Lesbók Morgunblaðsins - 17.03.1984, Blaðsíða 6

„í þessu ástandi verður mér
af rælni litið upp í bókahillu
og vill þá ekki betur til en
svo að ég þarf endilega að
reka þar strax augun í bók
mína, Aðra sálma. Heit
bylgja fagnaðar og stolts fór
um vitund mína og kaffærði
dómgreindarpjörurnar sem
eftir voru ...“
um: Vér erum hér við uppspretturnar og vei yður, þér
brunnmigar.
Áður en lengra er haldið skal ég þó fúslega gera
hinum ungu reiðu mönnum eina játningu, og kann sú að
sýna að þeir eigi sér á sinn hátt nokkrar málsbætur. Ef
vanþroski þeirra er svo einnig hafður í huga má þannig
gera ofsóknirnar skiljanlegar, að vissu marki, en auð-
vitað á engan hátt afsakanlegar.
En játning mín er þessi: Það var raunar þetta sama
atriði, sem nú þykir fréttnæmast og mest „hneykslið",
sem varð á sínum tíma til þess að kynni tókust með
okkur Skúla heitnum. Á ég þar við „verkaleysið"
svonefnda, sem segja má að leitt hafi okkur saman með
óbeinum hætti.
Ég var einlægur áhugamaður um bókmenntir strax í
æsku og þyrsti í að vita skil á því helsta sem höfundar
vorir létu frá sér fara. Fljótt fann ég glöggt „er púlsa
marga taka réð“ að Skúli W. Skíðdal skipaði mjög háan
sess meðal rithöfunda þjóðarinnar. En nú fór þó svo, að
ævinlega er ég hugðist kynna mér eitthvað eftir þennan
höfund fannst mér meðan ég enn var ungur og óreyndur
sem ég hálfpartinn gripi í tómt. Það var eins og verk
hans væri hvergi að finna, en þó voru þau allt um kring
og alstaðar nálæg sem sjálfsagður hlutur í orðræðu
manna. Ég man að mér fannst þetta stundum dálítið
óþægilegt, en í menntaðra manna hópi lét ég þó á engu
bera og talaði eins og aðrir af lotningu um Skúla og allt
sem nafn hans var einskonar samnefnari fyrir. Vandist
ég þessu fljótt og fann þá að ég var alveg jafn vel að
mér og aðrir um verk þessa höfundar. Og það var mikill
fengur fyrir ungan bókmenntamann að geta staðið svo
jafnfætis lærðustu mönnum um annan eins öndvegis-
höfund. Og það án allra þeirra óþæginda sem venjulega
fylgja því að setja sig inn í höfundskap höfunda vorra.
Maðurinn er það
sem hann væri
NÝ SMÁSAGA EFTIR
ÞÓRARIN ELDJÁRN
Vissulega var Skúli W.
Skíðdal einn þekktasti
og virtasti rithöfundur
þjóðar vorrar á sinni
tíð. Er yfir lauk hafði
hann setið á friðarstóli sem óvefengdur höfðingi í and-
ans ríki um árabil. samt bregður svo kynlega við að nú
er sem mönnum virðist hann orðinn nokkur ráðgáta,
raunar æ meiri eftir því sem lengra líður frá andláti
hans. Það var eins og þjóðin missti áttir við fráfall
Skúla og vissi ekki alveg hvernig hann skyldi metinn og
verk hans.
Verra er þó, að á undanförnum árum hefur mér oft
fundist ég verða var við nokkuð ríka þörf hjá ýmsum
yngri mönnum til að „gera upp reikningana" við Skúla.
Þar er held ég ekki eingöngu um að ræða þetta venju-
lega klassíska föðurmorð sem allir meiriháttar höfund-
ar og listamenn mega þola einhvern tíma á ferli sínum,
þó þeir rísi jafnan upp úr slíkum morðum óskaddir,
sprækari en afturgengnir, meiri og betri feður en áður,
þegar holubörnin þyrpast að þeim á ný úr hverri smugu
og biðja um hlýju og eftirtekt. Nei, eins og málin standa
nú sýnist mér á ýmsu að hér séu því miður mun alvar-
legri hlutir aö gerast. Það er hreinlega orðin einhvers
konar tíska eða faraldur meðal yngra bókmenntafólks
að „fletta ofan af“ Skúla W. Skíðdal.
En satt að segja ristir þessi gagnrýni ekki djúpt.
Ekki þarf langan lestur í ritsmíðum umræddra fræði-
manna til að sjá að ævinlega er það sama atriðið sem
menn eru að setja fyrir sig, sama tuggan gengur frá
munni til munns, nefnilega sú staðreynd að Skúli W.
Skíðdal skrifaði aldrei neitt. Það er næstum eins og
menn hafi ekki áttað sig á þessu höfundareinkenni hans
og aðalsmerki fyrr en eftir að hann var allur. Því renna
nú jafnvel ólíklegustu menn af hólmi og láta eins og hér
séu nýjar uppgötvanir á ferð. Það kann að hljóma eins
og þverstæða, en svo virðist sem margir hafi þá fyrst
rankað við sér þegar bækurnar sem aldrei komu hættu
að koma ... ekki.
