Lesbók Morgunblaðsins - 17.03.1984, Blaðsíða 8

— og þeir eru fáir
EFTIR GÍSLA SIGURÐSSON
ramúrstefnu-
listamenn eru
yfirleitt ekki í
þakklátu hlut-
verki. Þeir hafa
valið sér að brjótast frá því hefðbundna,
kanna nýjar leiðir og sagan endurtekur sig
ævinlega: Framúrstefnulistin á ekki uppá
pallborðið hjá hinum almenna listunn-
anda, sem gerir sér far um að sækja
myndlistarsýningar og hefur sínar eigin
skoðanir. Þar fyrir utan eru svo þeir — og
langtum fjölmennari raunar — sem láta
sig allt þetta brambolt engu varða.
En meðal listamannanna sjálfra er allt-
af einhver hópur, — og næstum alltaf úr
röðum hinna yngstu — sem kannar nýjar
lendur og trúir ákaflega á það landnám.
Stundum tekst að reka svo svæsið trúboð,
að annarskonar listamenn eru stimplaðir
sem væru þeir aftan úr grárri forneskju og
þá hafa ekki allir karlmennsku til að
synda gegn straumnum. Þannig var það
þegar nýbylgjan reis undir merki abstr-
aktstefnunnar. Síðar gengu framúrstefnu-
menn undir merki popplistar, og nýverið
undir merki konseptlistar, sem sumir
nefna hugmyndlist, — en nýjasta fram-
úrstefnan er í vandræðum með nafngift.
Erlendis heitir hún Neo-expressjónismi,
eða jafnvel „Hinir nýju villtu", þá með til-
vísun til Fauvistanna fyrr á öldinni. Sam-
eiginlegt með öllum afbrigðum hennar er,
að menn nota aftur liti og pensla uppá
gamla móðinn og mála á léreft. Við nefn-
um þessa framúrstefnu nýbylgjumálverk
þar til betra nafn finnst.
Lesbók hefur hóað saman þremur ung-
um málurum, sem aðhyllast nýbylgjumál-
verkið, þótt nokkuð sé sitt með hverjum
hætti. Þeir eru Jón Axel Björnsson, 28 ára,
Kjartan ólason 29 ára og Valgarður
Gunnarsson 31 árs. Þeir heyra ekki til
allra yngstu kynslóð nýbylgjunnar; eru
engir unglingar lengur, heldur fullorðnir
og mjög yfirvegaðir menn, gallharðir í
þeim ásetningi að brýna stálið unz bítur og
helga sig myndlistinni, enda þótt það kosti
verulegar fórnir í efnahagslegu tilliti.
Fyrir venjulegt fólk er erfitt að setja sig
inní lífsbaráttu af þessu tagi, sem snýst
ekki um þægindi, heldur hitt, hvort hægt
sé að skrapa saman efni til að vinna á.
Fólk heldur stundum að fátækir lista-
menn, sem varla hafa í sig eða á, tilheyri
fortíðinni og hafi síðast verið til á kreppu-
árunum. En svo er ekki því miður; þeir eru
enn mitt á meðal okkar.
Þeir Kjartan, Valgarður og Jón Axel eru
hvorki að útmála það né vorkenna sjálfum
sér. Þeir eru mættir til að eiga orðastað
við Lesbókina um eitt og annað, sem snert-
ir nýbylgjumálverkið og svara spurningum
þar að lútandi.
Lesbók: Nýbylgjumálverkið virðist vera
expressjónísk, tjáningarrík aðferð
til að túika heiminn og veruleikann.
En augljóslega er þessi stefna
„öðruvísi expressjónismi“ en sá
hefðbundni. Getið þið skilgreint í
Valgarður
Gunnarsson
er fæddur í Reykjavík 1952 og uppal-
inn þar. Listnám hóf hann haustið
1978 í Myndlista- og handíðaskólan-
um og útskrifaðist þaðan úr grafík-
deild vorið 1979. Haustið eftir hélt
hann utan til framhaldsnáms í
myndlist eftir að hafa fengið
Fulbright-styrk — fyrst í State Uni-
versity of New York, sem er háskóli
með listadeild, en flutti sig síðan í
Empire College og var þar til 1981.
Síðan hefur Valgarður verið á Is-
landi og stundað myndlist ásamt
með ýmiss konar vinnu. Hann hefur
haldið einkasýningar í Nýlistasafn-
inu og á Mokka og á ísafirði í fyrra.
stuttu máli, hver sé innsti kjarninn í
nýbylgjumálverkinu?
Valgarður: „Sá innsti kjarni, ef hægt er
að tala um slíkt, verður ekki greindur
skýrt. Blæbrigðin eru svo mörg og þau
fara bæði eftir löndum og einstaklingum.
