Lesbók Morgunblaðsins - 12.10.1985, Blaðsíða 10

Ólafiir Ólafsson á Kóngsbergi (1753—1832)
framar sitt elskaða föðurland. Hann var
ritaður í stúdentatölu Hafnarháskóla 1777
og bjó sem aðrir íslenskir stúdentar á
Garði. ■
Ólafur lagði stund á lögfræði en hann
lét sér ekki nægja laganámið eitt. Andans
þrek og framfaraþrá knúði hann til starfa
í þágu fósturjarðarinnar. Ásamt vini sín-
um og námsbróður, Þórarni Sigvaldasyni
Liliendahl, réðst hann í að stofna Lær-
dómslistafélagið, er varð forveri hins ís-
lenska Bókmenntafélags. Var í mikið ráðist
af tveim hálfþrítugum fátækum náms-
mönnum, en velgjörðarmann góðan áttu
þeir félagar sem var Jón Eiríksson kon-
ferenzráð. Jón var íslendingur í húð og
hár, fæddur 1728 að Skálafelli í Suðursveit
í Austur-Skaftafellssýslu. Hann reis til
mikilla metorða í rentukammerinu í Kaup-
mannahöfn og greiddi götu flestra fram-
faramála er vörðuðu ísland um langt skeið.
Þeir félagar Ólafur og Þórarinn fengu Jón
til að taka að sér formennsku félagsins.
Fyrsta bindi af ritum félagsins fyrir árið
1780 kom út 1781. Komu þau út árlega uns
1796,en hið 15. varð ekki fullprentað, átti
að koma út 1802. Ólafur skrifaði oft í ritin
um ýmis áhugaefni sín og birti teikningar
sínar til frekari útskýringar. Ólafur var
um þetta leyti orðinn vel drátthagur en
jafnframt laganáminu hafði hann stundað
nám í listaháskólanum. Listhneigð hans
beindist ekki að myndasmíð heldur fyrst
og fremst að flatarmálsfræði og bygging-
arlist en í þeim greinum hlaut hann hinn
minni og hinn stærri heiðurspening skól-
ans úr silfri árið 1780. Ólafur virðist frá
öndverðu hafa verið í byggingardeild skól-
ans og notið þar leiðsagnar eins ágætasta
byggingameistara Dana Caspar Frederik
Harsdorffs (1735-1799). Ólafur var við
Ölafur Ólafsson
á Kóngsbergi
— húsameistari, stórþingsmaður og latínuskáld —
lögspekin. Ári eftir að hann lauk lagaprófi
fékk hann vottorð listaháskólans um að
hann hefði unnið til heiðurspeninga og
sótti um að verða teiknimeistari og kennari
(lektor)x í stærðfræði við námuskólann á
Kóngsbergi í Noregi. Var honum veitt það
embætti 2. febrúar, 1784. Forstöðumaður
skólans var þá íslendingur, Pétur Thor-
steinsson, sonur Sigurðar gullsmiðs Þor-
steinssonar og öldurmanns í Kaupmanna-
höfn.
Ólafur kallaði sig upp á latínu, en eins
og þá var siður meðal íslendinga í Höfn
kallaði hann sig venjulega upp á dönsku,
Olav Olavsen. Eimir enn af þessum ósið
meðal íslendinga. Urðu úr sumum þessum
afbökuðu nöfnum kynleg ættarnöfn, sem
afkomendur þessara ágætu manna bera
enn í dag, flest með dönskum hreim en sum
einnig með latneskum.
Áður en Ólafur fór norður að Kóngsbergi
kvæntist hann danskri konu, Anne Krist-
ine Jacobsen (23. mars, 1784).
Þremur árum eftir að Ólafur fékk veit-
ingu fyrir lektorsembættið var hann einnig
skipaður kennari í lögfræði við skóiann,
28. febrúar, 1787. Kom honum þá að gagni
iaganámið. Hefur Ólafur átt mjög annríkt
og hafa kennslustörfin þrjú ekki leyft
honum mikinn tíma til annarra verkefna
á þessum árum.
Þann 29. mars 1787 dó Jón Eiríksson.
Var það Ólafi mikið hryggðarefni. Skrifaði
hann við þetta tækifæri „ávarp til sinnar
elskuðu fósturjarðar". Þar skýrði hann í
orðum hvílíkur missir ísland væri í Jóni.
ólafur vildi halda minningu Jóns á lofti
og lét ekki sitja við ávarpiö eitt. Hann
orti eftir Jón kvæði á latínu, 12 tvíyrðinga,
enda vel hagmæltur á þá fornu tungu.
Hann tók sig einnig til og ritaði ágrip af
ævisögu Jóns og bauð það Lærdómslistafé-
laginu til útgáfu í ritum þess. Félagið gaf
það ekki út en arftaki þess, Bókmenntafé-
lagið gaf út ævisögu Jóns, eftir Bjarna
Þorsteinsson og Svein héraðslækni Páls-
son, árið 1828 á aldarafmæli Jóns. Var það
Ólafi mikið gleðiefni.
