Lesbók Morgunblaðsins - 06.12.1986, Blaðsíða 4

Rússnesk að upp-
runa, aldin að
árum og hefur
skapað sér algera
sérstöðu í myndlist
með því að gera sér
mat úr því sem oft-
ast fer á öskuhaug-
ana. Eftir
frægðinni varð hún
að bíða til sextugs
og nú er takmakið
að vera starfandi
listamaður á 100
ára afmælinu.
Þetta verk, samsett úr 35 kistlum og gull-litað, er fjórða verkið í röð verka er hún nefndi „Konunglegir tímar“. Listaverkið
er 335x426 sentimetrar að stærð og er gert á árunum 1959—60.
Louise N evelson
Eftir BRAGA
ÁSGEIRSSON
New York, nánar tiltekið í næsta nágrenni við neðra
Broadway, býr aldin kona, sem unnið hefur sér
nafn sem einn sérstæðasti myndlistarmaður Banda-
ríkjanna.
Það er ekki svo auðvelt að tengja hinar listrænu
athafnir hennar ákveðnu starfsheiti innan
myndlistarinnar, því að myndir hennar eru
sambland af skúlptúr, lágmyndum og því,
sem menn riefna „collage", assemblage“ og
„object trouvé", — fundnir hlutir, sem lista-
maðurinn raðar saman og vinnur hugmyndir
úr.
Louise Nevelson, sem setur saman fundna hluti frá úrkastí þjóðfélagsins, svo að
úr verða virðulegir smíðisgripir svo sem altari og dómkirkjur samkvæmt byggingar-
fræðilegri hugkvæmni. Forvitni álítur þessi mikla listakona vera sterkustu eiginleika
sína.
í þessu tilviki ber mest á ákveðnum föng-
um, sem eru einkenni listakonunnar og
unnið hafa henni nafn um víða veröld. Er
hér aðallega um að ræða hvers konar hluta
gamalla húsgagna, svo og afganga frá
tréiðnaðinum, svo sem stólfætur, hjól,
tunnustafi og hvers konar fjalir og borðslit-
ur. Þessu raðar hún upp í ótal kassa og
skrín og skeytir saman þannig að úr verða
sérstæð myndlistarverk, er grípa athygli
skoðandans sterkum tökum.
Louise Nevelson er fædd í Kiev í Rúss-
landi árið 1899, en fluttist með fjölskyldu
sinni til Bandaríkjanna árið 1905. Hún hóf
seint að fást við myndlist, enda ólst hún upp
í lítilli borg er nefnist Rockland í Maine.
Þar flæktist hún á milli alls konar starfa
þar til hún giftist útgerðarmanninum Nevel-
son til að komast burt úr hinum gráa
hversdagsleika útborgarinnar. Hún hugðist
verða söngvari og menntaði sig í nýrri döns-
um. Hún hugðist verða málari og fór í því
skyni til Evrópu, til Munchen og Hans Hoff-
man, sem hún áleit þá nafnkenndasta
kennarann í gamia heiminum. Hún var þar
í eitt ár, en skuggi þjóðemissósíalismans
var þá þegar farinn að leggja sína köldu
hönd á alla listastarfsemi. Hún heldur þá
fyrst til Vínarborgar og lék nokkur smáhlut-
verk í kvikmyndum en síðan lá leiðin til
Parísarborgar.
Á bakaleiðinni til New York kynntist hún
franska rithöfundinum Louis-Ferdinand Cél-
ine, sem orðinn var andstæður gyðingum,
en sem gyðingurinn Louise Nevelson vildi
samt sem áður giftast. Seinna lærir hún
módelteikningu hjá George Groz, sem þá
þegar hafði hrökklast til Bandaríkjanna og
gerist svo aðstoðarmaður Diego Rivera við
gerð veggmynda í Manhattan. Þetta er árið
1932 og hér verða dálítil frávik frá listræn-
um athöfnum. Því að um skeið á hún að
hafa lagt stund á fornleifafræði í Suður
Ameríku. Eigandi sýningarsalar nokkurs,
Karl Niederdorf, fær áhuga fyrir myndum
Nevelson og gengst fyrir fyrstu sýningu
hennar í New York, sem fékk fálegar við-
tökur og ekkert seldist, en hann varð góður
vinur hennar og hollur ráðgjafí.
Árið 1950 fer Louise Nevelson með syst-
ur sinni til Mexíkó og Guatemala og verður
þar fyrir sterkum áhrifum af list maya. Hún
heldur því sjálf fram, að list þeirra, stein-
myndir altari og píramídar hafi ekki einasta
hrifið hana heldur mótað og gerbreytt allri
myndhugsun. Nú tekur hún til við rýmis-
skúlptúra sína. Með samsetningar úr tré.
Þetta eru myndletur, gátur, tákn, leyndar-
mál. Og hún veit ekki sjálf, hvort hugtakið
myndhöggvari henti þessari iðju. Eg set
saman (collagiere). Ég raða saman hinum
sundraða heimi svo að úr verður nýtt sam-
ræmi.
Nevelson hefur þróað reglubundna heim-
speki sambanda og tilviljana, rökfimi milli
skipulags og ruglings. Fagurfræði hávaða
og flatarmálsskipulags. Hér er hlutunum
ekki raðað niður, þeir samræmdir og lokað-
ir inni í rými. Heldur bíður hér „fundinn
hlutur“ (object trouvé) þess að vera fundinn
af öðrum, og hin listrænu gæði markast af
því að ná hinu rétta samhengi og heildar-
samræmi. Lífrænum stígandi og hrynjanda.
Frægðin lét lengi bíða eftir sér, og það
var fýrst er Louise Nevelson var orðin 60
ára, að hún sló í gegn. Hún sýndi rýmislögn-
ina „Mánagarðurinn einn“ í sýningarsalnum
Grand Central Modernes í New York. Svo
kom að því að hún var valin sem fulltrúi
Bandaríkjanna í skála þeirra á Tvíæringnum
í Feneyjum árið 1962 og er boðin þátttaka
á Dokumenta 3 og 4 í Kassel. Allt þetta
innsiglir frægð Louise Nevelson og á henni
hefur verið jafn og stöðugur stígandi síðan.
I dag er hún einn af þekktustu nútíma-
listamönnum Bandaríkjanna og vafalítið
frægasta myndlistarkonan síðan Georgia
O’Keefe lést í mars sl. 93 ára að aldri.
Louise er aldamótabam og mjög sterkur
og lifandi persónuleiki, sem á þá ósk að
verða 100 ára og lifa þannig næstu alda-
mót, halda starfsþreki líkt og O’Keefe fram
í andlátið. I hirslum hennar er þvílíkt sam-
safn fundinna hluta, að efniviðurinn nægir
listakonunni fullkomlega fram yfír aldamót.
Af mörgum hæfileikum hennar er forvitnin
vafalaust öflugust, og svo gæti farið, að
31. desember 1999 sjáist þessi sérkennilega
kona ráfa opineygð um á Times Square . ..
Það eru þrír litir, sem eiga hug hennar
allan og einkenna útlit verka hennar, svart,
hvítt og gullbrons. Fyrir henni er svarti litur-
inn tákn hins hofmannlega, aristókratískur
út í gegn. Enginn annar litur álítur Nevel-
son að gefí viðlíka tilfínningu fyrir heild og
algjörleika, stærð, ró, kyrrð og æsing. Hún
elskar svart, því að hún segir, að liturinn
gleypi alla aðra. Svart er ekki neikvæði lit-
anna álítur hún . Hann er þvert á móti
áhersluríkastur allra lita. Fyrir Louise Ne-