
um var þúsund sinnum betri en
4