Eftir fráfall Jóns fór að bera á hnignun
í lærdómslistafélaginu enda vandfundinn
maður í stað Jóns Eiríkssonar. Lifði félagið
þó út aldamótin og hélt áfram útgáfu rita
sinna. Þrátt fyrir embættisannir var Ólaf-
ur staðfastur í að sinna skyldum sínum
við félagið. í hin þrjú síðari bindi þess
(10., 11. og hið 12.) skrifaði hann fræðandi
greinar verklegs efnis. f 12. bindi birti
hann allmikla ritgerð: „Um matar—
tilbúning af mjólk, fiski og kjöti á ís-
landi," með viðbæti „um ölbrugg og brauð—
bakstur“. Ritgerð þessi er um margt merki-
leg, og þá helst ástand matargerðar á ís-
landi sem ábótavant var.
Ólafur segir m.a. að sig reki „enn þá
Sumir þeirra íslendinga er leituðu til Kaup-
mannahafnar á vit æðri mennta á árum áður,
litu aldrei sitt elskaða föðurland meir. Sumir
lentu í óreglu, en aðrir misstu heilsuna og
dóu. Nokkrir settust að erlendis að afloknu
prófi, kannski vegna þess að hillingar betri
tækifæra altóku hugi þeirra. Ólafur
Ólafsson var einn þessara manna. Hann
var sennilega fyrsti íslendingurinn er
lagði stund á byggingarlist en krafta hans
og kunnáttu naut aldrei hér heima, því
hann bjó meginhluta ævinnar á Kóngs-
bergi í Noregi. Hann var mikill kunnáttu-
og gáfumaður, hafði einnig lagt stund á
lögfræði við Hafnarháskóla, var prófessor
og lektor við námuskólann á Kónsbergi,
uppboðshaldari þar um langt árabil, stór-
þingsmaður og riddari af Vasaorðunni.
ólafur Ólafsson Jónssonar bónda fædd-
ist á Þverá í Akrahreppi (Blönduhlíð) í
Skagafirði á jóladag, 25. desember, 17531
og sleit þar barnsskónum.
Ólafur átti fjórar systur er allar giftust
nafnkenndum mönnum, Hólmfríði, konu
Jóns sýslumanns í Strandasýslu Jónssonar,
Ingunni, konu Magnúsar Péturssonar frá
Vailholti, Þuríði, konu Benedikts Gröndal
yfirdómara, og Ingibjörgu, konu sr. Björns
Jónssonar í Bólstaðarhlíö. Er margt
merkra manna frá systrunum komið.
Ólafur innritaðist í Hólaskóla árið 1767,
Fjórtán ára gamall og útskrifaðist þaðan
tæplega tvítugur. Var hann ráðinn sem
skrifari hjá Ólafi Stefánssyni, sem þá var
amtmaður fyrir Norðlendinga- og aust-
firðingafjórðungi.
Eftér ÁRNA
SIGURÐSSON
Siglt til Kaupmannahafr.ar
Ólafur var í þrjú ár hjá nafna sínum og
þótti dágóður skrifari. Sjálfsagt hefur
amtmanninum líkað vel við ólaf því hann
styrkti hann með álitlegri peningahjálp
og gjöf. Sigldi Ólafur til Kaupmannahafn-
ar og biðu hans þau örlög að lítá aldrei
- ■ • - - n , ‘ ■ .ut i . i.
Hugmynd Ólafs Ólafssonar að minnismerki um Jón Eiríksson konfer-
ensráð.
listaháskólann um fimm ára skeið, frá
1778-1783.
Sama ár og Ólafur fékk heiðurspening-
ana, bar svo til að kennaraembættið („pró-
fessoratið") í flatarmálsfræði við listahá-
skólann varð laust. Sótti ólafur um og
mun þá hafa ætlað sér að hætta laganámi.
En umsókninni var synjað. Hann þótti of
ungur og ekki nógu menntaður til þessa
embættis. Hélt Ólafur þá áfram laganámi
og tók próf næsta sumar, varð cand. juris
með 1. einkunn (laud) 20. ágúst, 1782.
Sest að á Kóngsbergi
Sem fyrr heillaði listin ólaf meira en
minni til þess, að menn á þeim góðu árun-
um steyptu út góðri sýru og eins hangi-
kjötssoði af því besta kjöti; að þegar spað
var brytjað á haustin var það annaðhvort
ekki saltað, eða svo lítið, að það úldnaði,
og varð þá ýldubragð að matnum, og ýldu-
lyktin stóð í nasirnar. Blautur fiskur frá
Höfðaströnd og Fljótum var borðaður úld-
inn og morkinn fram í Skagafirði og heima
í Hjaltadal; hangið kjöt með flot var stýft
úr hnefa án allra drýginda, sem á hátíðum
var skipt á milli fólks svo ríkulega, að það
sem einn fékk, hefði mátt nægja öllu heim-
ilis-fólkinu, hefði það verið tilbúið á réttan
V.AH- “
i \