Það sem gerst hefur er í rauninni það, að
unga kynslóðin er að greina sjálfa sig frá
því sem eldra er — losna undan þeim kan-
ónum sem mest hefur kveðið að í listinni
fram að þessum tíma.“
Jón Axel: „Þetta er visst endurmat, ný
svörun við umhverfinu.
Kjartan: „Þetta er margt í senn: Endur-
mat á myndlist, en líka þjóðfélagsleg
gagnrýni og anarkísk viðhorf, t.d. í Þýzka-
landi. Það sama var að gerast i svokallaðri
graffiti-list í Bandaríkjunum. Hjá Itölum
hefur þessi framsetning orðið á ljóðrænni
og loftkenndari hátt.
Iæsbók: Sem sagt: Þetta er endurmat ungu
kynslóðarinnar, sem vill hafa listina
„með sínu lagi“. Látum það gott
heita í bili, en hversu mikið styðzt
nýbylgjumálverkið við gamlar hefð-
ir? Eru menn að velta fyrir sér
myndbyggingu; því sem þeir gömlu
kalla stundum burðargrind — eða
eru þesskonar reglur úrelt þing?
Valgarður: „Myndbygging er ekki beint
meðvituð hjá mér; það er ekkert kerfi.
Myndin verður til í meðförunum og ég lofa
tilviljunum að hafa sitt að segja. En ég hef
ekkert sem kalla mætti burðargrind af
ásettu ráði; það er tilfinningin sem ræð-
ur.“
Jón Axel: „Ég held aftur á móti að ég
noti burðargrind, en ég útiloka ekki það
tilviljunarkennda. Sé það góð tilviljun,
sem verður í hita leiksins, þá fær hún að
lifa. í sjálfu sér getur bygging í mynd
þjónað því, sem maður vill koma þar á
framfæri og þá á hún rétt á sér. En ég
byrja ævinlega á mynd með aðeins gróf
aðalatriði í huga.“
Kjartan: „Ég velti ekki myndbyggingu
fyrir mér. Byrjunin er kannski þannig, að
ég gái í möppuna, þar sem ég geymi teikn-
ingar eftir sjáifan mig, — og vel eitthvað
af þeim til að vinna eftir. Síðan breytist
það allt í meðförunum; verður allt öðruvísi
en fyrirmyndin eða kveikjan. En ég vil
Samtal viö þrjá unga nýbylgjumálara: Jór
Valgarð Gunnarsson um hina sérkennilei
hugmyndafræöina, sem þar býr aö baki.
Kjartan
Ólason
er fæddur á Höfn í Hornafirði 1955,
en uppalinn í Reykjavík og á heima í
Kópavogi. Hann hóf listnám í
Myndlista- og handíðaskólanum
1972 og útskrifaðist úr grafíkdeild
skólans 1978. Hann fór í fram-
haldsnám í myndlist í Empire State
College í New York haustið 1981 og
var þar tvo vetur. Síðan hefur hann
verið á Islandi, stundað myndlist og
unnið verkamannavinnu með. Kjart-
an hefur haldið tvær einkasýningar,
þá fyrri 1978 í FlM-salnum og nú í
febrúar síðastliðnum í Nýlistasafn-
inu. Hann hefur einnig tekið þátt í
nokkrum samsýningum.
hafa ákveðna stjórn á því sem ég mála og
þarna vill myndast togstreita, þegar mað-
ur reynir að fóta sig. Sjálf aðferðin getur
gefið málverkinu inntak, til dæmis að
vinna einn og sama myndflöt með ólíkum
efnum, blandaðri tækni, collage til dæmis
með öðru.“
Lesbók: Hafíð þið þá sannfæringu eins og
fjöldi framúrstefnumálara á undan
ykkur, að annarskonar list en fram-
úrstefnulist sé gamaldags, úrelt og
miklu síðri?
Jón Axel: „Já, á meðan maður er að fást
við þessa stefnu, þá finnst manni óneitan-
lega, að það sé hún sem framar öðru skipti
máli.“
Valgarður: „Ýmislegt sem á undan er
gengið, til dæmis popplistin, er „búið“, —
það er búið að tæma möguleikana finnst
manni og þar er ekkert meira að hafa.
Uppúr síðustu aldamótum var kúbisminn
framúrstefna. En væri það ekki heldur
hjákátlegt að fara nú að mála kúbískar
myndir? En ég vil ekki orða það svo, að
nýbylgjumálverkið beri af öðru sem Hst-
stefna; við notum ýmislegt frá öðrum og
förum í smiðju hjá öðrum liststefnum, sem
hafa runnið sitt skeið."
Kjartan: „Nýbylgjumenn hafa rennt sér
fótskriðu gegnum listasöguna, svo að
segja, og hirt eitt hér og annað þar. En
þeir eru kærulausir um formræn vanda-
Málrerk eftír Jón Axel
Málverk eftír Kjartsn Ólason „
8