En heyrið mig ungu menn. Hér er engu ofan af nein-
um af fletta. Skúli W. Skíðdal sveipaði sig aldrei nein-
um dularhjúpi heldur kom til dyranna eins og hann var
klæddur, oftast nakinn, brá kannski yfir sig sloppi í
hæsta lagi ef frekjulega var hringt. Én athugið vel:
Hann kom því aðeins dil dyra að hann væri heima.
Þar sem ég tel mig hafa verið einn af þeim mönnum
sem þekktu Skúla heitinn best persónulega, síðari árin
að minnsta kosti, finn ég mig knúinn til að gera hér
nokkra grein fyrir ferli hans, kæra dagbók. Það er
skylda mín við bókmenntafólk framtíðarinnar sem
annars gæti átt erfitt með að koma auga á helstu og
merkustu þættina í ævistarfi Skúla vinar míns og gæti
jafnvel fengið alrangar hugmyndir um verk hans.
Satt að segja er eftirleikurinn auðveldur, svo ekki sé
meira sagt, fyrir flesta aðra höfunda, þá sem troðnar
slóðir feta. Eftir andlát sitt geta þeir skákað í skjóli
bóka sinna og þær einar út af fyrir sig nægja auðvitað
oft til að villa um fyrir fáfróðum lesendum sem hættir
þá til að gleyma því með öllu að viðkomandi höfundur
var kannski alls enginn höfundur í raun. Hvaða kjáni
sem er getur dottið í lukkupott við og við ef hann
reynir.
Slíkur óheiðarleiki í listrænum efnum (sem öðrum)
var auðvitað víðsfjarri manni eins og Skúla. Öll belli-
brögö eru óhugsandi þegar sú manngerð er annars veg-
ar. Og ég leyfi mér satt að segja að lýsa því yfir hér enn
á ný og skal styðja það rökum, að einmitt þau atriði
sem ýmsir agnúast nú við og vilja kalla „óheiðarleika"
(!) Skúla W. Skíðdal, „bókmenntahneyksli aldarinnar",
nýju (?) fötin keisarans" og ég veit ekki hvað og hvað, já
einmitt þau atriði eru sjálfur kjarninn í ævistarfi
Skúla, það sem gerði hann að höfundi. Með öðrum orð-
Einstaka sinnum, oftast í svefnrofum eða handan
sömu landamæra, staldraði þó hugur minn við þetta
atriði, uns þar kom, eins og ég nefndi, að það varð á
óbeinan hátt til að ég kynntist Skúla heitnum og öðlað-
ist þannig góðu heilli endanlegan skilning á höfundskap
hans og lífssýn.
Sjálfur var ég þá farinn að fást við skriftir, staðráð-
inn í að verða rithöfundur og búinn að gefa út eina' bók.
Það var ljóðabókin Aðrir sálmar sem bókaútgáfan Jóln-
ir gaf út og vakti talsverða athygli þó ég segi sjálfur
frá. Og á ég þar satt að segja við annars konar athygli
en þá sem beinst hefur að sömu bók að undanförnu.
Sjálfur man ég ekkert eftir þessari bók nema hvað stríð
mitt við útgefandann er mér í fersku minni. Hann vildi
endilega, af sölutæknilegum ástæðum, að bókin fengi
heitið Jólasálmar, en varð loks að láta í minni pokann
fyrir ungum og einbeittum höfundi sem sló hvergi af
listrænum kröfum.
Þetta bókarkorn mitt og barnatími sem ég hafði gert
fyrir Ríkisútvarpið ásamt skólabróður mínum dugði ti!
þess að ég fékk inngöngu í Rithöfundasamband íslands
og þótti mér það hinn mesti heiður.
Nú bar svo við að haldið var rithöfundaþing. Ekki
man ég hvaða efni þetta þing tók til umfjöllunar, en
mörgum mæltist þar ákaflega vel, best allra mæltist þó
Skúla W. Skíðdal. Mátti heita að hann „ætti salinn“ á
tímabili. Þeim mun betur man ég hins vegar boð forseta
íslands að Bessastöðum að þingi loknu, þó minni mitt
þaðan sé gloppótt. Var þar glatt á hjalla er höfundar og
andans jöfrar flykktust að hinu forna setri Snorra
Sturlusonar, svangir og þyrstir. Og það var einmitt
þarna sem ég kynntist Skúla W. Skíðdal með þeim
hætti er nú skal frá skýrt.
Nær gleðimiðju var ég staddur í bókhlöðu forseta og
dró að mér menningarlegt andrúmsloftið léttur í geði,
en líklega hefur dómgreind mín aðeins verið byrjuð að
láta undan síga fyrir veigunum. í þessu ástandi verður
mér af rælni litið upp í bókahillu og vill þá ekki betur
til en svo að ég þarf endilega að reka þar strax augun í
bók mína, Aðra sálma. Heit bylgja fagnaðar og stolts
fór um vitund mína og kaffærði dómgreindarpjörurnar